Τα 233 σημεία στην Ελλάδα που υπάρχουν αποθήκες με νιτρικό αμμώνιο

Η τρομακτική έκρηξη των 2.750 τόνων «νιτρικού αμμωνίου» στο λιμάνι της Βηρυτού που σκότωσε τουλάχιστον 137 άτομα και τραυμάτισε περίπου άλλους 5.000 κατοίκους, έφερε στο προσκήνιο αυτή την άγνωστη στους περισσότερους χημική ένωση που όπως διαπιστώσαμε στην έρευνα που πραγματοποιήσαμε, όχι απλώς χρησιμοποιείται και στη χώρα μας, αλλά σε όλη την επικράτεια βρίσκονται διάσπαρτες δεκάδες μικρές ή μεγαλύτερες εγκαταστάσεις αποθήκευσης νιτρικού αμμωνίου.

Να ξεκαθαρίσουμε ωστόσο εξαρχής ότι αυτό δεν σημαίνει ότι έχουν διασπαρεί σε όλη τη χώρα εν δυνάμει βόμβες που με ένα σπίρτο θα ανατιναχτούν.

Του Γεώργιου Σαρρή

Τι είναι το νιτρικό αμμώνιο

Καταρχάς να δούμε τι είναι αυτό το πολυσυζητημένο τις τελευταίες ημέρες «νιτρικό αμμώνιο». Πρόκειται για λίπασμα σε ξηρή μορφή που χρησιμοποιείται ως ενισχυτικό στη γεωργία, λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς του σε άζωτο. Είναι λευκό, διαυγές στερεό και διαλύεται εύκολα στο νερό.

Θεωρείται δημοφιλές καθώς η δράση του στη σοδειά είναι εγγυημένη και δεν κοστίζει πολύ.

Συστατικό για την κατασκευή εκρηκτικών

Το ζήτημα είναι ότι το νιτρικό αμμώνιο εκτός από τον γεωργικό κλάδο χρησιμοποιείται παράλληλα ως συστατικό για την κατασκευή εκρηκτικών που χρησιμοποιούνται στα μεταλλεία, σε εξορύξεις και σε αστικές κατασκευές. Είναι το κύριο συστατικό του ANFO, ενός δημοφιλούς βιομηχανικού εκρηκτικού προϊόντος που αποτελεί το 80% της αφοράς εκρηκτικών υλών στη βόρεια Αμερική.

Παρόμοια σκευάσματα επίσης έχουν χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς για την παραγωγή αυτοσχέδιων εκρηκτικών μηχανισμών. Ωστόσο στις μέρες μας πολλές χώρες εγκαταλείπουν σταδιακά τη χρήση του νιτρικού αμμωνίου (που έχει τον χημικό τύπο NH4NO3, απλοποιημένο σε Ν2Η4Ο3 – όπου N το άζωτο, H το υδρογόνο και O το οξυγόνο) για καταναλωτικούς σκοπούς, ακριβώς λόγω των ανησυχιών για πιθανή κατάχρησή του που θα μπορούσαν να έχουν αρνητικές συνέπειες.

Δυστυχήματα και τρομοκρατικές επιθέσεις

Το μακρινό 1921 στην πόλη Λούντβιχσχαφεν της νοτιοδυτικής Γερμανίας είχαν εκραγεί 4.500 τόνοι νιτρικού αμμωνίου οδηγώντας στον θάνατο περίπου 500 άτομα, ενώ το 1947 στο Τέξας των Ηνωμένων Πολιτειών είχε καταγραφεί έκρηξη 2.300 τόνων με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 581 άνθρωποι και να δημιουργηθεί παλιρροϊκό κύμα ύψους 4,5 μέτρων.

Επίσης, κατά τη διάρκεια της μεγάλης βομβιστικής επίθεσης στην Οκλαχόμα Σίτι τον Απρίλιο του 1995, την πιο καταστροφική τρομοκρατική ενέργεια σε αμερικανικό έδαφος μέχρι τις επιθέσεις στους Δίδυμους Πύργους την 11η Σεπτεμβρίου του 2001, είχαν χρησιμοποιηθεί μεταξύ άλλων 108 σάκοι λιπάσματος νιτρικού αμμωνίου υψηλής περιεκτικότητας, βάρους 23 κιλών, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 168 άνθρωποι (συμπεριλαμβανομένων 19 παιδιών ηλικίας κάτω των 6 ετών) και να τραυματιστούν πάνω από 680.

Τον Απρίλιο του 2014 εξερράγη στο Ουέστ του Τέξας από νιτρικό αμμώνιο και ένα εργοστάσιο λιπασμάτων με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 14 άτομα και να τραυματιστούν άλλα 200. Τέλος, στην κινεζική πόλη Τιαντζίν.

233 σημεία στην Ελλάδα με επικίνδυνες ουσίες

Το νιτρικό αμμώνιο, γνωστό και ως άλας, θεωρείται ιδιαίτερα επικίνδυνο σε συγκεκριμένες συνθήκες καθώς είναι εύφλεκτο και για το λόγο αυτό ισχύουν ειδικοί κανόνες αποθήκευσής του.

Το ίδιο φυσικά ισχύει και για την Ελλάδα που έχει υιοθετήσει την Ευρωπαϊκή Οδηγία Seveso που εφαρμόζεται σε εγκαταστάσεις που αποθηκεύουν επικίνδυνες χημικές ουσίες.

Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας σε ολόκληρη τη χώρα υπάρχουν 233 λειτουργούσες επιχειρήσεις που διαθέτουν αποθηκευτικούς χώρους επικίνδυνων χημικών ουσιών, οι περισσότερες από τις οποίες βρίσκονται στην Αττική και στην περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας.

Ως επί το πλείστον πρόκειται για επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα των πετρελαιοειδών και βάσει των ευρωπαϊκών επιταγών καθορίζεται για κάθε επικίνδυνη ουσία μια ανώτερη και μια κατώτερη κρίσιμη ποσότητα. Ανάλογα με την αποθηκευμένη ποσότητα καθορίζονται και οι υποχρεώσεις που έχουν οι επιχειρήσεις που τις διαχειρίζονται.

Εγκαταστάσεις που αποθηκεύουν επικίνδυνες ουσίες με ποσότητες μεγαλύτερης από την οριακή (είναι αυτές που βλέπετε με κόκκινες κουκίδες στον χάρτη του Υπουργείου) είναι υποχρεωμένες μεταξύ άλλων να υποβάλλουν στις αρμόδιες αρχές Σχέδιο Αντιμετώπισης Τεχνολογικών Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης το οποίο εγκρίνει η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, οι κύριες επιπτώσεις από την εκδήλωση ατυχήματος σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις είναι το ωστικό κύμα από την έκρηξη αερίων καυσίμων, η θερμική ακτινοβολία από την καύση εύφλεκτων υλικών και η έκλυση τοξικών ουσιών αλλά καλό είναι άπαντες να επικεντρώνονται στην πρόληψη των ατυχημάτων γιατί εάν τυχόν γίνει κάποια έκρηξη, λίγα πράγματα μπορείς να κάνεις μετά.

Τι είναι η Οδηγία Seveso

H Οδηγία Seveso καθορίζει μέτρα και περιορισμούς για την αντιμετώπιση κινδύνων από ατυχήματα μεγάλης έκτασης, όπως διαρροή, πυρκαγιά ή έκρηξη που προκύπτουν από ανεξέλεγκτες εξελίξεις κατά την λειτουργία των εγκαταστάσεων, άμεσους ή απώτερους για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον, εντός ή εκτός της εγκατάστασης και σχετίζεται με μια ή περισσότερες επικίνδυνες ουσίες.

Έχει ενσωματωθεί στο εθνικό δίκαιο με την Κοινή Υπουργική Απόφαση 172058/2016 (ΦΕΚ 354/Β/17.2.2016). Αποτελεί αποτελεσματικό εργαλείο για την προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας και είναι προϊόν συνεργασίας συναρμόδιων αρχών, φορέα εγκατάστασης και συμμετοχής του κοινού.

Η τραγική περίπτωση της μικρής ιταλικής πόλης Σεβέζο

Η οδηγία πήρε το όνομά της από την μικρή πόλη Σεβέζο, στα βόρεια του Μιλάνου. Εκεί, στις 10 Ιουλίου 1976 έσκασε μια βαλβίδα ασφαλείας ενός λέβητα της χημικής βιομηχανίας Icmesa του ελβετικού ομίλου καλλυντικών Givaudan, με αποτέλεσμα να υπάρξει μια τεράστια διαρροή διοξίνης, μιας άκρως τοξικής ουσίας.

Οι αρμόδιες αρχές δεν φρόντισαν να ενημερώσουν τους κατοίκους για την επικινδυνότητα του συμβάντος με αποτέλεσμα μέσα σε λίγες ώρες οι άνθρωποι να αρχίσουν να έχουν αναπνευστικά προβλήματα και να βγάζουν εξανθήματα, τα πουλιά να πέφτουν νεκρά και τα ζώα να ψυχορραγούν.

Υπολογίζεται ότι η έκλυση του τοξικού νέφους από το ατύχημα στον αέρα αφορούσε 35 κιλά σχεδόν καθαρής διοξίνης που ρύπανε έκταση 15 τετραγωνικών χιλιομέτρων στην οποία ζούσαν 37.000 κάτοικοι.

Έξι χρόνια αργότερα η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθέτησε την Οδηγία Seveso 1 που προέβλεπε τρόπους πρόληψης και αντιμετώπισης τόσο μεγάλων βιομηχανικών ατυχημάτων. Ακολούθησε η Seveso 2 και σήμερα βρίσκεται σε εφαρμογή η Seveso 3 που αυστηροποιεί ακόμη περισσότερο τις υποχρεώσεις που θα πρέπει να έχουν τέτοιου είδους επιχειρήσεις.

Μπορείτε να δείτε αναλυτικά τον χάρτη με τις βιομηχανίες Seveso που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, εδώ