Ήταν Πέμπτη 23 Απριλίου 2010 όταν, ο τότε πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου ανακοίνωνε, με φόντο το λιμάνι του Καστελόριζου, την υπαγωγή της Ελλάδας στο μηχανισμό στήριξης του ΔΝΤ και της Ευρωζώνης, φορώντας μπλε κουστούμι και μοβ, πένθιμη, γραβάτα.
Σε αντίθεση με το γαλήνιο φόντο του πανέμορφου νησιού πίσω από τον πρωθυπουργό, η ανακοίνωση για την ενεργοποίηση του μηχανισμού στήριξης θα έβαζε τη χώρα σε μια μεγάλη περιπέτεια λιτότητας και κοινωνικών αναταραχών, που όμοιά της δεν είχε ζήσει από την Μεταπολίτευση και μετά.
Η ιστορία του Μνημονίου ωστόσο αρχίζει αρκετά νωρίτερα το φθινόπωρο του 2008, όταν και οι αγορές με αφορμή την Lehman Brothers και την κρίση στην Ιρλανδία διαφοροποίησαν τον τρόπο με τον οποίο αποτιμούσαν μέχρι εκείνη τη στιγμή το ρίσκο της ελληνικής οικονομίας και τα spreads των ελληνικών ομολόγων αρχίζουν να παίρνουν την ανιούσα.
Η κυβέρνηση Καραμανλή που είχε επανεκλεγεί το 2007 με ισχνή πλειοψηφία 152 εδρών επιχείρησε το Σεπτέμβριο του 2008 να λάβει τα διαρθρωτικά και τα δημοσιονομικά μέτρα για τα οποία πίεζε η ΕΕ, ωστόσο υπό το βάρος της εσωκομματικής κριτικής και της σφοδρής αντιπολιτευτικής τακτικής του ΠΑΣΟΚ υπαναχωρεί. Το δημόσιο χρέος έχει ξεπεράσει το 110% του ΑΕΠ και η οικονομία εισέρχεται σε ύφεση. Η χώρα εξακολουθεί και δανείζεται από τις αγορές, αλλά το κόστος δανεισμού του Δημοσίου πλέον διαρκώς αυξάνεται.
Μετά την υπογραφή του πρώτου Μνημονίου οι μισθοί και οι συντάξεις μειώθηκαν, επιχειρήσεις έβαλαν «λουκέτο», οι άστεγοι αυξήθηκαν, ενώ πολλοί καταθέτες απέσυραν τα χρήματά τους, είτε για να τα βγάλουν στο εξωτερικό, είτε για να καλύψουν πάγιες και διαρκείς ανάγκες.
Το κόστος ζωής αυξήθηκε, λόγω μιας σειράς φόρων σε καύσιμα, ποτά, αναψυκτικά, τσιγάρα, προϊόντα καταστημάτων εστίασης. Αντιθέτως, το προσωπικό εισόδημα έχει υποχωρήσει, την ίδια ώρα που οι πολίτες έχουν κληθεί πολλές φορές να πληρώσουν έκτακτες εισφορές.
Για παράδειγμα, με βάση τα στοιχεία, η ανεργία από τον Απρίλιο του 2010 μέχρι τον Ιανουάριο του 2012 εκτοξεύθηκε από το 11,9% στο 21,8%. Περίπου 150.000 επιχειρήσεις έχουν κατεβάσει ρολά, ενώ μεγάλο πλήγμα έχουν υποστεί μισθωτοί και συνταξιούχοι τόσο του ιδιωτικού όσο και του δημοσίου τομέα.
Τα χρόνια περνούσαν με την τρόϊκα -που απο το 2015 έγινε γνωστή ως «οι θεσμοί»- να επισκέπτεται τη χώρα για να ελέγξει αν τηρούνταν οι μνημονιακές υποχρεώσεις, μια σειρά μέτρων δηλαδή που έλαβαν οι κυβερνήσεις Παπανδρέου, Λουκά Παπαδήμο, Πικραμμένου, Σαμαρά-και Τσίπρα- όλα έχουν αλλάξει στην Ελλάδα.
Είναι άγνωστο αν ο πρώην πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου θα λάμβανε και σήμερα την ίδια απόφαση. Κανείς δεν ξέρει, αν πραγματικά το 2010 ο τότε πρωθυπουργός πίστευε ότι το μνημόνιο ήταν η λύση. Ότι το μνημόνιο θα έβαζε την Ελλάδα σε αυτό το… απάνεμο όπως είχε πει λιμάνι, που μέχρι και σήμερα όμως έχει μπει στη δίνη πολλές φορές. Οι Έλληνες, δεν γνώριζαν ακόμα τι σήμαινε αυτή η ανακοίνωση της 23ης Απριλίου, βγήκαν όμως εκατοντάδες φορές στους δρόμους, ακολούθησαν διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις, πρωθυπουργοί ήλθαν και παρήλθαν, η χώρα υποχρεώθηκε να υπογράψει μεσοπρόθεσμα προγράμματα, οι κυβερνήσεις έφεραν στη Βουλή και ψήφισαν πολλά πολυνομοσχέδια «σκούπα» με αναρίθμητα αντιλαϊκά μέτρα.
Οκτώ χρόνια αργότερα, περίπου με φόντο την Ιθάκη αυτή τη φορά, ο νυν πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας ανακοίνωνε, στις 21 Αυγούστου 2018 πως «Σήμερα στην πατρίδα μας ξημέρωσε μια καινούργια μέρα. Μια μέρα ιστορική. Τα μνημόνια της λιτότητας, της ύφεσης, και της κοινωνικής ερήμωσης, επιτέλους τελείωσαν».
Με αφορμή την επικείμενη έξοδο της χώρας από το τρίτο πρόγραμμα διάσωσης και με αναφορές στις δηλώσεις του τότε Έλληνα πρωθυπουργού, Γ. Παπανδρέου από το Καστελόριζο, όταν η κρίση ξεκινούσε και εκείνος έκανε λόγο για μια νέα Οδύσσεια, το βρετανικό περιοδικό Economist σχολίαζε με άρθρο του ότι «θα ήταν ωραία να νομίζει κανείς ότι οι περιπέτειες της Ελλάδας θα έχουν παρόμοια κατάληξη με αυτή του Οδυσσέα».
Πώς φτάσαμε από το Καστελόριζο στο τέλος των μνημονίων; Με αφορμή το «φινάλε» του δράματος των Μνημονίων, το 2018 το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων δημοσίευσε την αναδρομή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις ημερομηνίες- σταθμούς της ελληνικής κρίσης όπου πριν από ένα χρόνο, στις 20 Αυγούστου 2018, κηρύσσει την ολοκλήρωση του ελληνικού προγράμματος του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας. Τα χρόνια των Μνημονίων, που η επίδρασή τους εξακολουθεί να είναι έντονη ακόμα και σήμερα, δημιούργησε βαθείες πληγές στο σώμα της κοινωνίας. Κι αυτό είναι κάτι που σίγουρα θα πάρει πολύ καιρό για ν’ αλλάξει έστω και στα προ κρίσης επίπεδα.
