Προβληματισμό, ανησυχία, αλλά και συγκρατημένη αισιοδοξία για το «τοπίο» των ναρκωτικών στην Ευρώπη, προκαλεί η ετήσια έκθεση του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τα ναρκωτικά, που ανακοινώθηκε σήμερα στη Λισαβόνα.

Τουλάχιστον 73 «νέα ναρκωτικά» τα οποία παρασκευάζονται από ουσίες ελεύθερες στο εμπόριο και διαφημίζονται ως νόμιμα διεγερτικά μέσω διαδικτύου, εντοπίστηκαν μέσα στο 2012 και αποτελούν τον νέο πονοκέφαλο των διωκτικών αρχών στη Γηραιά Ήπειρο.

Η κάνναβη, παρότι παλαιά ουσία, εξακολουθεί να προτιμάται από το 1% των ενηλίκων Ευρωπαίων, οι οποίοι κάνουν καθημερινή χρήση της, με σημαντικές συνέπειες στην ψυχική υγεία τους, όπως παρατηρεί η έκθεση. Η χρήση, αλλά και η προσφορά ηρωίνης μειώνεται στις περισσότερες χώρες, λόγω των προβλημάτων υγείας που συνεπάγεται για τους χρήστες, αλλά και των προγραμμάτων υποκατάστασής της. Η Ελλάδα εξακολουθεί να έχει, μαζί με τη Ρουμανία, τη θλιβερή πρωτιά νέων μολύνσεων HIV ανάμεσα στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών ουσιών, ενώ η έκθεση κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την ανεξέλεγκτη μετάδοση της ηπατίτιδας C, οι συνέπειες της οποίας θα φανούν στην υγεία των χρηστών μετά από αρκετά χρόνια.

Σύμφωνα με το ΑΜΠΕ, η χώρα μας, μαζί με άλλες βαλκανικές χώρες, γίνεται η νέα πύλη εισόδου της κοκαΐνης στην Ευρώπη, καθώς, τα τελευταία χρόνια, αυξήθηκαν οι κατασχέσεις της ουσίας στην περιοχή. Η χρήση κοκαΐνης, παρότι δείχνει ελεγχόμενη στην Ευρώπη, γίνεται όλο και πιο συχνά αιτία για επείγουσες εισαγωγές στα νοσοκομεία. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το στοιχείο που αναφέρει ότι συνθετικά ναρκωτικά, όπως η μεθαμφεταμίνη, πλέον, συναντώνται και σε χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, όπου παραδοσιακά δεν υπήρχαν.

Ενθαρρυντικές είναι οι διαπιστώσεις της έκθεσης για την πρόληψη των θανάτων μετά από χρήση, με τη χορήγηση αντίδοτου και τη σωστή ενημέρωση για τις πρώτες βοήθειες που μπορεί να δώσει κάποιος σε έναν χρήστη που κινδυνεύει. Επίσης, αισιόδοξο είναι το γεγονός, ότι όλο και περισσότεροι χρήστες σε ολόκληρη την Ευρώπη ζητούν βοήθεια για απεξάρτηση. Όμως, το κάνουν σε μία δύσκολη στιγμή για τις οικονομίες των περισσότερων χωρών, οι οποίες σχεδιάζουν και κάνουν περικοπές, που, όπως εκτιμούν οι υπεύθυνοι οργανισμού της Ε.Ε. για τα ναρκωτικά, θα κληθούν να πληρώσουν πολύ περισσότερο στο άμεσο μέλλον, σε κοινωνικό επίπεδο αλλά και μέσα από τα συστήματα υγείας τους.

Το τοπίο των ναρκωτικών στην Ευρώπη αλλάζει

Η νέα ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά χαρακτηρίζει «ρευστό» το πρόβλημα στην Ευρώπη. Στην έκθεση υπάρχουν κάποια ενθαρρυντικά στοιχεία, αλλά και ανησυχία, καθώς ανακύπτουν νέες απειλές οι οποίες θέτουν υπό αμφισβήτηση παγιωμένες πολιτικές και πρακτικές για την αντιμετώπιση του συγκεκριμένου προβλήματος.

Η ευρωπαία επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων, Σεσίλια Μάλμστρομ, δήλωσε ικανοποιημένη αλλά και θορυβημένη από τα ευρήματα της έκθεσης του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τα Ναρκωτικά.

Η αγορά των ναρκωτικών εμφανίζει, πλέον, «μεγαλύτερη ευελιξία και δυναμισμό» και «στηρίζεται λιγότερο σε φυτικής προέλευσης ουσίες, οι οποίες διανύουν μεγάλες αποστάσεις για να φθάσουν στους Eυρωπαίους καταναλωτές» διαπιστώνει η έκθεση, σημειώνοντας ότι «νέοι κινητήριοι μοχλοί της αλλαγής αποδεικνύονται η παγκοσμιοποίηση και η πρόοδος της τεχνολογίας των πληροφοριών, με το διαδίκτυο να δημιουργεί διαφορετικούς τρόπους διασύνδεσης των χρηστών με τους προμηθευτές ναρκωτικών».

Τα 73 «νέα» ναρκωτικά και η «συνθετική κάνναβη»

Το 2012, 73 νέες ψυχοδραστικές ουσίες κοινοποιήθηκαν επίσημα, για πρώτη φορά, μέσω του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης της Ε.Ε.. Από αυτές τις ουσίες, οι 30 ήταν συνθετικά κανναβινοειδή, τα οποία μιμούνται τις επιδράσεις της κάνναβης. «Τα εν λόγω προϊόντα, τα οποία μπορεί να είναι εξαιρετικά υψηλής δραστικότητας, αναφέρονται πλέον από όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες», υπογραμμίζεται στην έκθεση. Οι 19 ουσίες ανήκαν σε «λιγότερο γνωστές ή λιγότερο μελετημένες χημικές ομάδες».

Επίσης, αξιοσημείωτη ήταν η ανίχνευση 14 νέων υποκατεστημένων φαιναιθυλαμινών, αριθμός που για πρώτη φορά ανέρχεται σε αυτά τα επίπεδα, από το 2005. Σύμφωνα με την πλήρη ετήσια ανασκόπηση του έργου του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης της ΕΕ για τα νέα ναρκωτικά, η οποία δημοσιεύεται από την Ευρωπόλ, δεν υπάρχουν ενδείξεις περιορισμού της παρασκευής και διακίνησης των νέων ναρκωτικών στην Ευρώπη. Αντίθετα, αναφέρεται ότι τα ναρκωτικά αυτά παρασκευάζονται από ουσίες ή και φάρμακα που κυκλοφορούν ελεύθερα στο εμπόριο και αρκετά από αυτά εισάγονται από την Κίνα και την Ινδία. Μάλιστα, πωλούνται συχνά και μέσω διαδικτύου με την επισήμανση ότι είναι νόμιμα (Legal Highs). Ωστόσο, τονίζεται ότι η παρακολούθηση των νέων ναρκωτικών δεν έχει να κάνει μόνο με την «καταμέτρηση αριθμών», αλλά και με την ενημέρωση του κόσμου για τις βλάβες που προκαλούν.

Σταθερά «πρώτη» η κάνναβη

Η κάνναβη, σύμφωνα με την έκθεση, αποτελεί μία ανθεκτική και διαφοροποιημένη αγορά, η οποία εξακολουθεί να δημιουργεί ανησυχίες για επικίνδυνη χρήση, με παρήγορο στοιχείο την αυξημένη ζήτηση χρηστών κάνναβης για θεραπεία. Περίπου 77 εκατομμύρια Ευρωπαίοι, ηλικίας 15 έως 64 ετών, έχουν κάνει χρήση κάνναβης τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους, εκ των οποίων 20 εκατομμύρια έκαναν χρήση την περασμένη χρονιά. Στοιχεία από πρόσφατη μελέτη δείχνουν, ότι η χρήση της παραμένει υψηλή παρά τις σταθεροποιητικές τάσεις που διαφαίνονται σε ολόκληρη την Ευρώπη. Επίσης, παρατηρείται αυξανόμενη διαφοροποίηση των προϊόντων κάνναβης που διατίθενται στην αγορά.

Τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι η φυτική κάνναβη (μαριχουάνα), ενίοτε υψηλής δραστικότητας, εξαπλώνεται στην Ευρώπη, καθώς σχεδόν όλες οι χώρες αναφέρουν, πλέον, εγχώρια καλλιέργεια του προϊόντος. Η μεγαλύτερη απειλή αφορά την υγεία των 3 εκατομμυρίων Ευρωπαίων (περίπου 1% των Ευρωπαίων ενηλίκων) που υπολογίζεται ότι κάνουν χρήση της ουσίας σε καθημερινή ή σχεδόν καθημερινή βάση. Παρήγορο είναι το γεγονός ότι στην Ευρώπη ο αριθμός των χρηστών που ξεκίνησαν θεραπεία απεξάρτησης από την κάνναβη, αυξήθηκε κατά ένα τρίτο τα τελευταία χρόνια, ανεβαίνοντας από τις 45.000 το 2006 στις 60.000 το 2011, καθιστώντας την κάνναβη τη συχνότερα αναφερόμενη ουσία μεταξύ των χρηστών που ξεκινούν θεραπεία για πρώτη φορά.

Σε μία νέα ανάλυση παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά των ατόμων που κάνουν συχνή και επικίνδυνη χρήση κάνναβης. Πρόκειται, κυρίως, για νέους άνδρες που κάνουν χρήση, στο πλαίσιο της παρέας, με φίλους τους και λιγότερο για γυναίκες και άνδρες άνω των 40 ετών. Επίσης, η χρήση της δείχνει να σχετίζεται σε μικρό βαθμό με την ανεργία, ενώ διαφαίνεται ότι οι χρήστες κάνναβης αντιμετωπίζουν ψυχικές διαταραχές, συχνότερα από τον γενικό πληθυσμό.

Μειώνεται η χρήση αλλά και η προσφορά της ηρωίνης

Τα τελευταία στοιχεία σχετικά με την αυξανόμενη ζήτηση για θεραπείες και τις κατασχέσεις, αποκαλύπτουν πτωτικές τάσεις στη χρήση και τη διάθεση ηρωίνης. Οι μεγαλύτερες μειώσεις χρήσης της ηρωίνης καταγράφονται στις χώρες της δυτικής Ευρώπης, κάτι που αποδίδεται στις αρνητικές επιπτώσεις που έχει η ουσία στη δημόσια υγεία. Επίσης, επιβεβαιώνεται μείωση, που παρατηρείται για πρώτη φορά την τελευταία δεκαετία, στη ζήτηση για θεραπείες απεξάρτησης από την ουσία, ενώ τα στοιχεία από χρήστες σε θεραπεία συνεχίζουν να καταδεικνύουν πτώση στην ενέσιμη χρήση ηρωίνης. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τον αντίκτυπο των παρεμβάσεων, π.χ. θεραπεία υποκατάστασης, ενδέχεται να έχει συντελέσει στη μείωση που παρατηρείται στην Ευρώπη όσον αφορά τις νέες μολύνσεις από τον ιό HIV λόγω χρήσης ναρκωτικών. Ωστόσο, οι πρόσφατες επιδημικές εκρήξεις του HIV σε Ελλάδα και Ρουμανία ανακόπτουν αυτήν τη θετική τάση, υπογραμμίζοντας την ανάγκη παροχής πρόσφορων υπηρεσιών μείωσης της βλάβης και θεραπείας.

Η θλιβερή πρωτιά για την Ελλάδα

Οι νέες μολύνσεις με τον ιό HIV ανάμεσα στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών, αυξήθηκαν στην Ελλάδα περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα της Ευρώπης, κατάσταση η οποία μπορεί να συγκριθεί μόνο με τη Ρουμανία, όπως προκύπτει από τη νέα έκθεση. Παράλληλα, εκτιμάται ότι και οι μολύνσεις από Ηπατίτιδα C είναι ιδιαίτερα αυξημένες ανάμεσα στους χρήστες και αποτελεί, πλέον, ένα σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας, όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά για το σύνολο της Ευρώπης.

Η ηπατίτιδα C, η οποία μεταδίδεται μέσω της κοινής χρήσης βελονών, συριγγών και άλλων συνέργων, όπως προκύπτει από τα εθνικά δείγματα, έχει μολύνει ποσοστό 18% έως 80% των χρηστών, οι οποίοι δεν αναζητούν ιατρική βοήθεια. Γνωστή και ως «σιωπηλή επιδημία» η ηπατίτιδα C μπορεί να μη διαγνωσθεί για μεγάλο διάστημα, ενώ πολλοί από τους πάσχοντες εμφανίζουν ήπια ή καθόλου συμπτώματα για 20 χρόνια ή περισσότερο.

«Η έξαρση του ιού HIV/AIDS στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών, που εμφανίστηκε στο τέλος του 2010, συνεχίστηκε με αμείωτο ρυθμό όλο το 2011 και το 2012» επισημαίνει η επιστημονική υπεύθυνη του Ελληνικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας (ΕΚΤΕΠΝ), Μ. Τερζίδου. Παράλληλα, όπως τεκμηριώνεται και από τη βιβλιογραφία, «η οικονομική κρίση επιδρά στον τρόπο χρήσης, καθώς διάφορες ουσίες εναλλάσσονται στην καθημερινότητα του χρήστη, ανάλογα με την τιμή τους και τα διαθέσιμα χρήματα. Επιπλέον, με λιγότερα χρήματα αγοράζεται μικρότερη ποσότητα ηρωίνης και επιστρατεύεται η ενέσιμη χρήση ως πιο δραστική» καταλήγει η κ. Τερζίδου.

Θετικό είναι το γεγονός ότι οι αρνητικές επιπτώσεις της ενδοφλέβιας χρήσης στη δημόσια υγεία κινητοποίησαν τους αρμόδιους, και παρά την οικονομική κρίση στην Ελλάδα και τις περικοπές, οι χαράσσοντες πολιτική έλαβαν άμεσα μέτρα για την ελαχιστοποίηση των συνεπειών από την ενδοφλέβια χρήση και λειτούργησαν νέες μονάδες χορήγησης υποκατάστατων.

Από τα Βαλκάνια μπαίνει η κοκαΐνη στην Ευρώπη

Η έκθεση παρατηρεί μείωση στη χρήση και τις κατασχέσεις κοκαΐνης, αλλά και διαφοροποίηση των οδών διακίνησής της στην Ευρώπη.

Από το 2004, η κοκαΐνη έχει καθιερωθεί ως η ευρύτερα διαδεδομένη παράνομη διεγερτική ουσία στην Ευρώπη, αν και οι περισσότεροι χρήστες είναι συγκεντρωμένοι σε μικρό αριθμό χωρών της δυτικής Ευρώπης. Περίπου 14,5 εκατομμύρια Ευρωπαίοι έχουν κάνει χρήση κοκαΐνης τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους, εκ των οποίων 3,5 εκατομμύρια την περασμένη χρονιά. Ωστόσο, διαφαίνεται ότι η χρήση και η προσφορά κοκαΐνης διαγράφουν, αμφότερες, πτωτική πορεία.

Παρά το γεγονός ότι ορισμένες χώρες καταγράφουν αύξηση στην εκτιμώμενη κατανάλωση κοκαΐνης, πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι υπάρχουν ενδείξεις μείωσης της χρήσης μεταξύ των νεαρών ενηλίκων (15 έως 34 ετών) στις πέντε χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά χρήσης (Δανία, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία και Ηνωμένο Βασίλειο). Το 2011 καταγράφηκαν τουλάχιστον 475 θάνατοι οφειλόμενοι στη χρήση κοκαΐνης, αν και η εκτίμηση αυτή μπορεί να είναι συντηρητική, καθώς όπως αναφέρεται χιλιάδες είναι τα έκτακτα περιστατικά σε νοσοκομεία της Ευρώπης, τα οποία αφορούν χρήση κοκαΐνης. Εκτός από τα έκτακτα προβλήματα υγείας η χρήση της ουσίας θεωρείται υπεύθυνη για σοβαρά καρδιαγγειακά νευρολογικά και ψυχιατρικά προβλήματα.

Όσον αφορά την προμήθεια κοκαΐνης, δραστικές είναι οι μειώσεις στις κατασχεθείσες ποσότητες. Η μείωση στον κατασχεμένο όγκο είναι ιδιαίτερα αισθητή στην Ιβηρική Χερσόνησο, όπου η συνολική ποσότητα κοκαΐνης που κατασχέθηκε από την Ισπανία και την Πορτογαλία έπεσε από τους 84 τόνους το 2006 στους 20 τόνους το 2011. Εντούτοις, οι πρόσφατες ενδείξεις διαφοροποίησης των οδών διακίνησης της κοκαΐνης με προορισμό την Ευρώπη, περιλαμβανομένων των μεμονωμένων κατασχέσεων μεγάλων ποσοτήτων σε λιμάνια της Βουλγαρίας, της Ελλάδας, της Ρουμανίας και των χωρών της Βαλτικής, δημιουργούν ανησυχία για την περαιτέρω διάδοση της χρήσης.

Από τα υπόλοιπα συνθετικά διεγερτικά, οι αμφεταμίνες και η έκσταση παραμένουν τα ευρύτερα διαδεδομένα στην Ευρώπη και, σε ένα βαθμό, λειτουργούν ως «ανταγωνιστικές» ουσίες της κοκαΐνης.

Η χρήση μεθαμφεταμίνης, που συνήθως καταγράφεται στη Δημοκρατία της Τσεχίας και τη Σλοβακία, δείχνει να εξαπλώνεται, καθώς πλέον υπάρχουν ενδείξεις προβληματικής χρήσης στη Γερμανία, την Ελλάδα, την Κύπρο και την Τουρκία.

Η γνώση μειώνει τους θανάτους

Η χρήση ναρκωτικών είναι μία από τις κύριες αιτίες θανάτου των νέων στην Ευρώπη, τόσο άμεσα λόγω υπερβολικής δόσης, όσο και έμμεσα, δηλαδή λόγω νοσημάτων και ατυχημάτων, βίας και αυτοκτονιών, συνδεόμενων με τα ναρκωτικά. Οι περισσότερες μελέτες δείχνουν ποσοστά θνησιμότητας της τάξεως του 1-2% ετησίως στους προβληματικούς χρήστες ναρκωτικών, ποσοστό που αντιστοιχεί σε «υπερθνησιμότητα» στη συγκεκριμένη ομάδα κατά 10 έως 20 φορές μεγαλύτερη, σε σχέση με τα άτομα που δεν κάνουν χρήση.

Συνολικά, το 2011 αναφέρθηκαν περίπου 6.500 θάνατοι από υπερβολική δόση, οι οποίοι συνδέονται κατά κύριο λόγο με τη χρήση οπιοειδών. Παρότι ο αριθμός εμφανίζεται μειωμένος σε σχέση με το 2010 (7.000 θάνατοι) και το 2009 (7.700 θάνατοι), η μείωση των θανάτων που συνδέονται με τα ναρκωτικά εξακολουθεί να συνιστά «μείζονα πρόκληση για την πολιτική δημόσιας υγείας στην Ευρώπη» αναφέρεται στην έκθεση.

Το Παρατηρητήριο περιγράφει, μεταξύ άλλων, τρόπους βελτίωσης των αντιδράσεων των παριστάμενων σε περιστατικά υπερβολικής δόσης, εκπαιδεύοντας τις οικογένειες και τα άτομα στο περιβάλλον των χρηστών να αναγνωρίζουν και να αντιμετωπίζουν τα περιστατικά αυτά, ώστε η έκβασή τους να μην είναι μοιραία. Ένας τέτοιος τρόπος είναι η αντιστροφή της επίδρασης των οπιοειδών με τη χρήση ενός αποτελεσματικού και οικονομικού αντίδοτου (ναλοξόνη). Πιλοτικά προγράμματα ή προγράμματα διάθεσης ναλοξόνης σε χρήστες οπιοειδών, συγγενείς και φροντιστές αναφέρονται από πέντε χώρες, τη Δανία τη Γερμανία την Ιταλία τη Ρουμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Όλο και περισσότεροι χρήστες ζητούν βοήθεια

Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τα ναρκωτικά εκτιμά ότι τουλάχιστον 1,2 εκατομμύρια Ευρωπαίοι παρακολούθησαν προγράμματα απεξάρτησης πριν από δύο χρόνια. Οι χρήστες οπιοειδών αντιπροσωπεύουν την πολυπληθέστερη ομάδα χρηστών υπό θεραπεία, ακολουθούμενοι από τους χρήστες κάνναβης και κοκαΐνης. Η θεραπεία υποκατάστασης παραμένει θεραπεία «πρώτης επιλογής» για την αντιμετώπιση του εθισμού στα οπιοειδή. Άλλες βασικές μορφές παρεχόμενων θεραπειών απεξάρτησης είναι οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις και η σωματική αποτοξίνωση.