Με σλόγκαν το δημοφιλέστατο «No Ρasaran», η μυθική πια ηρωίδα του ισπανικού εμφυλίου πολέμου (1936-39) συνόψισε με τη ζωή και το μαχητικό της έργο την έννοια της αντίστασης, σφραγίζοντας τον αγώνα κατά του φασισμού.
Η επαναστάτρια που για περισσότερο από μισό αιώνα γοήτευσε και ενέπνευσε με το ασυμβίβαστο πνεύμα και τη μαχητικότητά τους ανθρώπους και κινήματα στις τέσσερις γωνιές του πλανήτη ήταν ταυτοχρόνως ταγμένη κομμουνίστρια, καλώντας άπαντες στους δημοκρατικούς αγώνες κατά της δικτατορίας του στρατηγού Φράνκο.
Η Βάσκα «Λα Πασιονάρια», το «Λουλούδι του Πάθους» στα ισπανικά, όπως ήταν το ψευδώνυμο με το οποίο θα έμενε γνωστή, με την ιαχή της «No Ρasaran» (Δεν θα Περάσουν) μετατράπηκε από μια ευσεβή καθολική κοπέλα σε ηγέτη της ισπανικής αντίστασης, πριν μεταμορφωθεί εκ νέου σε σύμβολο του κομουνισμού και αργότερα κάθε δίκαιου ένοπλου αγώνα.
Κι όλα αυτά από μια πάμφτωχη κοπέλα που ισχυριζόταν απλώς από τα ερτζιανά αλλά και τον δρόμο ότι «είναι καλύτερο να πεθάνεις στα πόδια σου παρά να ζήσεις στα γόνατα» (Ιούλιος του 1936)…
Πρώτα χρόνια
Η Ισιντόρα Ντολόρες Ιμπαρούρι Γκόμεζ γεννιέται στις 9 Δεκεμβρίου 1895 ως το όγδοο από τα έντεκα παιδιά μιας φτωχής οικογένειας βάσκων ανθρακωρύχων. Το πενιχρό εισόδημα της φαμίλιας που ζούσε στην Γκαγιάρτα άφησε το στίγμα της στην ανάπτυξη των παιδιών, έτσι καχεκτικά καθώς ήταν όλα τους, την ίδια ώρα που οι θεοσεβούμενοι γονείς μεγάλωναν τα παιδιά τους με αυστηρό καθολικό τρόπο.
Τίποτα δεν προμήνυε λοιπόν πως το αδύνατο και συνεσταλμένο κορίτσι θα μετατρεπόταν αργότερα σε θεριό ανήμερο και παθιασμένη επαναστάτρια. Κι όμως, αυτό ακριβώς συνέβη! Παρά το γεγονός ότι ήταν πολύ καλή μαθήτρια, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την εκπαίδευση σε ηλικία 15 ετών για να συμβάλει στο οικογενειακό εισόδημα. Κι έτσι δούλευε μοδίστρα και μαγείρισσα, αν και είχε όνειρο να γίνει δασκάλα.
Σε ηλικία 20 ετών η Ντολόρες θα παντρευτεί έναν νεαρό ανθρακωρύχο, τον Julian Ruiz, ο οποίος και θα την εισάγει στα αριστερά ιδεώδη. Κι έτσι η νεαρή κοπέλα θα αποκηρύξει τον καθολικισμό και σύντομα θα ενταχθεί στο νεοσύστατο Ισπανικό Κομμουνιστικό Κόμμα, το οποίο εμφανίστηκε επισήμως το 1921.
Η Ιμπαρούρι ήταν πια υποχρεωμένη να μοιράζει τον χρόνο της μεταξύ οικογένειας και πολιτικής, συστρατεύοντας τις δυνάμεις της με τη μαρξιστική ιδεολογία. Ο συνδικαλιστής σύζυγος όμως θα φυλακιστεί σύντομα για την επαναστατική του δράση, αφήνοντας την Ντολόρες μόνη να μεγαλώνει τα δυο της παιδιά (είχε χάσει άλλα τέσσερα σε βρεφική ηλικία).
Τότε ήταν που έπιασε την πένα, γράφοντας για το περιοδικό των ανθρακωρύχων και για λογαριασμό πολλών «κόκκινων» επιθεωρήσεων της εποχής, χρησιμοποιώντας ως ψευδώνυμο το όνομα που θα την καθιέρωνε στα μήκη και τα πλάτη της Γης: «Λα Πασιονάρια».
Στα χρόνια της δικτατορίας του Primo de Rivera (1923-1930) είναι που αποφάσισε να αφιερωθεί ολόψυχα στα επαναστατικά ιδεώδη και διακρίθηκε ως αρθρογράφος και ακτιβίστρια. Κατά τη Δεύτερη Ισπανική Δημοκρατία (1931), μετακόμισε στη Μαδρίτη για να εμπιστευτεί τα συντακτικά της ταλέντα στην επίσημη φωνή του κομμουνιστικού κόμματος, γινόμενη σιγά-σιγά ένα από τα πλέον προβεβλημένα στελέχη του.
Η φήμη της βέβαια θα την έβαζε στο κυβερνητικό στόχαστρο και θα φυλακιστεί αρκετές φορές αυτή την εποχή (1931-1934), την ίδια ώρα που η αφοσίωση, η αυταπάρνηση και ο ακούραστος αγώνας της υπέρ του κομμουνισμού θα τη μετατρέψουν σε αστέρι της αριστερής ιδεολογίας: το 1930 έγινε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Ισπανικού Κομμουνιστικού Κόμματος και δύο χρόνια αργότερα ανέλαβε ακόμα πιο ενεργό ρόλο, ως υπεύθυνη των γυναικείων ζητημάτων. Από την επόμενη χρονιά μάλιστα θα ήταν η εκπρόσωπος του κόμματος τόσο στη Σοσιαλιστική Διεθνή όσο και στις «κόκκινες» διεργασίες της Μόσχας!
Την ίδια εποχή, μετατράπηκε σε κήρυκα των γυναικείων δικαιωμάτων, ενώνοντας τη φωνή και τη δράση της κατά της φτώχειας που μάστιζε τον γενικό πληθυσμό. Οι πολιτικές «κόκκινου» ανοίγματος στην κοινωνία που εγκαινίασε αποδείχθηκαν ιδιαιτέρως δημοφιλείς, με νέες συμμαχίες να σκαρώνονται, κάτι που εκτόξευσε τον αντιφασιστικό αγώνα μέσα στην κοινωνία. Κι έτσι στις εθνικές εκλογές του Φεβρουαρίου 1936, η Ιμπαρούρι ήταν μία από τους 17 κομμουνιστές που εκλέχθηκαν στο ισπανικό Κοινοβούλιο! Είχε εξάλλου εργαστεί πυρετωδώς για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και υγειονομικής περίθαλψης των ισπανών εργατών, κάτι που της το αναγνώρισε ο λαός με την ψήφο του.
Κι έτσι μετατράπηκε σε Νούμερο 1 εχθρό του δικτατορικού καθεστώτος που ήρθε στα πράγματα τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς, καθώς οι βιτριολικοί αντιφασιστικοί της λόγοι ήταν πια δημοφιλέστατοι στο εσωτερικό της Ισπανίας…
Ισπανικός Εμφύλιος και εξορία
Το ξέσπασμα του φονικού εμφυλίου πολέμου έφερε στη Λα Πασιονάρια νέους ρόλους, μετατρέποντάς τη στη σπουδαιότερη φωνή των Δημοκρατικών! Μετά το πετυχημένο ιουλιανό πραξικόπημα, η Ντολόρες έγινε η εθνική ραδιοφωνική φωνή της αντίστασης, με το περίφημο «No Ρasaran» της να αντηχεί στα πέρατα της Ισπανίας. Η Ιμπαρούρι καλεί ταυτοχρόνως τις Ισπανίδες να πολεμήσουν με μαχαίρια και καυτό λάδι κατά της δικτατορίας!
Η κραυγή αγωνίας της έγινε το επίσημο σύνθημα των Δημοκρατικών στον αγώνα κατά των Εθνικιστών του Φράνκο, με την ίδια να οργώνει ταυτοχρόνως τη χώρα από άκρη σε άκρη καλώντας τον κόσμο να αντιδράσει και να προσχωρήσει στην αντίσταση, με λόγους πύρινους που έγιναν θρύλος.
Η εκτόξευσή της στη φήμη οφειλόταν σαφώς στις αναντίρρητες ικανότητές της, αλλά και στην ηθελημένη προσπάθεια του Κομμουνιστικού Κόμματος να τη μετατρέψει σε σύμβολο του δημοκρατικού αγώνα: η Ιμπαρούρι ήταν πια θρυλική μορφή του εμφυλίου! Η συνήθως μαυροφορεμένη αμφίεση και το απλό της εμφάνισής της την έκαναν επιτομή της επαναστατημένης γυναίκας, μια δυνατή εικόνα που θα την ακολουθούσε πια πιστά.
Και βέβαια, την ώρα που η φωνή της απεικόνιζε την επίσημη γραμμή του κόμματος, η ίδια ξεπέρασε σε καινοτομία κάθε κομμουνιστή ηγέτη της χώρας, καλώντας παράλληλα και για τη χειραφέτηση της γυναίκας, κάτι που δεν περιλαμβανόταν στην «κόκκινη» ατζέντα του καιρού της. Ήταν εξάλλου η μόνη προβεβλημένη γυναίκα του ισπανικού κομμουνισμού, εκεί ψηλά στην ιεραρχία του κόμματος, και έκανε τα πάντα για να αλλάξει η θέση της γυναίκας τόσο στην κοινωνία όσο και την πολιτική.
Παρά ταύτα, το βασικό της μέλημα ήταν πάντα η πολεμική προσπάθεια για την ανατροπή του φασιστικού καθεστώτος και η ίδια άφηνε συχνά τον ρόλο του προπαγανδιστή για να βρεθεί στα μετόπισθεν των μαχών, βοηθώντας στην εκκένωση χωριών και την απομάκρυνση των παιδιών από τα πεδία της μάχης.
Στην επαύριο του εμφυλίου, η Λα Πασιονάρια ακολούθησε τους δεκάδες χιλιάδες Δημοκρατικούς που εγκατέλειψαν άρον-άρον την Ισπανία του Φράνκο, βρίσκοντας καταφύγιο στη Σοβιετική Ένωση, όπου και θα περάσει -με μικρά διαλείμματα- τα επόμενα 36 χρόνια.
Η χρονιά του 1942 ήταν καθοριστική για την ίδια, καθώς τότε πέθανε ο γενικός γραμματέας του Ισπανικού Κομμουνιστικού Κόμματος και της ζητήθηκε να αναλάβει τα ηνία του εξόριστου μορφώματος. Αργότερα την ίδια χρονιά, ο γιος της, που είχε έρθει εν τω μεταξύ με την αδερφή του στην ΕΣΣΔ, σκοτώθηκε στη Μάχη του Στάλινγκραντ. Παρά την προσωπική της τραγωδία, το μαχητικό της πνεύμα δεν κάμφθηκε στο ελάχιστο, τουλάχιστον στη δημόσια έκφανσή του, καταφέρνοντας να κρατήσει ενωμένο έναν πολιτικό φορέα που παράπαιε.
Στις δεκαετίες του 1940 και του 1950 κράτησε ψηλά το ηθικό των εξόριστων ισπανών κομμουνιστών, καλώντας πάντα για την ανατροπή του φασιστικού καθεστώτος του στρατηγού Φράνκο. Την περίοδο αυτή τιμήθηκε εκτεταμένα από την ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης για τους έμπρακτους αγώνες της. Ο επαναστατικός της λόγος έμοιαζε ωστόσο παρωχημένος στις αρχές της επόμενης δεκαετίας, κι έτσι στις αρχαιρεσίες του Ισπανικού Κομμουνιστικού Κόμματος στην Πράγα το 1960 της ζητήθηκε να παραιτηθεί. Κράτησε ωστόσο τη θέση του ισόβιου προέδρου του κόμματος, μια θέση που δημιουργήθηκε ειδικά γι’ αυτή ώστε να τιμηθεί η πολυετής προσφορά της στην αριστερή ιδεολογία.
Τότε ήταν που, απτόητη, στράφηκε σε νέες ασχολίες: προήδρευσε μιας επιτροπής ιστορικών για τη συγγραφή μιας πολύτομης ιστορίας του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου, που απομακρύνθηκε μάλιστα από την κομμουνιστική προοπτική, και έγραψε τον πρώτο τόμο της αυτοβιογραφίας της. Ταυτοχρόνως, συνέχισε να αποτελεί τη φωνή του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος, εμφανιζόμενη ως παντοτινό σύμβολο αγώνα σε κομμουνιστικές δράσεις σε Γαλλία και Ελβετία…
Επιστροφή στην Ισπανία και θάνατος
Μετά τον θάνατο του δικτάτορα Φράνκο το 1975, η Ιμπαρούρι ήθελε απελπισμένα να επιστρέψει στην πατρίδα της. Κι έτσι τον Μάιο του 1975, έναν μήνα μετά τη νομιμοποίηση του κομμουνιστικού κόμματος στη χώρα, η Πασιονάρια κατέφτασε στη Μαδρίτη μέσα σε πανηγυρικό κλίμα: ο λαός την υποδέχτηκε ως εθνική ηρωίδα.
Κι έτσι φυσικότατα κλήθηκε να συμμετάσχει στις εθνικές εκλογές του Ιουνίου 1977, την πρώτη δημοκρατική αναμέτρηση από το 1936! Η Πασιονάρια μπήκε για άλλη μια φορά στην ισπανική Βουλή, ολοκληρώνοντας έτσι έναν πολιτικό κύκλο που είχε ξεκινήσει ακριβώς εκεί πριν από μισό αιώνα. Το 1984 συνέταξε τον δεύτερο τόμο της αυτοβιογραφίας της.
Κι όταν η θρυλική Πασιονάρια έφυγε από τον κόσμο στις 12 Νοεμβρίου 1989, πολλοί είδαν τον θάνατό της ως άλλο ένα τέλος εποχής, καθώς ένα μεγάλο μέρος του κομμουνιστικού κόσμου που είχε πιστέψει και αγωνιστεί ακούραστα ήταν στο κατώφλι της κατάρρευσης.
Η Πασιονάρια παραμένει για τον ισπανικό λαό το ξεχωριστό έμβλημα που τόλμησε να τα βάλει με το φασιστικό καθεστώς που καταπάτησε την ελευθερία του λαού και αμαύρωσε τη σύγχρονη ιστορία του…
Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr
