Η ιστορία του ψωμιού και η σημασία που του προσδόθηκε από τους λαούς στην πορεία της εξέλιξής τους αποτυπώνονται στη μοναδική συλλογή παραδοσιακού και «κεντημένου» ψωμιού του Ευρωπαϊκού Μουσείου Άρτου (Μαραθώνας Αττικής), μέρος της οποίας εκτίθεται στον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος».

Μέσα από την έκθεση «Οι δρόμοι του ψωμιού», που θα διαρκέσει έως το τέλος του καλοκαιριού, οι χιλιάδες επισκέπτες και ταξιδιώτες του αεροδρομίου έχουν τη δυνατότητα μιας συναρπαστικής περιήγησης στον κόσμο του ψωμιού, στα έθιμα και τη διατήρηση της κληρονομιάς του. Στο πλούσιο φωτογραφικό υλικό παρατίθενται παραδοσιακά και «κεντημένα» ψωμιά βασισμένα σε έθιμα του κύκλου της ζωής και του χρόνου, από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Οι παραστάσεις από την καλλιέργεια της γης, τη σπορά, τον θερισμό, το άλεσμα και το ψήσιμο μεταμορφώνουν το ψωμί σε έργο τέχνης.

Όπως σημειώνει στο ΑΜΠΕ η επικεφαλής Δημοσίων Σχέσεων του αεροδρομίου, Χαρά Μητσοτάκη, η έκθεση -προσβάσιμη καθ΄όλη τη διάρκεια του 24ώρου στο επίπεδο Αναχωρήσεων (ημιώροφος – Είσοδος 3)- «έχει ως στόχο την ανάδειξη και τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη λαογραφία και την τέχνη με σεβασμό στη “μητέρα γη”. Το αεροδρόμιο, ως σταυροδρόμι λαών και πολιτισμών, με την έκθεση αυτή παρέχει τη δυνατότητα διάδοσης και προβολής εικόνων και γεύσεων της Ελλάδας».

Εξάλλου -όπως τονίζει η ίδια- το ενδιαφέρον και η ανταπόκριση του κοινού σε ελληνικά έθιμα με επίκεντρο το ψωμί, διαπιστώθηκε τις παραμονές Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς όταν, πάλι σε συνεργασία με το Μουσείο Άρτου, οι επιβάτες και οι επισκέπτες του αερολιμένα είχαν την ευκαιρία να θαυμάσουν μέρος της συλλογής των χριστουγεννιάτικων και «κεντημένων» άρτων του μουσείου, τον παραδοσιακό φούρνο, καθώς και σκεύη για την παρασκευή του προϊόντος. Ταυτόχρονα, γυναίκες ντυμένες με παραδοσιακές φορεσιές προσέφεραν σε μικρούς και μεγάλους κεντημένα χριστόψωμα και ψωμάκια σε σχήμα ροδιού.

Ευρωπαϊκό Μουσείο Άρτου
Το Ευρωπαϊκό Μουσείο Άρτου είναι μοναδικό στο είδος του. Εδρεύει στον Βαρνάβα Αττικής του δήμου Μαραθώνα και «ψυχή» του είναι από την ίδρυσή του, το 2005, η 46χρονη Μηλέα Παπά. Τα εκθέματά του αποτελούν τη μεγαλύτερη συλλογή παραδοσιακού και «κεντημένου» ψωμιού στην Ευρώπη, με 1.500 δείγματα άρτου από την Ελλάδα και 40 ακόμη χώρες από όλο τον κόσμο. Μέρος της συλλογής του κάθε χρόνο ταξιδεύει με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Οι δρόμοι του ψωμιού» σε ελληνικές πόλεις και στο εξωτερικό. Σύντομα θα ταξιδέψει στην Καβάλα, όπου με τη συνεργασία φορέων θα παραχθούν άρτοι «κεντημένοι» με σχήματα από την καλλιέργεια και παραγωγή του καπνού.

Όπως ενημερώνει το ΑΜΠΕ η κ. Παπά «το Μουσείο είναι ένας ζωντανός μη κερδοσκοπικός οργανισμός που λειτουργεί με την ψυχή και το μεράκι των συντελεστών και των 250 εθελοντριών. Στεγάζεται σε παραδοσιακό αρχοντικό οίκημα 200 ετών με δωμάτιο για αργαλειό, που ακόμη λειτουργεί, και διαθέτει μια σπάνια συλλογή με εκπαιδευτικό χαρακτήρα για όλες τις ηλικίες των επισκεπτών».

Ετησίως, επισκέπτονται το Μουσείο 40.000-50.000 άτομα, κυρίως μαθητές αλλά και φορείς-σύλλογοι, οι οποίοι καλούν τμήματά του σε διάφορες περιοχές.

Σ΄ αυτό το μοναδικό Μουσείο Άρτου λειτουργούν εκθετήριο με αντίγραφα κεντημένων άρτων καθώς επίσης και ανάλογη βιβλιογραφία, παραδοσιακό καφενείο με καφέδες και τοπικά γλυκίσματα, τοπική παραδοσιακή κουζίνα (μετά παραγγελία), ενώ γίνονται δεκτές και παραγγελίες για άρτους και μπομπονιέρες.

Εξάλλου, αναπαριστάται ολόκληρος ο κύκλος του ψωμιού (παρασκευή, πλάσιμο, κέντημα, ψήσιμο), όπως επίσης και η καλλιέργεια της γης (σπορά, καλλιέργεια, συλλογή, παραγωγή, μέτρημα, μεταφορά). Επιπλέον, οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να ξεναγηθούν στα γεωργικά εργαλεία, έτσι ώστε, οι παλιότεροι να θυμηθούν και οι νεότεροι να μάθουν.

«Το σιτάρι» υπογραμμίζει η κ. Παπά «ήταν και είναι πολύ σημαντικό αγαθό για τους λαούς του κόσμου και παράλληλα ιερό προϊόν της Μεσογείου. Η σημασία του υπογραμμίζεται στην Παλαιά και Καινή Διαθήκη με τα θαύματα (μάνα και άρτος για 5.000 άτομα) αλλά και στην κλασική προσευχή “δος ημίν σήμερον τον άρτον ημών των επιούσιον”. Αποτυπώνεται δε στη λαογραφία με τις διαφορετικές μορφές και σχέδια (χριστόψωμα, λαγάνες, αρτοκλασία, μνημόσυνα, σαρακοστιανά κ.α.)».

Η μακραίωνη ιστορία του ψωμιού
Η αρχή της ιστορίας του ψωμιού τοποθετείται στην περίοδο 6000-7000 π.Χ. με την Αίγυπτο να του αποδίδει κοινωνική και οικονομική υπόσταση, αφού το χρησιμοποίησε ως νόμισμα για χωρικούς και αξιωματούχους.

Οι αρχαίοι Έλληνες συνέβαλαν σημαντικά στη βελτίωση και την παρασκευή διαφόρων τύπων ψωμιού σε ειδικούς φούρνους και με προσθήκες αρωματικών και μπαχαρικών αναλόγως των θεών και των εορτών. Ήταν οι πρώτοι που ίδρυσαν δημόσιους φούρνους και επαγγελματικούς συλλόγους αρτοποιών με κανονισμούς για τη νυχτερινή εργασία.

Η Αθήνα έως τον 4ο αι. π.Χ. εισήγαγε σιτάρι από τον Βόσπορο με αποτέλεσμα να έχει αναπτύξει σημαντικές διπλωματικές και εμπορικές σχέσεις με τους εκεί ηγέτες σε κρίσιμες ιστορικές περιόδους. Στην πάροδο των χρόνων το ψωμί συνδέθηκε με πολιτικά-οικονομικά κινήματα και η τιμή του ρύθμιζε τη σχέση των λαϊκών στρωμάτων με την εξουσία (Γαλλική επανάσταση, Ρωμαϊκή αυτοκρατορία).

Στη αρχαία Ρώμη διαδόθηκε χάρη στην «τεχνογνωσία» των σκλάβων από την Ελλάδα. Στους Βυζαντινούς χρόνους το ψωμί ήταν η βάση της διατροφής.