Ήταν τον Απρίλιο του 2013, όταν η συνάντηση του ιδρυτής της Microsoft, Μπιλ Γκέιτς με την πρόεδρο της Νότιας Κορέας , Παρκ Γκέουν-χε, κατακρίθηκε με αφορμή μια και μόνη φωτογραφία. Ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο, χαιρετούσε την πρόεδρο μιας χώρας με το ένα χέρι στην τσέπη. Έλλειψη σεβασμού ή εκ παραδρομής casual χειραψία, αναρωτιόταν ο διεθνής τύπος.

Ρεπορτάζ: Νίκη Παπάζογλου

Σχεδόν δύο χρόνια μετά, παρόμοια δημοσιεύματα σχολιάζουν μια πανομοιότυπη χειραψία που αποτυπώνει ο φωτογραφικός φακός στις διάφορες συναντήσεις των μελών της ελληνικής κυβέρνησης με τους ευρωπαίους εταίρους.

Στην σχετικά σύντομη μέχρι στιγμής «ζωή» της νέας κυβέρνησης, τα φλας και οι κάμερες έχουν στραφεί στις πολλές, αναλογικά με τον σύντομο βίο της, συναντήσεις, καταγράφοντας τις δηλώσεις των συμμετεχόντων τόσο κατά την είσοδο όσο και κατά την έξοδο τους. Εν συνεχεία, οικονομικοί αναλυτές, δημοσιογράφοι και λοιποί πρωταγωνιστές της πολιτικής σκηνής, σπεύδουν να αποκρυπτογραφήσουν τα λεγόμενα, προκαταβάλλοντας την θετική ή την αρνητική έκβαση των διαπραγματεύσεων.

Παράλληλα πηχυαίοι τίτλοι διεθνών και εγχώριων μέσων ενημέρωσης καταφέρονται εναντίων των ενδυματολογικών επιλογών και του συνολικότερου «ριζοσπαστικού στυλ» που έχουν υιοθετήσει τα μέλη της νέας κυβέρνησης. Κουστούμια χωρίς γραβάτες και χέρια στην τσέπη απασχολούν, σε ημερησία διάταξη τα δελτία ειδήσεων, αφού πράγματι, με την άνοδό του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία, το ενδυματολογικό πρωτόκολλο έχει καταρριφθεί και οι συμπεριφορικοί κανόνες έχουν διαφοροποιηθεί.

Τόσο η νέα αυτή συμπεριφορική προσέγγιση όσο και οι συναντήσεις που έχουν πραγματοποιηθεί όμως δεν επιδέχονται αποκλειστικά την μέχρι στιγμής δοθείσα ερμηνεία. Αποτελέσματα όπως η θετική ή η αρνητική έκβαση, η αμυντική ή δυναμική κινησιολογία των συμμετεχόντων, προκύπτουν εξίσου και από την μελέτη των κινήσεων, των χειραψιών, ακόμα και των ενδυματολογικών επιλογών. Όπως αποδεικνύεται μάλιστα, πολλές είναι οι φορές όπου η
«γλώσσα του σώματος» παρουσιάζεται «λαλίστατη» και πιο αποκαλυπτική από τον φυσικό λόγο.

Σε μια προσπάθεια αποκωδικοποίησης αυτών των μηνυμάτων απευθυνθήκαμε στην κ. Αγνή Μαριακάκη, Ψυχολόγο με σπουδές στην Εξωλεκτική Επικοινωνία, υπό τον Δρ Πωλ Έκμαν, στην Ακαδημία Συναισθηματικής Νοημοσύνης της Βρετανίας, ζητώντας να μας αποκαλύψει τα «μηνύματα που κρύβονται πίσω από τις λέξεις». Με την δική της συνδρομή παραθέτουμε μια επιστημονική ανάλυση της «γλώσσας του σώματος», σχολιάζοντας κάποια ενσταντανέ που αποτύπωσε ο φωτογραφικός φακός. Πριν την διατύπωση των τελικών συμπερασμάτων βέβαια, όπως υπογραμμίζει η κ. Μαριακάκη, πρέπει να έχουμε υπόψη μας πως η κάθε ανάλυση φωτογραφιών αποτυπώνει μονάχα το νόημα μιας συγκεκριμένης στιγμής, και σωστότερο είναι να λαμβάνει υπόψη το ευρύτερο πλαίσιο, καθώς και οι πάμπολλες παράμετροι που συνιστούν την επικοινωνία.

-Πώς γίνεται η γλώσσα του σώματος να κρύβει τόσα μηνύματα;
Είναι γεγονός ότι στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους, ο προφορικός λόγος και η φωνή αποτελούν πολύ τελευταίες
«τεχνολογίες ανθρώπινης έκφρασης». Για εκατομμύρια χρόνια ο άνθρωπος στηρίχτηκε στις χειρονομίες και τις εκφράσεις του για να επικοινωνεί. Το ότι τα τελευταία εκατό χιλιάδες χρόνια έχουμε προφορικό λόγο, δεν αναιρεί το ότι είμαστε ακόμα απόλυτα νευρολογικά σχεδιασμένοι να εκπέμπουμε διαρκώς σινιάλα με το σώμα. Τα σινιάλα αυτά λαμβάνονται και αποκωδικοποιούνται από τον λεγόμενο ερπετοειδή μας εγκέφαλο, χωρίς να περνάνε καν από τον συνειδητό νου. Δηλαδή το μήνυμά τους περνά, άσχετα αν εμείς το συνειδητοποιούμε.

Ένα ιστορικό χειραψιών

Μάρτιν Σουλτς – Αλέξης Τσίπρας. «Ναι μεν, αλλά…»

Στην συνάντηση του Έλληνα Πρωθυπουργού με Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, οι σκηνές που τράβηξαν το βλέμμα του φιλοθεάμωνος κοινού ήταν η κίνηση υπόδειξη για την έλλειψη γραβάτας, η επισήμανσή του για τον συννεφιασμένο καιρό και η ένθερμη, κατά τα φαινόμενα, χειραψία. 

Αν και όπως μας πληροφορεί η κ. Μαριακάκη, «η χειραψία δείχνει ότι και τα δύο μέρη έχουν τη διάθεση να έρθουν κοντά, τα σώματα, και ειδικά τα κεφάλια γέρνουν το ένα προς το άλλο, παρόλα αυτά… ο κ. Σουλτς έχει ένα πιο σφιγμένο χέρι, και “πετά” το μπράτσο και τον αγκώνα του λίγο πιο έξω από το σώμα του, σε μια προσπάθεια να δημιουργήσει μια “ασπίδα” μπροστά στο στέρνο του. Ο πρωθυπουργός αντιθέτως κάνει μια “χειραψία – γάντι” δηλαδή καλύπτει και με τα δύο του χέρια το χέρι του Σουλτσ, σε μια κίνηση επιδίωξης εμπιστσύνης… . Σε μια προσπάθεια απόδοσης με λόγια θα μπορούσαμε να πούμε “θέλω να με εμπιστευτείς, θα κάνω τα πάντα, θα είμαι κι απο πάνω, κι απο κάτω στα θέματά μας”».

Όπως εξηγεί η ψυχολόγος «ελέγχουμε καλύτερα συνειδητά τα μέρη του σώματός μας που είναι πιο κοντά στον εγκέφαλό μας. Γι’ αυτό τα πρόσωπα έχουν μεγάλο έλεγχο στην έκφρασή τους. Αλλά το σώμα, καθώς απομακρυνόμαστε από το κεφάλι, δυσκολεύεται να μην πει την αλήθεια. Έτσι εδώ έχουμε τον κ.Τσίπρα που προσπαθεί πολύ, και τον κ. Σουλτς που θέλει να είναι συγκαταβατικός, αλλά νιώθει άβολα με αυτή την οικειότητα».

Γερούν Ντάισελμπλουμ – Γιάννης Βαρουφάκης.  «Ας κρατήσουμε τις αποστάσεις»

Τόσο η χειραψία υπ’ ατμόν κατά την αναχώρηση, όσο και τα τελευταία λόγια που ψιθύρισε ο πρόεδρος του Eurοgroup, Γερούν Ντάισελμπλουμ στον Έλληνα υπουργό οικονομικών, Γιάννη Βαρουφάκη, ήταν οι στιγμές εκείνες που πολυσυζητήθηκαν μετά την συνάντηση των δύο, με τις φήμες και τα τιτιβίσματα να οργιάζουν από τα κανάλια μέχρι τα κοινωνικά δίκτυα. Βέβαια εξ’ αρχής κατ’ όπως φάνηκε οι δύο άντρες κράτησαν τις αποστάσεις τους, όπως μας εξηγεί η κ. Μαριακάκη.

«Η χειραψία γίνεται “από μακριά”, χωρίς να έρχονται κοντά τα σώματα, κι επιπλέον ο κ. Ντάισελμπλουμ στρέφει το μισό του μόνο σώμα προς τον κ. Βαρουφάκη, κρατώντας πιο μακριά από τη χειραψία την αριστερή του πλευρά.Εδώ ο κ. Ντάισελμπλουμ έχει το πάνω χέρι, κυριολεκτικά, εφόσον η παλάμη του χεριού του κοιτά προς το πάτωμα, και έχει από κάτω την παλάμη του κ. Βαρουφάκη, επιβάλλοντας η χειραψία να γίνεται από απόσταση και κάτω από το ύψος της μέσης. Από την άλλη ο κ. Βαρουφάκης έχει το χέρι στην τσέπη. Ο υποσυνείδητος νους σε καταστάσεις έντασης προσπαθεί να βρει μια συμβολική «κρυψώνα», και η τσέπη βολεύει πολύ σε αυτή την περίπτωση. Οι ιδιαίτερα έμπειροι πολιτικοί εκπαιδεύονται να αποφεύγουν να φωτογραφίζονται με το χέρι στην τσέπη.

Τζορτζ Όσμπορν – Γιάννης Βαρουφάκης. «Το παιχνίδι κρίνεται στις λεπτομέρειες»

«Με ένα έντονο μπλε πουκάμισο και ένα παλτό εμπόρου ναρκωτικών του Madchester, των αρχών του ’90 έφτασε ο έλληνας υπουργός Οικονομικών στη Ντάουνινγκ Στριτ», έγραφε η εφημερίδα Guardian σχολιάζοντας τις ενδυματολογικές προτιμήσεις του κ. Βαρουφάκη μετά την συνάντησή του με τον Βρετανό ομόλογό του, Τζορτζ Όσμπορν. Την ώρα που και οι δύο χαρακτήριζαν την συνάντηση εποικοδομητική, η επιθυμία ελέγχου και η αμηχανία κρύβονταν πίσω από τις λέξεις, όπως μας ενημερώνει η ψυχολόγος.

«Αυτή είναι μια “σφιχτή” και θερμή χειραψία, αλλά με ενδιαφέρουσες μικρές λεπτομέρειες. Ο κ. Όσμπορν έχει το κεφάλι προς τα πίσω, το πηγούνι προς τα έξω και ψηλά, σε μια έκφραση υπεροχής. Κάνει τη χειραψία προς το μέρος του, διεκδικώντας τον έλεγχο και την κυριαρχία. Δηλαδή, αφενός δίνει το χέρι του σε μικρή απόσταση από τον κορμό του,  έτσι που να πρέπει ο άλλος να τεντώσει περισσότερο το χέρι του ή να πρέπει αυτός να έρθει πιο κοντά, και ταυτόχρονα, κρατά το πάνω χέρι, επιδιώκοντας να σταθεί από τη δεξιά μεριά, κάτι που πιθανόν να γίνεται συστηματικά από μέρους του. Από την άλλη ο κ. Βαρουφάκης εμφανίζεται και πάλι με το χέρι στην τσέπη, αφήνοντας να φανεί ότι ένα κομμάτι του νιώθει άβολα και σ’ αυτή τη συναλλαγή.

Ο «καταποντισμός» της γραβάτας και η σημειολογία της

Με αφορμή την μεγάλη συζήτηση για το γεγονός ότι τα μέλη της νέας κυβέρνησης και κυρίως ο πρωθυπουργός και ο υπουργός Οικονομικών δεν φορούν γραβάτα σε αυτές τις υψηλές συναντήσεις, αξίζει να ρίξουμε μια ματιά στην σημειολογία της γραβάτας.

Σύμφωνα με την κ. Μαριακάκη, «η γραβάτα είναι ένα αξεσουάρ της ανδρικής ένδυσης με μηδέν χρηστικότητα και μεγάλη καθημερινή φασαρία. Έχει όμως εξαιρετική συμβολική σημασία. Τα τελευταία εκατομμύρια χρόνια, ο άνδρας θα πήγαινε στο κυνήγι για να φέρει τροφή για την οικογένειά του. Τα τελευταία μόλις 200 χρόνια και μάλιστα μετά τη βιομηχανική επανάσταση, πηγαίνει πια στο γραφείο για “κυνήγι”, και για “πόλεμο”. Εφόσον εξέλιξε τα όπλα του λοιπόν, συμβολικά δεν είναι τυχαίο που η γραβάτα έχει ακριβώς το σχήμα ενός “σπαθιού”. Είναι λοιπόν ένα σύμβολο ανδρισμού, αρρενωπότητας και ετοιμότητας για διεκδίκηση… Σαν να φορά κανείς το “σπαθί”» του στο στέρνο του. Τα μέλη της νέας κυβέρνησης λοιπόν που δεν φορούν γραβάτα, περνούν ίσως το μήνυμα: “εγώ δεν τα έχω ανάγκη αυτά”».

Πιερ Κάρλο Παντοάν – Γιάννης Βαρουφάκης. «Σε χαλαρό κλίμα»

Τον «οδικό χάρτη» και τις δυνατότητες για ένα «πρόγραμμα-γέφυρα» φαίνεται να συζητήθηκαν κατά την επόμενη συνάντηση, στη Ρώμη αυτή τη φορά, του υπουργού Οικονομικών με τον Ιταλό ομόλογό του Πιέρ Κάρλο Πάντοαν. Όσο για τη διάθεση που καταγράφηκε και από τις δύο πλευρές, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, σε γενικές γραμμές ανοιχτή.

«Ο κ. Βαρουφάκης ετοιμάζεται να κάνει τη χειραψία με τα δάχτυλα ανοιχτά, πράγμα που δείχνει ανοιχτή διάθεση Το ίδιο ανοιχτό και χαλαρό είναι και το χέρι του συνομιλητή του. Ο Βαρουφάκης έχει χαλαρό και ανοιχτό το στόμα, ενώ ο κ. Παντοαν, αν και γελαστός, έχει τα χείλη κλειστά και σφιγμένα, αποτυπώνοντας το «θα είμαι καλός μαζί σου, αλλά δεν θα αφήσω να μου ξεφύγουν και πολλά»

Δύο ακόμα στιγμιότυπα

Μάρτιν Σουλτς – Αλέξης Τσίπρας

Εξαιρετικά ενδιαφέρον όσον αφορά τα συμπεράσματα της γλώσσας του σώματος αποτελεί και το παρακάτω στιγμιότυπο σύμφωνα με την κ. Μαριακάκη, όπου ο κ. Σουλτς με το αριστερό του χέρι, πιάνει και καλύπτει το μικρό δαχτυλάκι του δεξιού χεριού. Η χειρονομία αυτή θα μπορούσε να μεταφραστεί σαν μια συμβολική «προστασία» του μικρότερου, εκφράζοντας θετικότητα, «θα προστατέψω αυτή την επαφή».

Τζορτζ Όσμπορν – Γιάννης Βαρουφάκης

Όσο για την παραπάνω στάση των συνομιλητών όπως αποτυπώνεται στην παραπάνω φωτογραφία, τα συμπεράσματα είναι τα παρακάτω…

«Εδώ βλέπουμε τα δύο χέρια πλεγμένα, να σταυρώνονται στο γόνατο. Είναι μια ιδιαίτερα κλειστή στάση αυτό-προστασίας και άμυνας. Στη δυναμική της επικοινωνίας των δύο ανδρών, ο κ. Βαρουφάκης βρίσκεται σε στάση ισχύος, με ανοιχτή και επεκτατική γλώσσα σώματος, τα πόδια σταυρωμένα σε σχήμα 4, εκπέμποντας ισχύ και κάλυψη, ενώ το δεξί του χέρι ακουμπά στην πολυθρόνα με την παλάμη προς τα μέσα (δεν ανοίγω τα χαρτιά μου) Σε αντίθεση ο συνομιλητής του γέρνει μπροστά και κάνει ασπίδα τα χέρια του μπροστά στα γόνατα, σε μια στάση που θα χαρακτηριζόταν πιο αμυντική.

Διαβάζοντας κανείς την παραπάνω ανάλυση ενδεχομένως αναρωτιέται σε τί βαθμό είναι, ή σε περιπτώσεις πολιτικών εκπροσώπων, θα έπρεπε να είναι, η γλώσσα του σώματος υπό συνειδητό έλεγχο. Αυτό άλλωστε θα ήταν κάτι που θα μπορούσε να αλλοιώνει τα συμπεράσματα ενδείξεις, υπό περιπτώσεις. Όπως καταλήγει η κ. Μαριακάκη «όσο και να εκπαιδευτεί κανείς να ελέγχει τη γλώσσα του σώματός του (και ναι, μπορεί κανείς να εκπαιδευτεί σ’ αυτό), ειδικά σε στιγμές συναισθηματικής φόρτισης, οι αυθόρμητες αντιδράσεις μας είναι τόσο πιο γρήγορες από τη συνειδητή μας σκέψη, ώστε είναι φύσει αδύνατον να τις ελέγξουμε απόλυτα και συνειδητά. Μάλιστα, οι έρευνες του Δρ. Πωλ Εκμαν έχουν δείξει ότι υπάρχει σειρά εκφράσεων και χειρονομιών που έχουν ως στόχο ακριβώς αυτό, να «σκεπάσουν»…