Ο ολυμπισμός θα ήταν μακρινή ανάμνηση της κλασικής αρχαιότητας χωρίς το όραμα του βαρόνου ντε Κουμπερτέν, και μερικών ακόμα βέβαια φωτισμένων ανθρώπων της εποχής του.

Το όνειρο του Γάλλου και των άλλων οραματιστών που προηγήθηκαν, όπως ο Δημήτριος Βικέλας για παράδειγμα, ήταν να ζωντανέψουν και πάλι τους Ολυμπιακούς Αγώνες στο αδιαμφισβήτητο λίκνο τους, την Ελλάδα, έπειτα από διακοπή 1.500 ετών…

Κι έτσι την 25η Μαρτίου 1896, απομεσήμερο της εθνικής μας εορτής, πραγματοποιήθηκε στο κατάμεστο Παναθηναϊκό Στάδιο της Αθήνας η κήρυξη της έναρξης των «Πρώτων εν Αθήναις Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων», διά στόματος βασιλιά, εγκαινιάζοντας το σημαντικότερο κεφάλαιο στη νεότερη ιστορία του παγκόσμιου αθλητισμού!

Ο Κουμπερτέν, ο μεγάλος πρωτεργάτης και «πρύτανης» του ολυμπιακού ιδεώδους, συμμετείχε στους ιστορικούς αγώνες ως γραμματέας της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, με πρόεδρο τον Δημήτριο Βικέλα.

Ο ιδρυτής των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων, αλλά και του ολυμπιακού κινήματος, ο παιδαγωγός ντε Κουμπερτέν πίστεψε στην αθλητική παιδεία, εργάστηκε σκληρά για να περιληφθεί το μάθημα της φυσικής αγωγής στα γαλλικά σχολεία και προώθησε την αναβίωση του ολυμπισμού ως επιστέγασμα της θεωρητικής εκπαιδευτικής του προσέγγισης.

Η καρδιά του ενταφιάστηκε στην Αρχαία Ολυμπία που τόσο λάτρεψε, κατά τις τελευταίες του επιθυμίες, για να βρίσκεται έτσι πάντα κοντά στο ελληνικό πνεύμα και το ολυμπιακό ιδεώδες που τόσο εκθείασε ο γάλλος αριστοκράτης…

Πρώτα χρόνια

Ο Πιερ ντε Φρέντι, βαρόνος του Κουμπερτέν, γεννιέται στο Παρίσι την 1η Ιανουαρίου 1863 ως το νεότερο από τα τέσσερα παιδιά του ζωγράφου Σαρλ ντε Φρέντι ντε Κουμπερτέν και της αριστοκρατικής καταγωγής συζύγου του. Η φαμίλια διέμενε στο οικογενειακό κάστρο που κληρονόμησε από τους γονείς της μητέρας στη Νορμανδία, όπου και πέρασε ο νεαρός Πιερ την παιδική του ηλικία, όταν δεν όργωνε βέβαια την Ευρώπη με τη φαμίλια του.

Ο νεαρός μορφώθηκε σε κλασικό ιησουιτικό σχολείο του Παρισιού και το 1880 πήρε το πτυχίο του στη φιλολογία. Παρά το γεγονός ότι έγινε δεκτός στη φημισμένη στρατιωτική ακαδημία του Saint Cyr, όπως εξάλλου και πολλοί γόνοι της γαλλικής αριστοκρατίας, ο Πιερ επέλεξε αντ’ αυτού να φοιτήσει στο νομικό τμήμα της Σχολής Πολιτικών Επιστημών.

Σύντομα βέβαια θα έχανε το ενδιαφέρον του για τα νομικά και στράφηκε στην εκπαίδευση, την οποία περιέβαλλε με πραγματικό και άδολο πάθος. Το 1883, επηρεασμένος από τις ιδέες του γάλλου ιστορικού και φιλοσόφου Ιππόλυτου Τάιν, περιδιάβηκε την Αγγλία για να συγκρίνει τα εκπαιδευτικά συστήματα των δύο χωρών και θεώρησε ακρογωνιαίο λίθο της ανώτερης βρετανικής παιδείας τη φυσική αγωγή που ήταν μέλος των σχολικών δραστηριοτήτων.

Ο ίδιος εξάλλου λάτρευε τα σπορ και διακρίθηκε σε μια σειρά από φυσικές δραστηριότητες, όπως η ξιφασκία, η κωπηλασία, η πυγμαχία και η ποδηλασία. Επηρεασμένος λοιπόν από την περιήγησή του στα σχολεία της Αγγλίας, βάζει σκοπό να κάνει πράξη το όραμα της ζωής του: την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στη Γαλλία μέσω των αθλημάτων!

Πεπεισμένος για τη χρεία της φυσικής αγωγής στα σχολεία, την «αθλητική παιδεία» όπως την ονόμαζε, και τον ρόλο της στην ισόρροπη ανάπτυξη του ανθρώπου, βάζει σκοπό ζωής να εξαπλώσει την ιδέα και να την προωθήσει με κάθε δυνατό μέσο: μέσω διαλέξεων και εκδόσεων, αλλά και ιδρύοντας αθλητικούς συλλόγους και εκπαιδευτικές λέσχες.

Ο βαρόνος βέβαια πίστεψε σε έναν αριστοκρατικό αθλητισμό «εκλεκτών, λευκών και αρρένων», θαυμαστής καθώς ήταν της βρετανικής αριστοκρατίας, θεωρώντας πως η ζηλευτή επέκταση και ισχύς της Γηραιάς Αλβιόνας οφειλόταν -όπως ακριβώς έγραφε- «στην αθλητική παιδεία, στη μεταρρύθμιση που έγινε το 1840, η οποία εφαρμόστηκε στα δημόσια σχολεία της άρχουσας τάξης». Ο αθλητισμός του οράματος του Κουμπερτέν ήταν παρακλάδι της στρατιωτικής λογικής, πολύ μακριά από το πατροπαράδοτο «ανεξαρτήτως φυλής, θρησκείας, φύλου και κοινωνικής θέσης» του σημερινού ολυμπιακού ιδεώδους…

Αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων

Ήταν λοιπόν στο πλαίσιο της προώθησης της αθλητικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που ο Πιερ ντε Κουμπερτέν, ξεκινώντας από το 1890, εργάστηκε πυρετωδώς για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Μετά την πρώτη αποτυχία του 1892, συγκάλεσε το Πρώτο Αθλητικό Συνέδριο στο Παρίσι το 1894, από τις διεργασίες του οποίου προέκυψε η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή, με σκοπό να εργαστεί υπέρ του ολυμπισμού.

Η ίδρυση της ΔΟΕ ήταν για τον Κουμπερτέν ο καθαγιασμός της τεράστιας προσπάθειάς του για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, θεωρώντας τους «Αθανάτους» ως το απόλυτο μέσο για την προώθηση της αθλητικής του παιδείας στον κόσμο. Το όραμά του ξέφευγε έτσι από τα στενά γαλλικά πλαίσια και ανοιγόταν σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Όπως γνωρίζουμε καλά, οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες του σύγχρονου κόσμου διοργανώθηκαν στην πατρίδα τους, την Ελλάδα, αν και πρόεδρος της ΔΟΕ ήταν ο Βικέλας. Ο Κουμπερτέν λειτούργησε ως δεύτερος πρόεδρος της ΔΟΕ μέχρι το 1925, όταν έγινε πια τιμητικά ισόβιος πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής.

Όπως όμως είπαμε, το αθλητικό ιδεώδες του Κουμπερτέν ήθελε έναν αθλητισμό που θα επιβεβαίωνε την υπεροχή των ελίτ, κρατώντας ταυτοχρόνως τα λαϊκά και μεσαία στρώματα τιθασευμένα. Το 1908 εξάλλου ο Κουμπερτέν επιβεβαίωσε τον «λευκό» αθλητισμό που προωθούσε, διακηρύσσοντας τη βαθύτατη απέχθειά του προς τους αθλητές που είχαν σκούρο δέρμα. Κάτι που βέβαια εξηγείται εύκολα από έναν λάτρη της αποικιοκρατίας.

Ταυτοχρόνως, ο περιβόητος μισογυνισμός του δεν μπορούσε να κρυφτεί: «Στους Ολυμπιακούς Αγώνες ο ρόλος των γυναικών πρέπει να περιορίζεται εκεί που ήταν και στην αρχαιότητα, δηλαδή να στεφανώνουν τους νικητές», γράφει στο σύγγραμμά του για το μοντέρνο ολυμπιακό ιδεώδες, ενώ το 1910 παρατηρεί: «Η συμμετοχή των γυναικών υπονομεύει την ίδια την πειθαρχία των συναγωνιζόμενων ανδρών» (αλλά και το 1912 ξαναχτυπά: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες πρέπει να προορίζονται μόνο για άντρες»).

Τα πιστεύω του πάντως δεν χώρεσαν στον σύγχρονο ολυμπισμό όπως τον ήθελε, καθώς ούτε οι μαύροι αθλητές έμειναν εκτός Αγώνων ούτε οι γυναίκες φυσικά…

Μετα-ολυμπιακές περιπέτειες

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, ο βαρόνος συνήθιζε να γράφει και να γράφει πολύ. Οι δημοσιευμένες εργασίες του εκτιμώνται σε περισσότερες από 15.000 σελίδες, χωρίς να προσμετρούνται οι επιστολές και η προσωπική του αλληλογραφία! Η πλειονότητα του γραπτού του έργου αφορά στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση της Γαλλίας, τον ολυμπισμό, τον αθλητισμό και την παιδεία εν γένει, αν και ασχολήθηκε περιστασιακά και με την ιστορία, τη γεωγραφία, την κοινωνιολογία, την ψυχολογία και την πολιτική.

Και ήταν ακριβώς ο ίδιος που συνέταξε τα ιδρυτικά πρωτόκολλα του σύγχρονου ολυμπισμού, αφήνοντας παρακαταθήκη αρκετά κείμενα για το ολυμπιακό πνεύμα και τους Αγώνες.

Φημισμένος ουμανιστής στον καιρό του, ο Κουμπερτέν έλαβε αρκετές διακρίσεις στην καριέρα του. Μέχρι και υποψήφιος για το Νόμπελ Ειρήνης ήταν το 1936, αν και συγκατατέθηκε τελικά με λιγότερο βαρύτιμο έπαθλο (Virginie Heriot) την ίδια χρονιά. Το 1937 έγινε επίτιμος δημότης Λοζάνης, της πόλης δηλαδή που φιλοξενούσε από το 1915 το στρατηγείο της ΔΟΕ, χάρη στην πρωτοβουλία του βαρόνου.

Τα τελευταία όμως χρόνια της ζωής του τα πέρασε δύσκολα και ήταν η γενναιοδωρία του αριστοκρατικού του κύκλου που θα του επέτρεπε τα αξιοπρεπή γηρατειά: ο Κουμπερτέν είχε ξοδέψει το σύνολο σχεδόν της περιουσίας του προωθώντας την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και τον ολυμπισμό…

Ο βαρόνος ντε Κουμπερτέν έφυγε από τη ζωή στις 2 Σεπτεμβρίου 1937, εγκαταλείποντας τα εγκόσμια χτυπημένος από καρδιακή προσβολή στη Γενεύη. Άφησε πίσω του τη σύζυγό του, Marie Rothan, με την οποία παντρεύτηκαν τον Μάρτιο του 1895 και απέκτησαν δύο παιδιά.

Σύμφωνα με την τελευταία του επιθυμία, η σορός του ενταφιάστηκε στο κοιμητήριο της Λοζάνης και η καρδιά του τοποθετήθηκε σε επιτύμβια στήλη στην Αρχαία Ολυμπία επτά μήνες μετά τον θάνατό του: ήταν στις 26 Μαρτίου 1938 όταν πραγματοποιήθηκε στην Αρχαία Ολυμπία η εκδήλωση προς τιμή του Κουμπερτέν, στην οποία ο διάδοχος του θρόνου, πρίγκιπας Παύλος, εναπόθεσε το αγγείο με την ταριχευμένη καρδιά του βαρόνου στο μνημείο και οι εκατοντάδες παρευρισκόμενοι παρακολούθησαν τις ευλογίες από τους ιερείς.

Ο Κουμπερτέν ήταν εξάλλου και ολυμπιονίκης, κατακτώντας το χρυσό μετάλλιο στη λογοτεχνία στους Θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 1912 με το ποίημά του «Ωδή στον Αθλητισμό»…

Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr