Το Σάββατο 22 Φεβρουαρίου ο σημαντικός μαέστρος και από τους πιο διάσημους βιολονίστες της σύγχρονης μουσικής σκηνής Julian Rachlin έρχεται στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, για μια μοναδική συναυλία με έργα του έλληνα συνθέτη Δημήτρη Παπαδημητρίου, συνοδευόμενος από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και τον διακεκριμένο μαέστρο Γιώργο Μπαλατσινό.
Με αφορμή τη συναυλία στο Μέγαρο, αλλά και το επερχόμενο ρεμπέτικο φεστιβάλ στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, με αθησαύριστα τραγούδια των Γιάννη Παπαϊωάννου και Παναγιώτη Τούντα, ο σπουδαίος συνθέτης Δημήτρης Παπαδημητρίου υποδέχτηκε το Newsbeast στον χώρο του Ελληνικού Σχεδίου, όπου σε μια ενδιαφέρουσα κουβέντα που είχαμε, μιλήσαμε για τη μουσική, τη θρησκεία, την Αλεξάνδρεια, όπου μεγάλωσε μέχρι τα επτά του, τις επερχόμενες παραστάσεις, ενώ μας αποκάλυψε ότι μικρός έπαιζε ποδόσφαιρο στον Ολυμπιακό και πώς αυτή η εμπειρία τον βοήθησε αργότερα στον πρωταθλητισμό της μουσικής.
Τα χρόνια που έπαιζε ποδόσφαιρο στον Ολυμπιακό και η ζωή ως αθλητής
Δεν ήμουν παίκτης της διάπλασης, έπαιζα πιο πολύ με το μυαλό, χωρίς ιδιαίτερη αντοχή, αλλά είχα πολύ καλή ντρίπλα. Χρειάστηκε να κάνω μία επέμβαση, όταν πήγα να ξαναπαίξω ήμουν χάλια και αυτό δεν μου άρεσε και σταμάτησα. Ήμουν συνηθισμένος στη δόξα. Είχα πάει πριν από λίγα χρόνια στον Πειραιά για φαγητό με μια θεατρική παρέα και σηκώθηκε ένας και λέει: «Εσείς δεν ξέρετε ποιος είναι αυτός. Εσείς νομίζετε ότι είναι μουσικός, αλλά αυτός, αν είχε γίνει ποδοσφαιριστής, θα είχε γράψει ιστορία». Στους υπόλοιπους στην παρέα, τους φαινόταν αδιανόητο ότι έπαιζα μπάλα. Μετά έγινα πολύ παχύς. Τώρα έχασα πολλά κιλά.
Άλλαξε η ζωή μου μετά που αδυνάτισα. Βέβαια, έπαθα διάφορα θέματα μετά το αδυνάτισμα και από τον τρόπο που αδυνάτισα -ένα από αυτά είναι και η μυασθένεια- αλλά καλύτερα να ζω με τη μυασθένεια, παρά να μη ζούσα σήμερα.
Η ζωή μου είναι όπως του αθλητή. Για να γράψω, θέλω 8-10 ώρες την ημέρα μπροστά από τον υπολογιστή για να γράφω. Και ακόμα και όταν δεν είμαι εκεί, γράφω. Συν όλα τα υπόλοιπα που έχω να διαχειριστώ, όπως η ηχογράφηση, η οργάνωση, οπότε για να αντεπεξέλθω σε αυτό το πρόγραμμα, χρειάζεται να έχω αντοχές.
Δεν έχει άγχος, όλα αυτό. Είναι, όμως, κοπιώδης σωματικά εργασία. Αν μου δώσει κάποιος να αντιγράψω ένα δικό μου έργο που είναι γραμμένο ήδη, δεν θα το αντέγραφα ποτέ. Απλά δεν το σκέφτεσαι όταν δημιουργείς, έχεις ελεύθερο το μυαλό σου. Οπότε, κάτι μου έμεινε από τον αθλητισμό: η αντοχή και η συνέπεια.
Γράφω μόνο το βράδυ, γιατί υπάρχει η σιωπή. Οι ζωγράφοι ξυπνάνε πολύ νωρίς το πρωί για να προλάβουν το πρώτο φως της ημέρας, γιατί εκεί φαίνεται ο πίνακάς τους, τα χρώματα και η δύναμή του. Για τον μουσικό, η σιωπή είναι το φως.
Ο ήχος πρέπει να ακουστεί διάφανος, τρισδιάστατος. Αυτό είναι το πρώτο. Το δεύτερο είναι ότι αυτές είναι διαδικασίες καταβύθισης και η συναναστροφή σε φωνάζει πίσω, στην επιφάνεια. Εάν έχεις στόχο να κάνεις το ρεκόρ κατάδυσης και κάθε πέντε μέτρα σε φωνάζει κάτι πίσω, δεν θα το κάνεις ποτέ και θα μείνεις πάντα στα πέντε μέτρα. Πρέπει, λοιπόν, να είσαι μόνος σου και για πάρα πολλές ώρες. Οπότε το βράδυ, αφού έχω εκπληρώσει πρώτα κάθε λογής υποχρέωση και κοιμούνται όλοι, ξεκινάω εγώ.
Αυτό το κάνω όλα τα χρόνια της διαδρομής μου. Το είχε και ο Χατζιδάκις ως τρόπο ζωής και μου το έχει «κληρονομήσει». Το είχα, βέβαια, από τα μαθητικά μου χρόνια και θυμάμαι είχα πάρει χαρά, όταν το σχολείο ήταν απογευματινό. Αλλά και πρωινό που ήταν, κοιμόμουν αργά.
Για το λαϊκό τραγούδι σήμερα
Σήμερα, δεν έχεις ακριβώς λαϊκό τραγούδι, γιατί δεν έχεις λαϊκό ακροατήριο. Υπάρχει, αλλά είναι πιο λούμπεν αστικό, θα έλεγα, δηλαδή, χωρίς κοινωνική συνείδηση λαϊκότητας, μεγαλοπιασμένο. Αν ο Άκης Πάνου έγραφε σήμερα, δεν θα είχε ακροατήριο. Αυτό που το λένε σήμερα «λαϊκό τραγούδι» δεν έχει καν μπουζούκι, ερμηνεύεται από τραγουδιστές που θα θέλανε να τραγουδάνε αγγλικά και να έχουν ροκ μπάντα από πίσω. Καμία σχέση, το λένε λαϊκό, όμως.
Η σχέση του με τη θρησκεία
Και πιστεύω και δεν πιστεύω. Η Εκκλησία είναι μια «πολιτιστική, κοινωνική δράση». Έχει σχέση με τη θρησκεία. Εγώ πιστεύω πως όποιος δεν πιστεύει, διαπράττει το ίδιο λάθος με εκείνον που πιστεύει, διότι αυτός που δεν πιστεύει, στην πραγματικότητα πιστεύει σε αυτό το «δεν πιστεύω». Όταν ένα πράγμα το οποίο παραμένει μη αποδείξιμο και κάποια στιγμή αποδειχθεί ότι σε αυτό το γεωγραφικό μήκος και πλάτος υπάρχει ο Θεός, ο άνθρωπος θα έχει ανάγκη να δημιουργήσει ένα μυθικό πλαίσιο πίσω από αυτό το μη αποδείξιμο. Πιστεύω, λοιπόν, ότι η πίστη είναι μια φυσική ανάγκη του ανθρώπου. Αν πρέπει να διαλέξω ανάμεσα στην πίστη και τη μη πίστη, διαλέγω την πίστη. Τη διαλέγω, όμως, χωρίς απόδειξη, γιατί έτσι είμαι. Στο παιδί μου δεν διδάσκω να πιστεύει υποχρεωτικά ή να μην πιστεύει. Το φέρνω σε επαφή με το πολιτιστικό γεγονός και μέσα από αυτό θα αποφασίσει ο ίδιος. Στον Θεό πιστεύω, γιατί και ως χαρακτήρα μου αρέσει πολύ σε αυτό το τεράστιο κουτί να βάζω μέσα ό,τι καλό μπορώ να φανταστώ. Οπότε, με αυτό τον τρόπο είναι σαν να τιμώ τον Θεό. Επίσης, ο Θεός μπορεί να είναι ένα κομμάτι από εμάς. Δεν πιστεύω, ωστόσο, στην παντοδυναμία του. Αντίθετα, πιστεύω ότι μας έχει ανάγκη με την έννοια ότι το καλό είναι αδύναμο κι έχει ανάγκη την υποστήριξη του ανθρώπου. Υπάρχει ένα ποίημα του Ρίλκε που το έχω κάνει τραγούδι και θα είναι το πρώτο που θα βγει τώρα στον Μεγάλο Αιρετικό, που ξεκινάει λοιπόν με το αιρετικό «Θεέ, τι θα κάνεις αν εγώ θα πεθάνω». Είναι εξαιρετικό και ουσιαστικά έρχεται σε συνάφεια με αυτό που λέω, ότι ο Θεός μάς έχει ανάγκη. Με τη δική μας στήριξη μπορεί να «ενενικήσει».
Η Αλεξάνδρεια…
Όταν ήρθαμε στην Ελλάδα, μιλούσα αραβικά, αλλά επειδή δέχτηκα μπούλινγκ, σταμάτησα. Τότε σε κορόιδευαν αν μιλούσες μια ξένη γλώσσα. Τα αραβικά είναι μια γλώσσα που την αγαπώ πολύ, μου αρέσει πολύ. Έχω πάει στην Αλεξάνδρεια άλλες τρεις φορές, επαγγελματικά. Η Αλεξάνδρεια είναι μια γη και πόλη που ο Έλληνας νιώθει ότι είναι σαν να ζούσε εκεί από πάντα. Η ψυχή του Έλληνα αμέσως πεταρίζει όταν πατάει το πόδι του στην Αλεξάνδρεια. Επίσης, ο αιγυπτιακός λαός είναι υπέροχος, άνθρωποι χαρούμενοι, ευγενείς, καλοπροαίρετοι και μπορούν να δημιουργήσουν έναν εκπληκτικό καμβά, προσφέροντας και αυτοί σε έναν κοσμοπολίτικο πολιτισμό. Δεν είναι τυχαία η ύπαρξη του Καβάφη ή των υπόλοιπων μεγάλων αιγυπτιακών λογοτεχνών.
Για τη μουσική…
Μου έχει τύχει κατά κόρον να πω «αυτό είναι δύσκολο, δεν μπορώ να το παίξω». Υπήρξα μικρός σολίστ ηλεκτρικής κιθάρας, έπαιξα πολλά όργανα, νομίζω σε σολιστικό επίπεδο στην κιθάρα τα έπαιξα όλα, στο πιάνο δεν έφτασα σε αυτό το επίπεδο. Τα όργανα για εμένα ήταν σαν τους έρωτες: φανατίζεσαι πολύ και θέλεις να είσαι ο νούμερο ένα, αλλά μετά υπάρχει ένα άλλο όργανο και κάθε φορά ένα άλλο, και μπαίνεις στον κόσμο του.
Η μουσική δεν είναι υποκειμενική, έχει μια αντικειμενικότητα και απόλυτη ακρίβεια.
Έχω γράψει και στίχους, έχω κάνει και αυτό το «έγκλημα» (γέλια). Έγραφα από μικρός. Ο πατέρας μου μού έλεγε ότι θα είχα μεγαλύτερη τύχη ως λογοτέχνης, όχι ότι δεν του άρεσε η μουσική που έγραφα.
Για εμένα είναι αξιοθαύμαστη η τραγουδοποιία, να γράφεις τη μουσική και τον στίχο μαζί. Μου είχε συμβεί αυτό στο «Μόμπι Ντικ».
Το τραγούδι ανήκει -κατά τη γνώμη μου- εξ αδιαιρέτου σε τρεις: τραγουδιστή, συνθέτη, στιχουργό. Ως πνευματικό έργο ανήκει στον συνθέτη και τον στιχουργό. Ο Αριστοτέλης έχει μια μέθοδο για να καταλάβεις σε ένα όλον που απαρτίζεται από μέρη, ποιο είναι το σημαντικότερο. Και η μέθοδος είναι απλή: αφαιρείς ένα ένα τα μέρη και συγκρίνεις το υπόλοιπο. Αν από ένα τραγούδι αφαιρέσεις τη μουσική, μένει ένα χαρτί, αν αφαιρέσεις τον στίχο, μένει ένας ήχος. Άρα ποιο είναι πιο κοντά στο τραγούδι: ο στίχος ή η μουσική;
Το τραγούδι είναι μουσικό είδος. Και μην ξεχνάμε πως είναι ένα προφορικό είδος, όχι γραπτό. Βέβαια, υπάρχουν περιπτώσεις, όπου ο στίχος κατέστρεψε τη μουσική και το ανάποδο. Ο συνθέτης με τον στιχουργό είναι ανδρόγυνο. Η φωνή του τραγουδιστή έρχεται και κουμπώνει και γίνεται η χημική ένωση.
Αυτό το «ένα που ξεχωρίζω» από τα κομμάτια που έχω δημιουργήσει, δεν υπάρχει. Αν υπήρχε μόνο αυτό το ένα, σημαίνει ότι θα είχα αποτύχει. Το θέμα είναι να θεωρείς πως αυτό που έχεις κάνει, να έχει λόγο ύπαρξης. Δεν μπορώ να ξεχωρίσω κάποια, κατά περιόδους, όμως, κάνω εστίαση, γιατί εγώ έχω την ψυχική ανάγκη. Από κάποιο σημείο και μετά αντλείς από τα έργα σου απαντήσεις για υπαρξιακά ερωτήματα που σε απασχολούν. Υπάρχουν και πολλά έργα που ηθελημένα τα έχω κρατήσει στο σκοτάδι, γιατί για αυτά έχω μεγάλη κτητικότητα. Τα τραγούδια αυτά υπάρχουν, μπορείς να τα βρεις μέσα σε αυτή τη μουσική Βαβέλ, απλώς δεν ακούγεται η φωνή τους. Εν γνώσει μου δεν τα πολυ-διαφήμισα. Αυτά τα έργα μου, για τα οποία έχω ακόμη κτητικότητα, έχουν μέσα μου μια ξεχωριστή θέση.
Για τον «Γκρεμιστή» με τον Κώστα Μακεδόνα
Πρόκειται για ένα ποίημα του Κωστή Παλαμά. Αυτό το συγκεκριμένο ποίημα το έγραψε έναν χρόνο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, μια φρικτή καταστροφή, όπου -μεταξύ άλλων- ο Έλληνας βίωσε και το τέλος της Μεγάλης Ιδέας. Και όταν ο Έλληνας δεν έχει ένα ιδεολόγημα να πιστεύει, μετατρέπεται σε κάτι πολύ κακό. Αυτό βλέπει, λοιπόν, ο Παλαμάς και γράφει κάποια ποιήματα σατιρικά που είναι ενός άλλου ανθρώπου, πολύ θυμωμένου, με αιχμές που μόνο σε αναρχικά κείμενα, μεταγενέστερα, συναντάς. Ένα από αυτά είναι και ο «Γκρεμιστής», κάποιος που επιθυμεί να γκρεμίσει τον κόσμο για να τον ξαναχτίσει. Αυτό το ποίημα μου άρεσε περισσότερο και αποφάσισα να το κάνω και ο Μακεδόνας ήταν μία φωνή που για εμένα ταίριαζε, διότι έχει τη δύναμη, την ένταση, το ήθος, τη γνώση, δηλαδή, καταλαβαίνει αυτό που λέει. Έκανε μία εκπληκτική ερμηνεία, πέτυχε κάτι σπουδαίο.
Για το κονσέρτο για βιολί και ορχήστρα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
Πρόκειται για ένα κονσέρτο όπου το βιολί «υποδύεται έναν χαρακτήρα», ένα μικρό δαιμόνιο που συντίθεται από ελληνικά μυθολογικά πνεύματα και τα αναγεννησιακά παιδιά τους: σκαμπρόζικα πειραχτήρια, χαριτωμένα όσο και τρομερά, σαν μαγικά φυσικά στοιχεία. Ο Julian Rachlin είναι αληθινά κορυφαίος και παγκόσμιος σήμερα βιολιστής και μουσικός. Το πιο σημαντικό; Είναι βαθιά ταιριαστός στο περιεχόμενο αυτού του έργου. Ο μαέστρος Γιώργος Μπαλατσινός, που θα διευθύνει την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, έχει και αυτός μια λαμπρή πορεία και η παρουσία του είναι καταλυτική για το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα της βραδιάς.
Το κονσέρτο για βιολί έχει δουλευτεί εκ νέου και το αποτέλεσμα είναι σημαντικά διαφορετικό, τόσο, που το έργο είναι κατά μία έννοια σε πρώτη εκτέλεση. Στην ίδια συναυλία το κοινό θα έχει την ευκαιρία να απολαύσει και τη «Συμφωνία Αρ .1», η οποία είναι τριμερής και αποτελείται από τα μέρη: «Η Πύλη», «Η Στιγμή ως Νεκρή Φύση» και «Απόπλους».
Για να γράψεις ένα κονσέρτο για ένα όργανο, θα πρέπει να το γνωρίζεις σε βάθος. Πρόκειται για μια ελεγεία στο βιολί, προσφέρεις μια οπτική που έχεις για το όργανο αυτό. Όταν έχουν γραφτεί κονσέρτα για βιολί από συνθέτες με αριστουργηματικές οπτικές, για να γράψεις κι εσύ για το βιολί, θα πρέπει να προσφέρεις κάτι καινούριο. Η μουσική σου, αν θα έχει προσωπικότητα, δεν θα αντιμετωπίσει πρόβλημα, από τη στιγμή, μάλιστα, που θα είναι ευδιάκριτη και αυτή η διαφορετικότητα.
Έχω κάνει κάποια χρόνια βιολί, χωρίς να έχω τελειώσει, ξεκίνησα μεγάλος, νομίζω στα 28 μου, και θυμάμαι από την επαφή εκείνη, η ψυχή μου ζητωκραύγαζε. Είναι ένα δύσκολο όργανο για να το μάθεις. Η δυσκολία του βιολιού έγκειται στην αρχή του. Θα πρέπει να μάθεις πώς να το κρατάς, τις χορδές, τον ήχο τον φτιάχνεις εσύ. Θα έλεγα ότι το βιολί σε επίπεδο εκφραστικό είναι ένα σπουδαίο όργανο.
Για το ρεμπέτικο φεστιβάλ στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά
Στην πόλη του ρεμπέτικου, τον Πειραιά, στο Δημοτικό Θέατρο, θα έχουμε δύο βραδιές αφιερωμένες στους στυλοβάτες του ρεμπέτικου τραγουδιού: τον Γιάννη Παπαϊωάννου, τον Παναγιώτη Τούντα, αλλά και έναν σημαντικό συνεχιστή του ρεμπέτικου, τον Βαγγέλη Κορακάκη. Η οικογένεια του Παπαϊωάννου μάς εμπιστεύτηκε 12 ακυκλοφόρητα τραγούδια του. Είναι μια στιγμή τεράστιας συγκίνησης να έχω στα χέρια μου αυθεντικές μουσικές σημειώσεις αυτών των τεράστιων δασκάλων, σε μισοκατεστραμμένα χαρτάκια, χειρόγραφα με μελωδίες και στίχους θρυλικών μορφών, όπως του Γιάννη Παπαϊωάννου, του Μπαγιαντέρα, του Παναγιώτη Τούντα.
Ναι, η στιγμή είναι μεγάλη, θα παίξουμε πολλά τέτοια τραγούδια που δεν έχουν ξαναδονήσει τον αέρα – και μάλιστα αυτόν του Πειραιά, της ιδιαίτερης πατρίδας τους. Οι εκτελέσεις είναι μελετημένες ακριβώς πάνω στο μουσικό ιδίωμα των συνθετών τους και όπου χρειάστηκε, σε λιγοστές περιπτώσεις, κορυφαίοι ποιητές και στιχουργοί συμπλήρωσαν μισογραμμένους (ή και ολικά άγραφους) στίχους πάνω σε υπέροχες ορφανές μελωδίες. Ανάμεσά τους: ο Διονύσης Καψάλης, ο Γιώργος Κοροπούλης, ο Κώστας Φασουλάς, ο Δημήτρης Ιατρόπουλος. Ακόμη και η Βερόνικα Δαβάκη αλλά κι εγώ επιστρατευτήκαμε για στιχουργικές προσθήκες. Δεν είναι εύκολο να ολοκληρώνεις ένα μισοτελειωμένο έργο, ούτε να βρίσκεις τίτλο.
Σήμερα, πολλά νέα παιδιά προτιμούν το ρεμπέτικο από το λαϊκό και σε αυτά -στα νέα παιδιά – να βάλετε κι εμένα (γέλια).
Κοντσέρτο για Βιολί και Ορχήστρα και η Συμφωνία αρ.1 του Δημήτρη Παπαδημητρίου (σε πρώτη παγκόσμια εκτέλεση)
Παράσταση: 22 Φεβρουαρίου, Αίθουσα Λαμπράκη, στις 20:30
Προπώληση: megaron.gr και στα ταμεία του Μεγάρου
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών: Βασ. Σοφίας και Κόκκαλη, Αθήνα
Ρεμπέτικο: Επόμενος σταθμός Δημοτικό Θέατρο Πειραιά
Παραστάσεις: Δευτέρα 10 Μαρτίου & Τρίτη 11 Μαρτίου
Προπώληση: more.com
Δημοτικό Θέατρο Πειραιά: Ηρώων Πολυτεχνείου & Βασ. Γεωργίου, Πειραιάς
