Οι άνθρωποι, ιδιαίτερα με την καθημερινή χρήση των social media, είναι απορροφημένοι από την εικόνα τους. Θα έλεγε κανείς πως ο ναρκισσισμός γίνεται viral. Είναι μια τάση που εξαπλώνεται. Και δεν αναφερόμαστε απλώς σε εγωιστές και χειριστικούς ανθρώπους, αλλά στη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (NPD), μια διαταραχή που συχνά παραβλέπεται.
Πρόκειται για μια διαταραχή «τύπου Β», που σημαίνει πως τα πάσχοντα άτομα έχουν δυσκολίες στη ρύθμιση των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς τους. Στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αναφέρουμε πολύ συχνά και είναι εύκολο να περιγράψουμε κάποιον ως «ναρκισσιστή», αλλά είναι σημαντικό να κατανοήσουμε σωστά τι σημαίνει.
Πότε ένα άτομο είναι ναρκισσιστής
Για να διαγνωστεί ένα άτομο με Ναρκισσιστική Διαταραχή, πρέπει να πληροί πέντε τουλάχιστον από τα παρακάτω κριτήρια του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειρίδιου Ψυχικών Διαταραχών (DSM-V):
- Μεγαλειώδες αίσθημα σπουδαιότητας του εαυτού (π.χ. διογκώνει τα επιτεύγματα και τα ταλέντα του, περιμένει να αναγνωρισθεί σαν ανώτερο, χωρίς να παρουσιάζει ανάλογες επιτυχίες).
- Έντονη ενασχόληση με φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, δύναμης, εξυπνάδας, ομορφιάς ή ιδανικής αγάπης.
- Το άτομο πιστεύει ότι είναι ξεχωριστό και μοναδικό και μπορούν να το καταλάβουν μόνο ή πρέπει να συναναστρέφεται μόνο με άλλα μοναδικά άτομα υψηλού κύρους.
- Απαιτεί υπερβολικό θαυμασμό.
- Έχει μία αίσθηση ιδιαίτερων δικαιωμάτων, δηλ. μη λογικές προσδοκίες για ιδιαίτερα ευνοϊκή μεταχείριση ή αυτόματη συμμόρφωση των άλλων με τις προσδοκίες του.
- Εκμεταλλεύεται τις διαπροσωπικές του σχέσεις, δηλ. εκμεταλλεύεται τους άλλους για να πετύχει τους σκοπούς του.
- Του λείπει η «ενσυναίσθηση»: είναι απρόθυμο να αναγνωρίσει ή να ταυτιστεί με τα αισθήματα και τις ανάγκες των άλλων.
- Συχνά φθονεί τους άλλους ή πιστεύει ότι το φθονούν.
- Εμφανίζει αλαζονική, υπεροπτική συμπεριφορά ή στάση.
«Το να έχει κάποιος ένα δύο από αυτά τα χαρακτηριστικά ενδεχομένως και να είναι καλό. Χρειάζεται μια υγιής αυτοπεποίθηση. Ωστόσο, εάν συνυπάρχουν πολλά από αυτά, τότε είναι πιθανό να επηρεάζουν τις διαπροσωπικές σχέσεις και τότε περνάμε στο στάδιο της διαταραχής», σημειώνουν κλινικοί ψυχολόγοι.
Το παιδικό τραύμα είναι ένας από τους πιο συνηθισμένους παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της διαταραχής. Να σημειώσουμε ότι στα παιδιά υπάρχει υψηλός, διογκωμένος ναρκισσισμός, όχι όμως ως διαταραχή, αλλά ως φυσιολογικό μέρος της αναπτυξιακής τους πορείας. Το ίδιο μπορεί να ισχύσει και κατά την περίοδο της εφηβείας. Τα ναρκισσισιστικά χαρακτηριστικά σε αυτές τις ηλικίες δεν αποτελούν απαραίτητα δείκτη για τη μετέπειτα ανάπτυξη της διαταραχής.
Οι δύο τύποι ναρκισσιστών
Υπάρχουν δύο μεγάλοι τύποι ναρκισσιστών: ο εμφανής και ο συγκαλυμμένος. Οι φανεροί ναρκισσιστές είναι εύκολο να αναγνωριστούν, επειδή επιδεικνύουν έντονο αίσθημα ανωτερότητας και είναι αλαζονικοί. Ο συγκαλυμμένος ναρκισσισμός είναι πιο δύσκολο να εντοπιστεί. Μάλιστα τα άτομα με αυτού του τύπου τη διαταραχή φαίνονται εξαιρετικά εύθραυστοι συναισθηματικά, ευαίσθητοι και ντροπαλοί. Μέσα τους πιστεύουν ότι είναι καλύτεροι από τους άλλους, αλλά δεν εξωτερικεύουν αυτή την πεποίθηση και φαίνονται ταπεινοί. Ένα χαρακτηριστικό τους είναι πως συχνά εστιάζουν σε ανείπωτες και μοναδικές δυσκολίες που πιστεύουν πως αντιμετωπίζουν, καθώς νιώθουν ότι υποφέρουν περισσότερο από οποιονδήποτε.
Οι σκέψεις, τα συναισθήματα και η συμπεριφορά ενός ατόμου με NPD εστιάζουν στην ενίσχυση και προστασία του εαυτού και αδιαφορούν για τις επιπτώσεις στους άλλους. Έχοντας σημαντικά ελλείματα σε ενσυναισθητικά και προσαρμοστικά χαρακτηριστικά, το άτομο δυσκολεύεται στη δημιουργία ισότιμων σχέσεων.
Εξαιτίας της ανάγκης τους για θαυμασμό, της αίσθησης ότι έχουν ιδιαίτερα δικαιώματα και της αδυναμίας τους να νιώσουν τις ανάγκες των άλλων, οι σχέσεις τους είναι προβληματικές. Παρότι έχουν μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους, η αυτοεκτίμησή τους είναι εύθραυστη και είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στην κριτική των άλλων. Εύκολα πληγώνονται ή νιώθουν ταπεινωμένοι και ενδεχομένως μπορεί να αντιδρούν με έντονη οργή και αντεπίθεση.
Θυμώνουν όταν δεν τυγχάνουν ειδικής αναγνώρισης ή μεταχείρισης, ενώ ταυτόχρονα περιφρονούν ή προσπαθούν να μειώσουν όλους τους άλλους, για να φαίνονται ανώτεροι. Επίσης, αποφεύγουν καταστάσεις στις οποίες μπορεί να αποτύχουν.
Η θεραπεία της ναρκισσιστικής διαταραχής
Τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (NPD) χρειάζονται μακροχρόνια θεραπεία, αλλά κυρίως το κίνητρο για να αναζητήσουν μια τέτοια θεραπεία. Συνήθως τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας αρνούνται να πιστέψουν πως υπάρχει ζήτημα και επομένως αρνούνται και τη θεραπεία. Επίσης, ακόμη κι αν τελικά ξεκινήσουν κάποια θεραπεία, δυσκολεύονται να τη συνεχίσουν, καθώς σε κάποιο στάδιο θα θεωρήσουν πως θίγονται και θα αποσυρθούν από τη θεραπεία.
Ο στόχος της θεραπείας είναι να βοηθήσει το άτομο με NPD να μάθει πώς να αναγνωρίζει τις δικές του αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές και να τις αντικαθιστά με πιο υγιείς δεξιότητες αντιμετώπισης, που επιτρέπουν πιο ουσιαστικές σχέσεις.
