Ο πρώτος μετεωρολογικός σταθμός στον κόσμο που ακόμα και σήμερα προκαλεί δέος

Βρίσκεται, κυριολεκτικά, στη σκιά της Ακρόπολης. Στέκει περήφανος και πανέμορφος αιώνες τώρα. Την ομορφιά του τη ζήλεψαν πολλοί μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Βρίσκεται ακόμα στο φυσικό του μέρος αν και ο διαβόητος αρχαιοκάπηλος Λόρδος Έλγιν είχε προσπαθήσει να τον μεταφέρει και αυτόν (όπως και τα μάρμαρα του Παρθενώνα) στη Βρετανία.

Είναι ο πρώτος μετεωρολογικός σταθμός στον κόσμο, που ακόμα και σήμερα προκαλεί δέος. Ήταν ένα αρχαίο ρολόι. Υπήρχε μια ολόκληρη περίοδος που χωρίς να τον εμπιστευτούν οι έμποροι δεν ξεκινούσαν το ταξίδι για να πουλήσουν την πραμάτεια τους.

Σήμερα υπάρχει εκεί για να θυμίζει τον πολιτισμό που μας κληρονόμησε η αρχαιότητα αλλά και για να ομορφαίνει τις βόλτες των Αθηναίων αλλά και των τουριστών στο κέντρο της πρωτεύουσας. Ο πύργος των Αέρηδων στην Πλάκα, άλλωστε, είναι από τα ομορφότερα αξιοθέατα που μπορεί να επισκεφθεί κάποιος και απέχει μόλις μερικές δεκάδες μέτρα απόσταση από το Μοναστηράκι.

Ο θαυμαστός Πύργος των Αέρηδων

Στέκει στην βόρεια πλευρά του Ιερού Βράχου της Ακρόπολης. Αρχιτέκτονας είναι σύμφωνα με αρχαίους συγγραφείς ο Ανδρόνικος από τη μακεδονική Κύρρο (γι’ αυτό άλλωστε μια από τις ονομασίες του είναι το Ωρολόγιο του Κυρρήστου). Πρόσφατες έρευνες το χρονολογούν στο 120-100 π.Χ., με ενδεχόμενους δωρητές τους Πτολεμαίους της Αιγύπτου, καθώς υπήρξαν πάτρωνες της Αθήνας σε όλη τη διάρκεια του 2ου αι. π.Χ., και υποστηρικτές των επιστημονικών καινοτομιών με κέντρο την Αλεξάνδρεια.

Στην πραγματικότητα, ωστόσο, ακόμα και σήμερα, κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά τον ακριβή λόγο κατασκευής του μέσα στο χώρο της ρωμαϊκής αγοράς. Ούτε τον χρηματοδότη του έργου γνωρίζουμε με απόλυτη βεβαιότητα.

Οι μελετητές, ωστόσο, θεωρούν πως ήταν ένα είδος μετεωρολογικού σταθμού της εποχής, που παράλληλα υπολόγιζε και την ώρα. Ήταν σημαντικό για τους εμπόρους να γνωρίζουν την ώρα και τους ανέμους για να μπορούν να υπολογίσουν πότε περίπου θα έφθαναν τα προϊόντα τους στον προορισμό τους.

Κάθε πλευρά του έχει μήκος 3,20 μ. Στο βάθος του ανάγλυφου είναι χαραγμένα τα ονόματα των ανέμων: Βορρέας (βόρειος), Καικίας (βορειοανατολικός), Απηλιώτης (Ανατολικός), Εύρος (νοτιανατολικός), Νότος (νότιος), Λιψ (λίβας, νοτιοδυτικός, Ζέφυρος (δυτικός) και Σκίρων (βορειοδυτικός).

Ο πύργος διέθετε κωνική κεραμοσκεπή στέγη με έναν ορειχάλκινο ανεμοδείκτη στην κορυφή σε μορφή Τρίτωνα ο οποίος δυστυχώς στις μέρες μας δεν σώζεται. Υπάρχουν εγχάρακτες ακτίνες στους τοίχους οι οποίες λειτουργούσαν ως ηλιακό ρολόι.

Στη νότια πλευρά υπήρχε ημικυλινδρικό πρόσκτισμα μικρότερου ύψους, ενώ η βορειοδυτική και βορειοανατολική πλευρά είχαν από ένα πρόπυλο με πρόσταση δύο κιόνων. Στο εσωτερικό πιθανολογείται ότι είχε διαμορφωθεί υδραυλικό ρολόι, ενώ ίχνη γαλάζιου χρώματος στον θόλο ενδεχομένως φανερώνουν τη χρήση του και ως «πλανητάριου», με σχεδιαστική αναπαράσταση του ουρανού σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής. Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, όσο κι αν η ολοκληρωμένη ερμηνεία του κτιρίου παραμένει αβέβαιη, είναι  προφανές πως σχετιζόταν με την ουράνια παρατήρηση και την αστρονομία, καθώς και με τη μέτρηση του χρόνου με όλες τις καινοτόμους για την εποχή μεθοδολογίες.

Σε ότι αφορά του υδραυλικό ρολόι θεωρείται πως λειτουργούσε με δυο δεξαμενές, η μία ψηλότερα από την άλλη. Το νερό από την αρχαιότατη πηγή της «Κλεψύδρας» στην Ακρόπολη, έφθανε στην επάνω δεξαμενή και από εκεί στην κάτω, όπου υπήρχε πλωτήρας συνδεδεμένος με μία λεπτή μπρούτζινη αλυσίδα. Όταν ανέβαινε με τη στάθμη του νερού, κινούσε την αλυσίδα, η οποία με τη σειρά της περιέστρεφε το μηχανισμό του ρολογιού που βρισκόταν στο κέντρο του πύργου. Κάθε 24 ώρες άδειαζαν τη μικρή δεξαμενή και αυτό ισοδυναμούσε με κούρδισμα του ρολογιού.

Ο πύργος των Ανέμων μετατράπηκε την παλαιοχριστανική εποχή σε εκκλησία ή σε βαπτιστήριο κάποιας γειτονικής εκκλησίας, ενώ στο χώρο έξω από την βορειοανατολική είσοδο υπήρχε χριστιανικό κοιμητήριο. Τον 15ο αι. το μνημείο αναφέρεται από τον Κυριακό εξ Αγκώνος ως ναός του Αιόλου, ενώ σε ταξιδιωτική περιγραφή ανώνυμου περιηγητή ως εκκλησία. Τον 18ο αι. χρησιμοποιήθηκε ως τεκές των Δερβίσηδων. Τον 19ο αι. ανασκάφηκε πλήρως από την Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία, καθώς είχε θαφτεί μέχρι το μισό του ύψος τα προηγούμενα χρόνια.

Ο αρχαιοκάπηλος Έλγιν και η κρίσιμη παρέμβαση των Δερβίσηδων

Πιο πριν, έγινε μια αναφορά στους Δερβίσηδες. Ο όρος «τεκές» προφανώς και δεν έχει καμία σχέση με τη σημασία που του έχουμε δώσει σήμερα. Σε εκείνα τα χρόνια, περιφραστικά ήταν κάτι σαν πολιτιστικό κέντρο. Για τους Δερβίσηδες ήταν θρησκευτικό μουσουλμανικό ίδρυμα. Ο όρος τεκές, άλλωστε, προέρχεται από την τουρκική λέξη tekke, η οποία είναι απόδοση της αραβικής λέξης τακίγια, που μεταφράζεται ως «μέρος για υποστήριξη» ή «μέρος για ξεκούραση». Ο αρχικός σκοπός ίδρυσης τεκέδων ήταν η πνευματική ανάπτυξη των ανθρώπων που συμμετείχαν αλλά και η κοινωνική ισότητα και ως τέτοιος χρησιμοποιήθηκε και ο Πύργος των Αέρηδων τη δεύτερη περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Ο γνωστός αρχαιοκάπηλος Λόρδος Έλγιν μαγεύτηκε από την ομορφιά του και θέλησε να  μεταφέρει ολόκληρο το κτίσμα από την Αθήνα στη Βρετανία! Είχε εκπονήσει, μάλιστα, και ολόκληρο σχέδιο για τη μεταφορά του αλλά έπεσε πάνω στον «τοίχο» των Δερβίσηδων!

Όταν έμαθαν για τα σχέδια του Λόρδου αντέδρασαν και είπαν πως ο «τεκές του Μπραΐμη» (όπως το είχαν ονομάσει) θα παραμείνει στη θέση του διότι οι ίδιοι θεωρούσαν το κτίσμα ιερό και ήθελαν να το προστατέψουν! Ο Έλγιν έκανε πίσω και έτσι ο Πύργος των Αέρηδων παρέμεινε στο σημείο που βρίσκεται μέχρι και σήμερα.

Μετά την Επανάσταση του 1821 οι Δερβίσηδες εγκατέλειψαν το μνημείο. Παρά την αρχική εγκατάλειψή του, αργότερα με την ανάπτυξη της Αθήνας ως πρωτεύουσας του κράτους η κατάσταση άλλαξε. Προς τιμήν του μνημείου όλη η γύρω περιοχή ονομάστηκε Αέρηδες, λέγεται πως από τον Πύργο πήρε την ονομασία της και η οδός Αιόλου καθώς οι Αθηναίοι τότε πίστευαν πως πρόκειται για κάποιον Ναό αφιερωμένο στον Αίολο, και το μνημείο αποκαταστάθηκε σταδιακά στη σημερινή του μορφή.

Οι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης στον αρχαιολογικό χώρο της Ρωμαϊκής Αγοράς Αθηνών ολοκληρώθηκαν και ο χώρος είναι πάλι επισκέψιμος, για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία του, από τον Αύγουστο τους 2016 καθώς έγιναν εξειδικευμένες εργασίες από το προσωπικό συντήρησης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών κυρίως στο εσωτερικό του μνημείου.