Ο γιατρός που απάλλαξε την ανθρωπότητα από τη φυματίωση, Ρόμπερτ Κοχ

Η ιστορία της επιστήμης καταγράφει ότι ο γερμανός γιατρός Ρόμπερτ Κοχ ανακάλυψε τον βάκιλο της φυματίωσης και για τη σπουδαία συνεισφορά του στην ιατρική τιμήθηκε με Νόμπελ. Αν και η πραγματική ιστορία τόσο του Κοχ όσο και της αξιομνημόνευτης ανακάλυψής του ήταν σαφώς πιο περίπλοκη και περιπετειώδης. Είμαστε στα 1873, με τον γάλλο χημικό Λουί Παστέρ να έχει μόλις δημοσιεύσει μια εργασία στην οποία υποστήριζε ότι τα μικρόβια ήταν υπεύθυνα για πολλές από τις ανθρώπινες αρρώστιες, προκαλώντας γέλια και λοιδορία στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Ο 30χρονος γερμανός γιατρός Ρόμπερτ Κοχ δεν ήταν μεταξύ των επιστημόνων που λιθοβόλησαν τον Παστέρ για τους ισχυρισμούς του, γιατί έβλεπε γύρω του ανθρώπους και ζώα να θερίζονται από άγνωστες παθήσεις και ένιωθε ανήμπορος να τους βοηθήσει. Ο Κοχ ήταν από τους πρώτους που μελέτησε με ενδιαφέρον τις εργασίες του Παστέρ και πείστηκε για την ορθότητα της συλλογιστικής του γάλλου ερευνητή. Κι έτσι αφοσιώθηκε ολόψυχα στη μελέτη των αιτίων που προκαλούσαν τους μυστηριώδεις αυτούς θανάτους, αναζητώντας το υπεύθυνο μικρόβιο. Και γιατρός καθώς ήταν, γνώστης της ανθρώπινης ανατομίας και φυσιολογίας δηλαδή, έμελλε να τα καταφέρει εκεί που απέτυχε ο Παστέρ! Το 1876 ανακάλυψε ένα βακτηρίδιο που προκαλεί την αρρώστια του άνθρακα, το οποίο απομόνωσε μεν αλλά δεν είχε τρόπο να αντιμετωπίσει. Θα περνούσε περισσότερο από μισός αιώνας ώσπου κάποιος Φλέμινγκ να ανακαλύψει την πενικιλίνη και να θεραπεύσει την πάθηση. Ενθαρρυμένος από την επιτυχία του, ο Κοχ καταβυθίστηκε ακόμα περισσότερο στην έρευνα, έχοντας πια μια ιδέα: μήπως η φυματίωση που μάστιζε την ανθρωπότητα οφειλόταν επίσης σε μικρόβιο; Το 1882 ήταν έτοιμος να ανακοινώσει τη μεγάλη του ανακάλυψη: είχε απομονώσει τον βάκιλο της φυματίωσης, όπως τον ονόμασε, τον «βάκιλο του Κοχ», όπως τον είπε κατόπιν η επιστημονική κοινότητα προς τιμήν του. Στα επόμενα χρόνια, τα θύματα της φυματίωσης μειώθηκαν στο μισό. Και αργότερα, στο μισό του μισού! Χάρη στην ουσία φυματίνη, όπως την είπε ο Κοχ, ή κοχίνη, όπως την ονομάζουν προς τιμήν του, η διάγνωση και η θεραπεία έγιναν τόσο απλές ώστε σήμερα η φυματίωση να αντιμετωπίζεται ως άλλη μια συνηθισμένη αρρώστια. Πώς να μην τιμηθεί με Νόμπελ Ιατρικής το 1905; Οι Παστέρ και Κοχ ήταν δύο προσωπικότητες που άλλαξαν τη μοίρα της επιστήμης ρίχνοντας το κέντρο βάρους των ερευνών τους στο «απείρως μικρό», τους μικροοργανισμούς δηλαδή, την πιο καρποφόρα ίσως ιατρική επανάσταση στους αιώνες. Ο Κοχ ανακάλυψε τους βάκιλους του σπλήνα και της φυματίωσης, καθώς επίσης το δονάκιο της χολέρας (εκεί που απέτυχε παταγωδώς δηλαδή ο Παστέρ), την ίδια στιγμή που έβαλε στο μικροσκόπιο και την ελονοσία, ανοίγοντας διάπλατα τον δρόμο για την ανάπτυξη αποτελεσματικών αγωγών για τις επιδημίες που θέριζαν την οικουμένη…

Πρώτα χρόνια

Ο Ρόμπερτ Χάινριχ Χέρμαν Κοχ γεννιέται στις 11 Δεκεμβρίου 1843 σε πολίχνη του Ανόβερου της Γερμανίας ως γιος ενός μηχανικού των τοπικών ορυχείων. Ο μικρός αφήνει κατάπληκτους τους γονείς του όταν σε ηλικία 5 ετών δηλώνει περιχαρής ότι είχε μάθει να διαβάζει μόνος του, από τις εφημερίδες που υπήρχαν πάντα στο σπίτι! Η πρόωρη αυτή ένδειξη της ευφυΐας και της μεθοδικής επιμονής του προοιώνιζε το μέλλον. Κι έτσι όταν έγινε σε ηλικία να πάει στο σχολείο, τα πρώτα γράμματα τα ήξερε πια καλά! Ο Ρόμπερτ ολοκληρώνει το τοπικό σχολείο και θέλει από μικρός να γίνει γιατρός, ήταν λοιπόν πολύ λογικό γι’ αυτόν να μετακομίσει στο Γκέτινγκεν για να γραφτεί στο Τμήμα Ιατρικής του περίφημου πανεπιστημίου της πόλης. Εκεί θα έρθει σε επαφή με μια σειρά από τα μεγαλύτερα ιατρικά κεφάλια του καιρού και θα επηρεαστεί από τους αστέρες ακαδημαϊκούς του Γκέτινγκεν και τις έρευνες αιχμής. Στο στόχαστρό του θα μπει η βιολογία, που ήταν στα σπάργανα φυσικά, αν και πρώιμες μελέτες ήδη από το 1840 υποδείκνυαν μια σχέση των λοιμωδών νόσων με ζωντανούς παρασιτικούς οργανισμούς. Ολοκληρώνοντας τις σπουδές του το 1866, ο Κοχ πήγε στο Βερολίνο για να εμβαθύνει τις γνώσεις του στη χημεία και την επόμενη χρονιά εγκαταστάθηκε στο Αμβούργο για να δουλέψει ως κλινικός γιατρός στο τοπικό νοσοκομείο. Εκεί θα ολοκληρώσει άλλον έναν κύκλο σπουδών που θα του δώσουν τον βαθμό του νομίατρου, επιτρέποντάς του πια να ασκεί καθήκοντα δημόσιας υγείας στις έδρες των νομών. Το 1870 ο ταγμένος γιατρός θα ενταχθεί εθελοντικά στον γερμανικό στρατό και θα πάρει μέρος στον Γαλλοπρωσικό Πόλεμο, παραμένοντας ως νομίατρος στη γερμανοκρατούμενη Σιλεσία της Πολωνίας από το 1872-1880. Εκεί θα κάνει τις πρώτες του επιδημιολογικές έρευνες και θα μετατραπεί σε ακρογωνιαίο λίθο της ιατρικής καινοτομίας…

Οι σπουδαίες ανακαλύψεις του Κοχ

Στη Σιλεσία ήταν που θα έρθει σε άμεση επαφή με τον άνθρακα, μια πάθηση που χτυπούσε τα ζώα της κτηνοτροφίας. Παρά το γεγονός ότι ήταν αποκομμένος από την επιστημονική κοινότητα και δεν είχε πρόσβαση σε βιβλιοθήκες, στον λίγο χρόνο που του άφηνε η άσκηση της κλινικής πράξης άρχισε να πειραματίζεται με την αρρώστια στο σπίτι του, ένα δωμάτιο του οποίου είχε μετατρέψει σε εργαστήριο. Το μοναδικό όργανο που είχε ήταν ένα μικροσκόπιο, κι αυτό δώρο της συζύγου του. Ο βάκιλος του άνθρακα είχε ήδη ανακαλυφθεί από ομάδα γιατρών, αν και δεν είχε σκεφτεί κανείς να τον συνδέσει με τη νόσο! Ο Κοχ έβαλε στόχο ζωής να αποδείξει επιστημονικά ότι το μικρόβιο του άνθρακα ευθυνόταν για την πάθηση και πειραματίστηκε εκτεταμένα με ποντίκια, τα οποία μόλυνε με μικρόβια άνθρακα που έβρισκε στον σπλήνα των άρρωστων ζώων. Ο Κοχ δεν έμεινε μόνο στην απόδειξη της αιτιακής συνάφειας, αλλά ήθελε να μελετήσει τον βάκιλο στην ουσία του, τους τρόπους μετάδοσής του δηλαδή, τις ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξής του αλλά και τον κύκλο της ζωής του. Σταθερές σήμερα της μικροβιολογίας που ο ίδιος καθιέρωσε! Τα αποτελέσματα της επίπονης δουλειάς του τα παρουσίασε στο Πανεπιστήμιο του Μπρεσλάου, αφήνοντας τους καθηγητές Παθολογίας και Ανατομίας με το στόμα ανοιχτό. Το 1876, η εργασία του δημοσιεύτηκε σε ιατρική επιθεώρηση και ο Κοχ έγινε αμέσως διάσημος. Παστέρ και Κοχ εργάζονταν συγχρόνως πάνω στο βακτήριο του άνθρακα, χωρίς να γνωρίζει ο ένας για την ύπαρξη του άλλου, γεννώντας ανεξάρτητα έναν νέο κλάδο που θα έλεγαν αργότερα μικροβιολογία! Όταν όμως ανακοίνωσαν τις ανακαλύψεις τους, άρχισε να εκδηλώνεται μια αντιζηλία μεταξύ τους, που εν πολλοίς οφειλόταν στους εθνικούς ανταγωνισμούς Γάλλων και Γερμανών. Παρά τη φήμη του τώρα και τις προτάσεις για ερευνητική δουλειά σε πανεπιστήμια, ο Κοχ προτίμησε να περάσει άλλα 4 χρόνια στην Πολωνία, όπου απερίσπαστος κατέληξε σε νέες μεθόδους μελέτης των μικροοργανισμών. Ταυτοχρόνως, δημοσιεύει άλλη μια έρευνα (1878) που ενοχοποιούσε τις βακτηριακές μολύνσεις για την επιδείνωση των τραυμάτων και όπως ακριβώς και με τον άνθρακα, παρέχει επιπλέον πρακτικές λύσεις για τον έλεγχο των μολύνσεων. Η μελέτη του αυτή για τη μόλυνση των τραυμάτων και τη χρήση των αντισηπτικών θεωρείται επίσης κολοσσιαίας σημασίας, καθώς εκεί ακριβώς πάτησε ο Λίστερ για να εγκαινιάσει μια νέα εποχή αντισηψίας στη χειρουργική. Το 1880 θα του γίνει πρόταση να δουλέψει στην Αυτοκρατορική Υγειονομική Υπηρεσία του Βερολίνου, όπου θα έρθει για πρώτη φορά στη ζωή του σε επαφή με ολοκληρωμένο εργαστήριο αλλά και τη δική του ομάδα βοηθών, που όλοι θα γίνονταν κατόπιν μεγάλα ονόματα της ιατρικής επιστήμης. Στο Βερολίνο, ο Κοχ θα γράψει χρυσές σελίδες, καθώς πέρα από τις καθαυτό ιατρικές τομές του, θα ανακαλύψει ταυτοχρόνως μια νέα μέθοδο καλλιέργειας μικροβίων σε ζελατινούχο ζωμό που στερεοποιούνταν όταν χυνόταν σε γυάλινο δοχείο. Ο Παστέρ εντυπωσιάστηκε από την ανακάλυψη του Κοχ και όταν τον συνάντησε στο Διεθνές Συνέδριο του Λονδίνου (1881) του έτεινε το χέρι αναφωνώντας: «Είναι μια μεγάλη πρόοδος!». Πράγματι, αυτή θεωρείται από πολλούς η σπουδαιότερη ανακάλυψη του Κοχ, εκείνη που επέτρεψε τη λήψη καθαρών μικροβιακών καλλιεργειών και τόσο συνέβαλε στην πρόοδο της γνώσης. Οι παθογόνοι μικροοργανισμοί φαίνονταν τώρα καθαρά και απομονώνονταν εύκολα. Επιπλέον, ο Κοχ καθόρισε επακριβώς τις συνθήκες που πρέπει να τηρούνται για να συσχετιστεί ένας ιός με μια πάθηση, με το Αξίωμα του Κοχ να παραμένει ορόσημο στη μικροβιολογία. Αν και η μεγαλύτερή του ανακάλυψη θα έπρεπε να περιμένει άλλα δύο χρόνια. Με τις εργαστηριακές και επιστημικές βάσεις που είχε καθελκύσει στην έρευνα των μικροοργανισμών, ο Κοχ κατάφερε να αναγνωρίσει και να απομονώσει τον βάκιλο της φυματίωσης και στις 24 Μαρτίου 1882 δημοσίευσε τα νέα του δεδομένα, αν και δεν πρόλαβε να δει τον αντίκτυπο της κοσμοϊστορικής ανακάλυψής του, καθώς το 1883 στάλθηκε στην Αίγυπτο ως επικεφαλής της γερμανικής επιστημονικής αποστολής για τον περιορισμό μιας επιδημίας χολέρας που είχε ξεσπάσει στη χώρα. Την ίδια νύχτα βέβαια που έγινε η ανακοίνωση της ανακάλυψής του στην Ιατρική Εταιρία του Βερολίνου, οι τηλέγραφοι μετέδιδαν σε όλο τον κόσμο την είδηση και την επομένη οι εφημερίδες την ανάγγειλαν με πηχυαίους τίτλους. Ήταν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου που θα ανακάλυπτε ο Κοχ το δονάκιο της χολέρας και θα το υπέβαλε σε πάμπολλους ελέγχους, κάτι που θα τον έφερνε μέχρι και την Ινδία, για τη μελέτη της επιδημίας χολέρας που είχε εντωμεταξύ ξεσπάσει εκεί. Ο Κοχ διαμόρφωσε κανόνες για τον έλεγχο και τον περιορισμό των επιδημιών χολέρας, οι οποίοι εγκρίθηκαν από επιστημονικά συνέδρια και φορείς υγείας και άλλαξαν το πρόσωπο του κόσμου. Οι μέθοδοί του χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα στην επιδημιολογία. Για την επαναστατική δουλειά του στη χολέρα, ο Κοχ τιμήθηκε με ένα χρηματικό έπαθλο 100.000 γερμανικών μάρκων!

Κατοπινά χρόνια

Το 1885 ο Κοχ πήρε την έδρα του Καθηγητή Υγιεινής στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και τη διευθυντική θέση στο Ινστιτούτο Υγιεινής που στήθηκε στο πανεπιστήμιο ειδικά γι’ αυτόν. Οι τιμές ακολούθησαν βροχή και στο Ινστιτούτο του έγινε τόσο σοβαρή επιστημονική δουλειά που οι βοηθοί του ξεπήδησαν αργότερα μεγάλα μυαλά, γράφοντας τις δικές τους χρυσές σελίδες στην επιστήμη. Παρά το γεγονός όμως ότι η επιστροφή του στο Βερολίνο ήταν θριαμβευτική, χρειάστηκε να δώσει, όπως ακριβώς και ο Παστέρ, σκληρούς αγώνες για να επιβάλει την ανακάλυψή του. Είμαστε εξάλλου σε μια εποχή που οι τομές στην επιστήμη δεν γίνονταν δεκτές με ενθουσιασμό, καθώς το κατεστημένο έπασχε από αρτηριοσκλήρωση σε οποιαδήποτε αλλαγή. Κοχ και Παστέρ φάνταζαν πια μεγάλοι αντίπαλοι, ή έτσι τους ήθελαν τουλάχιστον τα εθνικά τους χαρακτηριστικά, καθώς όπως είπαμε η αντιπαλότητα Γάλλων και Γερμανών εκτυλισσόταν σε κάθε πεδίο της ανθρώπινης δράσης. Ο Κοχ ήταν πια στο απόγειο της σταδιοδρομίας του, αν και έβρισκε συνεχώς εμπόδιο τους συναδέλφους του, που παρά τις αποδείξεις που τους παρείχε ο Κοχ αρνούνταν να αποδεχθούν τις σπουδαίες ανακαλύψεις του. Κι έτσι παρά τις τιμές και τις θέσεις-κλειδιά σε επιστημονικούς φορείς, ο εξοργισμένος Κοχ θα περάσει πολλά χρόνια ταξιδεύοντας εκτός Γερμανίας, συνεχίζοντας πάντα το σπουδαίο ερευνητικό του έργο. Το 1896 θα βρεθεί στη Νότια Αφρική για να μελετήσει έναν επίσης μυστηριώδη ιό, αργότερα θα περιοδεύσει σε Αφρική και Ινδία δουλεύοντας πάνω στην ελονοσία, την πανώλη και τον ικτερώδη πυρετό. Τα αποτελέσματα της εφτάχρονης αυτής περιπέτειας στην Αφρική, την Ινδία και την Ιάβα δημοσιεύτηκαν το 1898, με τον ίδιο να ανακαλύπτει έναν ακόμα βάκιλο, το μικρόβιο της πυροπλάσμωσης των βοοειδών. Στα τελευταία αυτά χρόνια της ζωής του, ο Κοχ ισχυρίστηκε ότι ο βάκιλος που προκαλεί φυματίωση στα ζώα και τον άνθρωπο δεν είναι ο ίδιος, κάτι που πυροδότησε λυσσαλέους διαξιφισμούς στην ιατρική κοινότητα, αν και σήμερα ξέρουμε ότι ήταν και πάλι σωστός. Όπως και οι απόψεις του πάνω στον τύφο, που οδήγησαν σε άλλη μια κολοσσιαίων διαστάσεων μάχη της ιατρικής, αν και για μια ακόμα φορά είχε δίκιο. Αφού έλυσε και μια σειρά προβλημάτων που σχετίζονταν με την ελονοσία και τη νόσο του ύπνου, λάμβανε τώρα επαίνους και βραβεία από όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, όπως διδακτορικούς τίτλους από τη Χαϊδελβέργη και την Μπολόνια. Το 1905 τιμήθηκε με τον σπουδαιότερο εξ αυτών, το Νόμπελ Ιατρικής. Την επόμενη χρονιά επέστρεψε στην Κεντρική Αφρική για να μελετήσει την τρυπανοσωμίαση, αφήνοντας κι εδώ καθοριστικές συμβολές στην αντιμετώπιση της νόσου. Ασταμάτητος κυριολεκτικά τόσο πειραματικά όσο και κλινικά, ο Κοχ γινόταν δεκτός με ενθουσιασμό όπου κι αν τον έφερναν τα μεγάλα ταξίδια του και βραβευόταν από ηγέτες και αυτοκράτορες (όπως της Ιαπωνίας) στις τέσσερις γωνιές της οικουμένης. Στην προσωπική του ζωή, είχε παντρευτεί το 1866 την Emmy Fraats, με την οποία απέκτησε τη μοναχοκόρη του, και το 1893 παντρεύτηκε για δεύτερη φορά. Επιστρέφοντας κάποια στιγμή στη Γερμανία σε ένα μικρό διάλειμμα από τα ταξίδια του, προσβλήθηκε από αλλεπάλληλες στηθαγχικές κρίσεις, που προανήγγειλαν το τέλος του. Ο Ρόμπερτ Κοχ πέθανε στις 27 Μαΐου 1910 στο Μπάντεν-Μπάντεν, έχοντας δώσει άλλη μια διάλεξη στην Πρωσική Ακαδημία Επιστημών για την κορυφαία ανακάλυψη του, τον βάκιλο του Κοχ… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr