Για πρώτη φορά ένα επιστημονικό συνέδριο – συμπόσιο αφιερώθηκε στην ιστορική διαδρομή και την πνευματικότητα των Αλεβιτών – Μπεκτασήδων μουσουλμάνων της Θράκης, ανοίγοντας έτσι το δρόμο της γνωριμίας μαζί τους για την καλύτερη κατανόηση της ιδιαίτερα πλούσιας υλικής και άυλης πολιτιστικής και πνευματικής κληρονομιάς που κουβαλάνε. Η Ελλάδα, πριν από την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών το 1922, αποτέλεσε ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα Αλεβίτων – Μπεκτασήδων της νοτιοανατολικής Μεσογείου, με παρουσία από τον 14ο αιώνα και με πολλούς τεκέδες (μουσουλμανικό μοναστήρι, τόπος συνάθροισης) από την Κρήτη μέχρι την Θράκη, ελάχιστοι από τους οποίους δυστυχώς σώζονται μέχρι σήμερα.
«Μπεκτασήδες και Αλεβίτες στα Βαλκάνια και την Ανατολία: κοσμοθεωρίες και πρακτικές μέσα από εποχές και χώρους», ήταν το θέμα του διεθνούς συμποσίου που διοργανώθηκε από το ερευνητικό κέντρο MOHA και φιλοξενήθηκε για δυο μέρες στο ιστορικό ξενοδοχείο Ιμαρέτ, στην παλιά πόλη της Καβάλας, στην χερσόνησο της Παναγίας.
Η παρουσία στο συμπόσιο ομάδας Μπεκτασήδων – Αλεβιτών από την κοινότητα της Θράκης, πέρα από τη συμμετοχή αξιόλογων καθηγητών και ιστορικών αλλά και Αλεβιτών – Μπεκτασήδων διανοούμενων από την Ελλάδα, την Τουρκία, την Γερμανία, την Αυστρία, την Αλβανία και την Βόρεια Μακεδονία, υποδήλωσε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που είχε η εκδήλωση γι’ αυτή την θρησκευτική κοινότητα που σήμερα δεν αριθμεί παραπάνω από 3.500 άτομα.
Αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής ταυτότητας της Θράκης
Ο ερευνητής, δημοσιογράφος και συγγραφέας Βαγγέλης Αρεταίος μιλώντας στο ΑΠΕ – ΜΠΕ υπογραμμίζει ότι στόχος αυτής της ιδιαίτερης συνάντησης ανθρώπων ήταν να γίνει ευρύτερα γνωστή η ύπαρξη της κοινότητας, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραμάτισαν στην περιοχή.
«Οι Αλεβίτες – Μπεκτασήδες αποτελούν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής ταυτότητας της Θράκης και με ιστορική διάσταση, καθώς βρίσκονται στην περιοχή από τον 14ο αιώνα», υπογραμμίζει ο κ. Αρεταίος. Ο ίδιος προσθέτει: «αλλά και από ανθρωπολογικής και θρησκειολογικής άποψης η κοινότητα αυτή είναι σημαντική γιατί οι άνθρωποί της διατηρούν παραδόσεις που σε πολλά μέρη τείνουν να χαθούν. Στην Ελλάδα, έχουμε έναν πολύ ζωντανό Αλεβιτισμό, με ανθρώπους που κρατούν ακόμα ζωντανά ήθη, έθιμα, παραδόσεις και πνευματισμό αιώνων που σε άλλες περιοχές των Βαλκανίων, όπου υπάρχουν ανάλογες κοινότητες, κοντεύουν να ατονήσουν ή και να αναδιαμορφωθούν αλλοιώνοντας όμως έτσι την κουλτούρα και την παράδοση».
Στόχος των διοργανωτών ήταν μέσα από το συνέδριο να παρουσιάσουν στην ελληνική κοινή γνώμη αυτή την άγνωστη σε πολλούς κοινότητα ανθρώπων που ζουν από αιώνες στη Θράκη, είναι Έλληνες πολίτες, μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα, αλλά έχουν τις ιδιαιτερότητές τους. Αποτελούν μια ομάδα ανθρώπων με δικές τους θρησκευτικές παραδόσεις και εκφράσεις λατρείας προς τον Θεό.
Οι 3.500 περίπου Αλεβίτες – Μπεκτασήδες μουσουλμάνοι ζουν σήμερα στην ευρύτερη περιοχή της ορεινής Ρούσας, του δήμου Σουφλίου και κατανέμονται σε δέκα μεγάλα χωριά (Γονικό, Μέγα Δέρειο, Μεσημέρι, Πετρόλοφος, Μυρτίσκη, Χλόη, Σιδηρώ, Μικράκιο, Κισσός). «Αυτές οι κοινότητες», υπογραμμίζει ο κ. Αρεταίος, «έχουν μια οργάνωση από τις παλιότερες στο χώρο του Αλεβιτισμού τόσο στην Τουρκία όσο και στη νότιο Βαλκανική. Πρόκειται δηλαδή για διευρυμένες οικογένειες που συγκροτούν μια «οτζάκ» όπως λέγονται στην τουρκική γλώσσα. Σε κάθε ένα από τα χωριά υπάρχουν μια ή δυο μεγάλες οικογένειες και από εκεί και μετά ξεκινάει η διάρθρωση της πυραμίδας. Το κάθε οτζάκ έχει το δικό του χώρο λατρείας (τζεμ-εβί) και υπάρχει ένα συμβούλιο όπου συμμετέχουν όλα τα οτζάκ των χωριών που διαχειρίζεται τα κοινά. Πρόκειται για μια απόλυτα αυθεντική οργάνωση της κοινωνίας, όπου διατηρούν αυτούσια την ιεραρχία της ευρύτερης οικογένειας και που σήμερα δεν συναντάται αλλού σε αυτόν τον βαθμό».
Οι θεολογικές διαφορές
Οι Αλεβίτες – Μπεκτασήδες μουσουλμάνοι έχουν σημαντικές θεολογικές διαφορές με τους υπόλοιπους σουνίτες μουσουλμάνους κυρίως στην ισότητα αντρών και γυναικών. ‘Ανδρες και γυναίκες προσεύχονται μαζί, οι γυναίκες έχουν λόγο και άποψη μέσα στην κοινωνία και την οικογένεια. Ο Μπεκτασισμός διακρίνεται από έναν βαθύτερο εσωτερικισμό και βασικός στόχος όσων των ασπάζονται είναι να αλλάξουν τον εαυτό τους, να περιορίσουν το εγώ και μέσα από τη δική τους αλλαγή, να βελτιώσουν την κοινωνία. Πιστεύουν ότι μέσα από την εσωτερική ατομική αλλαγή θα προκύψει το γενικότερο καλό, το καλό του κοινωνικού συνόλου. Όλο αυτό είναι ένα πραγματικό βίωμα για τους πιστούς, που προσπαθούν να το κάνουν πράξη σε κάθε πτυχή της καθημερινότητάς τους. Βασική τους επιδίωξη είναι να ακολουθήσουν με συνέπεια αυτόν τον πνευματικό δρόμο που θα τους οδηγήσει στην επίτευξη του στόχου τους.
Είναι γεγονός πάντως πως οι Αλεβίτες – Μπεκτασήδες μουσουλμάνοι, ως αντίληψη και στάση ζωής είναι οι κατεξοχήν εκφραστές της αγάπης, της αρμονικής συνύπαρξης, της ισότητας και αυτό είναι εμφανές σε όλες τις λατρευτικές εκδηλώσεις τους. Στις συνάξεις τους δεν υπάρχουν άντρες και γυναίκες, υπάρχουν ψυχές, υπάρχει η απόλυτη ενότητα και ισότητα, ένα χαρακτηριστικό που αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της κουλτούρας τους.
«Εδώ, έχουμε μια εκδοχή του Ισλάμ που πνευματικά είναι περισσότερο ανθρωποκεντρική, πρεσβεύει την εσωτερική πρόοδο μέσω της καταπολέμησης του εγωισμού», σημειώνει με έμφαση ο κ. Αρεταίος, «έχουμε ένα Ισλάμ το οποίο εκ φύσεως είναι πιο εύκολο να διαχειριστεί τη νεοτερικότητα. Για το λόγο αυτό και οι Αλεβίτες – Μπεκτασήδες στις αντιλήψεις του ευρύτερου μουσουλμανικού σουνητικού κόσμου είναι παρεξηγημένοι, θεωρούνται αιρετικοί. Στην κεντρική Ευρώπη ωστόσο (κυρίως Γαλλία, Γερμανία, Βέλγιο, Ολλανδία) όπου διαβιούν μεγάλες κοινότητες Αλεβιτών – Μπεκτασήδων έχουν αναγνωστεί ως θρησκευτικές κοινότητες, ενώ σε κάποιες χώρες έχουν αναγνωστεί και ως επίσημο δόγμα. Η αναγνώριση των Αλεβιτών – Μπεκτασήδων από την ελληνική πολιτεία ως ξεχωριστή θρησκευτική κοινότητα θα προσθέσει μια σημαντική ψηφίδα στο Θρακικό Ισλάμ».
«Στην Ευρώπη», συνεχίζει, «ο Αλεβιτισμός είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος και οι κοινότητες εκεί είναι ανοιχτές στο ευρύ κοινό. Στην Ελλάδα ακόμα δεν έχουμε επαρκείς γνώσεις για την ιστορία, την παρουσία και τον πνευματισμό τους, η κοινή γνώμη δεν τους γνωρίζει ή τους εξισώνει με όλους τους υπόλοιπους μουσουλμάνους κυρίως δηλαδή με τους σουνίτες».
Επιδιώκοντας την αναγνώριση από την πολιτεία
Η ανάγκη των Αλεβιτών – Μπεκτασήδων που ζουν από αιώνες στην Θράκη να αναγνωριστούν ως ξεχωριστή θρησκευτική κοινότητα φάνηκε στην πολύ ενδιαφέρουσα και ως ένα βαθμό συγκινητική τοποθέτηση της κ. Αϊσέ Καραχουσείνογλου. Παίρνοντας το λόγο τη δεύτερη μέρα του συμποσίου και με την ιδιότητα της εκπροσώπου της επιτροπής μουσουλμάνων Αλεβίτων Θράκης, η κ. Καραχουσείνογλου, μια νέα και δραστήρια κοπέλα που ζει στην Αλεξανδρούπολη και κατάγεται από την Ρούσσα , ως Αλεβίτισσα – Μπεκτασή της Θράκης θέλησε όπως είπε να συστηθεί στο ελληνικό κοινό κάνοντας ευρέως γνωστή την πολιτιστική και θρησκευτική της ταυτότητα.
Πρωταρχική επιδίωξη των ανθρώπων αυτών που ζουν και εργάζονται στα ορεινά χωριά του Έβρου στους πρόποδες της οροσειράς της Ροδόπης αλλά και σε πόλεις της περιοχής, είναι να αναγνωριστούν από το ελληνικό κράτος ως ξεχωριστή θρησκευτική κοινότητα. Η ίδια έκανε μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορική αναδρομή στην παρουσία των Αλεβίτων-Μπεκταδήδων μουσουλμάνων της Θράκης, στους χώρους λατρείας που υπάρχουν και πρέπει να αναγνωριστούν επίσημα ώστε να υπάρχει η δυνατότητα συντήρησης και αποκατάστασής τους.
Σήμερα, οι Αλεβίτες – Μπεκτασήδες μουσουλμάνοι της Θράκης διαθέτουν έναν μόνο αναγνωρισμένο χώρο λατρείας και προσευχής στο Μεγάλο Δέρειο, που εγκαινιάστηκε το 2022 από τον γενικό γραμματέα Θρησκευμάτων Γιώργο Καλαντζή. Ιδιαίτερη αναφορά έκανε η κ. Καραχουσείνογλου στην μεγάλη και πλούσια παράδοση των Αλεβιτών μουσουλμάνων και στις ξεχωριστές γιορτές που διοργανώνονται σε συγκεκριμένες ημερομηνίες μέσα στο έτος, υπογραμμίζοντας την ανάγκη της διατήρησης και διάσωσης της πολιτιστικής κληρονομιάς τους.
Ο τεκές του Σεγίτ Αλή Σουλτάν στη Ρούσα
Ο πιο ιερός χώρος λατρείας για τους Αλεβίτες – Μπεκτασίδες της Θράκης είναι ο τεκές του Σεγίτ Αλή Σουλτάν στη Ρούσα του Έβρου. Μέσα στον τεκέ βρίσκεται ο τάφος του Σεγίτ Αλή Σουλτάν που αποτελεί σημαντικό τόπο προσκυνήματος.
Όπως τονίζει ο δημοσιογράφος Θανάσης Τσολάκης κάνοντας μια ιστορική αναδρομή στην παρουσία των Αλεβιτών μουσουλμάνων στην περιοχή της Θράκης «το 1353 ο Σεγίτ Αλή Σουλτάν εμφανίζεται στην περιοχή της Ρούσσας του Έβρου και οι κάτοικοι για να τον τιμήσουν οργανώνουν ένα γλέντι με παλαίστρα και σούβλες. Ο Σεγίτ Αλή εκσφενδονίζει μία από τις ξύλινες σούβλες, αυτή καρφώνεται σε κάποιο σημείο, ριζώνει, καρπίζει και τελικά δίνει μία μουριά. Η μουριά αυτή θεωρείται σήμερα ιερή και βρίσκεται στο κέντρο της έκτασης όπου διαρθρώνεται ο τεκές που είναι αφιερωμένος στη μνήμη και τη χάρη του. Αποτελεί σημείο αναφοράς για τους απανταχού της γης Αλεβίτες μουσουλμάνους, ενώ επί ευρωπαϊκού εδάφους αποτελεί τον σημαντικότερο αλεβίτικο τεκέ».
«Ο Σεγίτ Αλή Σουλτάν», συνεχίζει ο κ. Τσολάκης, «καθιερώθηκε στη συνείδηση του κόσμου ως πνευματικά ανώτερος. Ο τότε σουλτάνος λοιπόν προθυμοποιείται να του προσφέρει όσο έδαφος βλέπει με τα μάτια του, ώστε να το οικειοποιηθεί. Ο Σεγίτ Αλή ως άλλος πανόπτης ενημερώνει τον Σουλτάνο ότι “βλέπει” όλη τη Γη και έτσι καταλήγουν στην εξής συμφωνία: Να πάρει ο Σεγίτ Αλή Σουλτάν μια χούφτα χώμα και να το πετάξει από το ύψωμα Χίλια, για να οριοθετηθεί τελικά η προσφερόμενη έκταση. Έτσι, σήμερα σε μία μεγάλη ακτίνα γύρω από τον τεκέ (εκεί όπου προσγειώθηκε το χώμα από τη χούφτα του Σεγίτ) εδράζεται η βακουφική περιουσία του».
Κασίμ Κουρμπάν: Αποχαιρετώντας το καλοκαίρι, καλωσορίζοντας τον χειμώνα
Σύμφωνα με την παράδοση των Αλεβιτών μουσουλμάνων της Θράκης ο γιος του Σεγίτ Αλή Σουλτάν είναι θαμμένος στην τοποθεσία Μουρσάλα, σε απόσταση περίπου δύο χιλιομέτρων από τον τεκέ. Ο θάνατός του προσδιορίζεται χρονικά στις 8 Νοεμβρίου και σε αυτή την ημερομηνία τιμάται το λεγόμενο Κασίμ Κουρμπάν.
Με τη γιορτή του Κασίμ οι Αλεβίτες τιμούν από τη μια την μνήμη του γιου του σημαντικού γι’ αυτούς αγίου, και από την άλλη αποχαιρετούν το καλοκαίρι και καλωσορίζουν το χειμώνα. Στο παρελθόν, η έλευση του χειμώνα σήμαινε έως και απομόνωση ορισμένων κοινοτήτων αφού δεδομένου του υψομέτρου και των καιρικών συνθηκών, για μεγάλες περιόδους η επικοινωνία μεταξύ των κοινοτήτων ήταν αδύνατη. Στη γιορτή συμμετέχουν όλοι και όλες όσοι κατοικούν στους πέριξ του τεκέ οικισμούς, αλλά πλέον συμμετέχουν σε αυτήν και Αλεβίτες από άλλα μέρη της Ελλάδας και του εξωτερικού.
