Έναν αιώνα και κάτι στέκει αγέρωχο στο πιο κεντρικό σημείο της πόλης. Στην οδό Πανεπιστημίου στον αριθμό 46, βρίσκεται από το 1890, το εμβληματικό κτίριο Σλήμαν-Μελά, το οποίο μέχρι πρότινος στέγαζε τον ιστορικό κινηματογράφο, Ιντεάλ. Ένα κτίριο – τοπόσημο των Αθηνών, το οποίο ετοιμάζεται να μπει στη νέα εποχή της μακρόχρονης ιστορίας του, αφού πρόκειται να γίνει ξενοδοχείο.
Κι ενώ προχωρούν οι εργασίες για τη μετάβασή του, μπήκε μια άνω τελεία, για να φιλοξενηθεί στους χώρους του αυτές τις ημέρες, μία διαφορετική έκθεση, η «wanderlust* / all passports *φιλαποδημία», που διοργανώνει η artefact athens σε επιμέλεια του Κώστα Πράπογλου και είναι από τις πιο σημαντικές της πόλης αυτή τη στιγμή. Οι πόρτες του εμβληματικού κτιρίου Σλήμαν-Μελά άνοιξαν για να υποδεχτούν τους δημοσιογράφους, μία μέρα πριν το επίσημο άνοιγμα για το κοινό, σε μια διαφορετική ξενάγηση, που είναι περισσότερο ένα ταξίδι στον χωροχρόνο, μέσα από τα έργα των 43 καλλιτεχνών που παίρνουν μέρος.
Ένα ταξίδι που δεν φανταζόμουν πόσο ανάγκη τελικά το είχα, όταν ολοκληρώθηκε η ξενάγησή μας στους χώρους του Σλήμαν. Για πολλά χρόνια, περνούσα το κατώφλι του κτιρίου για τις δημοσιογραφικές προβολές στην αίθουσα του Ιντεάλ. Και πάντα, βλέποντας τη σκάλα που οδηγούσε στους πάνω ορόφους, αναρωτιόμουν τι να κρύβεται εκεί. Πώς να είναι οι χώροι, τα δωμάτια που κάποτε φιλοξενούσαν την οικογένεια του Ερρίκου Σλήμαν. Πόσες ιστορίες θα είχαν να διηγηθούν…
Άλλωστε, ο γερμανός επιχειρηματίας που κάποια στιγμή, αποφάσισε να γίνει ερασιτέχνης αρχαιολόγος, διεξάγοντας ανασκαφές στην αρχαία Τροία, την Ιθάκη, τις Μυκήνες και σε άλλα μέρη, επικρίθηκε έντονα για τη δημιουργία ψευδών αφηγήσεων σχετικά με τα ευρήματά του και για το ότι ενδιαφερόταν περισσότερο για τον εαυτό του, τα οποία του επέτρεψαν να εισέλθει στους υψηλούς κύκλους της αθηναϊκής κοινωνίας.
Ανεβαίνοντας, τη σκάλα που οδηγεί στον πρώτο όροφο του κτιρίου νιώθεις ένα δέος. Ξέρεις πολύ καλά πως αυτό δεν είναι ένα απλό οίκημα. Η μυρωδιά της υγρασίας είναι έντονη, σου «σπάει» τα ρουθούνια, αλλά δεν είναι καθόλου ενοχλητική. Έχει ακόμη και αυτή μια ιστορικότητα. Οι σοβάδες, οι μαυρισμένοι τοίχοι, οι σαπισμένες πόρτες, τα φθαρμένα πατώματα, τα ξεχαρβαλωμένα παράθυρα και αυτή η σκοτεινάδα, συνθέτουν ένα σκηνικό μοναδικό.
Το μόνο ενοχλητικό είναι οι άτσαλες και χωρίς σεβασμό παρεμβάσεις σε γωνιές και αντικείμενα των χώρων. Εξάλλου, μετά τους Σλήμαν, το κτίριο κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, χρησιμοποιήθηκε για να στεγάσει το Αρσάκειο εκπαιδευτικό ίδρυμα, έγινε ξενοδοχείο για σύντομο χρονικό διάστημα και στη συνέχεια μετατράπηκε σε γραφεία για δικηγόρους και συμβολαιογράφους ενώ φιλοξένησε και καταστήματα.
Αριστερά και δεξιά του τεράστιου διαδρόμου βρίσκονται τα δωμάτια που άνοιξαν για να φιλοξενήσουν τα έργα των καλλιτεχνών της έκθεσης, «wanderlust* / all passports *φιλαποδημία». Το Σλήμαν-Μελά ζωντάνεψε ξανά, τα φώτα άναψαν, οι χώροι γέμισαν με κόσμο και από κάποια δωμάτια ακούγονται διάφοροι ήχοι, σαν απόκοσμοι, δημιουργώντας ένα περίεργο συναίσθημα και σίγουρα προκαλώντας σου ένα δέος. Και σε αυτό συνετέλεσαν σίγουρα και τα έργα όλων των καλλιτεχνών, που σε παρασέρνουν σε ένα ταξίδι στον χωροχρόνο, αλλά και σε μια εσωτερική αναζήτηση, που ενδεχομένως δεν γνωρίζεις ότι είχες ανάγκη.
Και ίσως να αναρωτιέσαι πώς αυτό μπορεί να συμβεί. Άσε, λοιπόν στην πολύβουη Πανεπιστημίου την πεζή καθημερινότητα, όσα σε απασχολούν και τη λογική. Και πάρε μαζί σου το συναίσθημα και περιπλανήσου στις μεγάλες αίθουσες, τα μικρότερα δωμάτια, τους διάδρομους και τα διάφορα περάσματα που τώρα, συγκροτούν μια συνειδησιακή ροή και μια συναισθηματική διαδρομή.
Στην έκθεση, κάθε καλλιτέχνης επανακαθορίζει τον εαυτό του, ενώ κάθε επισκέπτης περιπλανιέται μέσα σε αυτό το κτίριο-σώμα, αναζητώντας και αποκαλύπτοντας ασυνείδητα τις δικές του αναφορές και καταβολές. Καθώς τα σώματα, οι αισθήσεις, τα συναισθήματα, οι έννοιες και τα υλικά συγχωνεύονται σε μια κατάσταση ανθρωποκεντρικής αλληλεπίδρασης, αναδύεται μια ενέργεια που γεφυρώνει και ενώνει τα πάντα, βάζοντάς μας όλους μέσα σε ένα αέναο και ασταμάτητο υπαρξιακό ταξίδι. Κι ενώ κάθε εικαστικός έχει ένα ξεχωριστό χώρο, οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να συνδιαλαγούν μαζί τους ακολουθώντας τη δική τους προσωπική χαρτογράφηση της έκθεσης και να ανακαλύψουν ένα κομμάτι του δικού τους εαυτού.
Τα έργα εκτίθενται στον πρώτο και δεύτερο όροφο του κτιρίου, αλλά και δύο στην μικρή αυλή στο πίσω μέρος. Δυστυχώς, λόγω προβλημάτων στατικότητας η αίθουσα που φιλοξενούσε το Ιντεάλ δεν άνοιξε και όσοι έχουμε θύμησες από τον κινηματογράφο τις αφήσαμε οριστικά κλειδωμένες μέσα αυτήν, όταν ανακοινώθηκε το κλείσιμό του.
Αυτός, είναι και ο λόγος που απ’ όλα τα εξαιρετικά έργα, ένα από αυτά που «μίλησαν» στο δικό μου συναίσθημα, ήταν το «Μνημείο Ψιθύρων» (2024) της Μαριάννας Στραπατσάκη. Αποσυναρμολογημένα καθίσματα από το Ιντεάλ, στέκονται τώρα σαν τοτέμ μιας μυστηριώδους θεότητας, ορθώνονται αγέρωχα ως μνημείο μιας θρυλικής περασμένης εποχής. Τα παρατηρείς και σκέφτεσαι πόσοι ψίθυροι, γέλια, κλάματα και αναστεναγμοί έχουν βυθιστεί στα σπλάχνα τους; Τώρα, κατακερματισμένα και φθαρμένα, κρέμονται στο βωμό της προόδου, αναμένοντας τη διάλυση, την ανακύκλωση αλλά και τη μεταμόρφωση.
Η εγκατάσταση A Journey to Presence (2024) της Susan Daboll με ταξίδεψε πίσω στα παιδικά μου χρόνια και σε προσωπικά βιώματα. Πρόκειται για μια εμπειρία που μας μεταφέρει σε πέντε οικείους χώρους: την κουζίνα, το θέατρο, το γραφείο, το δωμάτιο του παρόντος εαυτού της και το δωμάτιο-έξοδος. Η κουζίνα, δε, που είναι και το τρυφερό κομμάτι, είναι φόρος τιμής στη γιαγιά της καλλιτέχνιδος και πλημμυρίζει από την τρυφερή και προστατευτική παρουσία της, της οποίας η επιρροή έχει σιωπηλά παραμείνει σε όλη τη ζωή της Daboll.
Εντυπωσιακό είναι και το έργο Fragments of a Glorious Past (2014) της Σοφίας Ζαράρη, του οποίου η έμονευση αντλείται από την εμβληματική φωτογραφία της Σοφίας Εγκαστρωμένου-Σλήμαν, που απεικονίζεται στολισμένη με κοσμήματα από τον λεγόμενο Θησαυρό του Πριάμου της Τροίας. Τα κύρια υλικά για την εγκατάσταση της Ζαράρη είναι θραύσματα οικοδομικών υλικών που συλλέχθηκαν από τo μέγαρο Σλήμαν-Μελά. Άλλα υλικά που χρησιμοποιούνται σε αυτή τη μεταμόρφωση περιλαμβάνουν κόντρα πλακέ καλυμμένο με υφάσματα, πέτρες, κοχύλια, και αποξηραμένα φυτά.
Στο τέλος του διαδρόμου του πρώτου ορόφου, η εγκατάσταση Beyond (2024) της Λυδίας Ανδριώτη αποκαλύπτεται ως μια πολυδιάστατη εξερεύνηση της ύπαρξης και της υπέρβασης των ορίων της. Η εγκατάσταση χωρίζεται σε δύο αλληλένδετους χώρους. Ο πρώτος, μια κυκλική αίθουσα (ροτόντα), φιλοξενεί μια σφαίρα από σκυρόδεμα – μια απτή μεταφορά για τη ψυχική οδύσσεια της καλλιτέχνιδας μέσα από φανταστικούς κόσμους, ενώ ο δεύτερος χώρος εμβυθίζει τους επισκέπτες σε μια ακουστική εμπειρία όπου οι αμφιωτικοί τόνοι (binaural beats) και οι συνθετικοί ήχοι των αστρικών σμηνών και σωμάτων δημιουργούν μια σονική τοπιογραφία κοσμικής αρμονίας.
Δεν θα γινόταν από την έκθεση να λείπουν αναφορές στον ίδιο τον Ερρίκο Σλήμαν. Το έργο Τρία Ψέματα, μία αλήθεια (2024) της Ελένης Ζερβού επικεντρώνεται στον γερμανό αρχαιολόγο, μια πολυσχιδή προσωπικότητα, που αποτελεί παράδοξο τόσο στην ακαδημαϊκή όσο και στη δημόσια σφαίρα. Ενώ μνημονεύεται ως κεντρική φιγούρα της αρχαιολογίας της Μεσογείου και υπέρμαχος της ιστορικότητας, η παρακαταθήκη του επισκιάζεται από κατηγορίες περί εξαπάτησης και μυθομανίας.
Το έργο της Αννίτας Καλημέρη, Χρονικό Μιας Κατακερματισμένης Πρόσοψης (2024), που αποτελείται από 55 ξεχωριστούς καμβάδες ζωγραφισμένους με λάδι και μελάνι, αντλεί έμπνευση από το αρχικό σχέδιο του Ερνέστου Τσίλλερ για το μέγαρο Σλήμαν-Μελά. Η εγκατάσταση αναπτύσσεται σε μια επιφάνεια 2.95 x 1.90 μέτρων, παρουσιάζοντας μια κατατετμημένη εικόνα της πρόσοψης του κτιρίου. Κάθε μεμονωμένος καμβάς παρουσιάζει διάφορα στοιχεία του σχεδίου του Τσίλλερ, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή σε μια διαφορετική λεπτομέρεια της πρόσοψης. Πενήντα τρεις από τους καμβάδες απεικονίζουν τμήματα του κτιρίου όπως φαίνονται από την οδό Πανεπιστημίου. Οι υπόλοιποι δύο προσφέρουν πλήρεις όψεις του εξωτερικού. Ένας από αυτούς περιλαμβάνει τους δύο τρούλους από το αρχικό αρχιτεκτονικό σχέδιο, θυμίζοντας παρόμοια αρχιτεκτονικά στοιχεία του Τσίλλερ σε άλλα κτίρια στην Αθήνα και πέραν αυτής (όπως στο εμβληματικό δημαρχείο στη Σύρο). Ο δεύτερος καμβάς απεικονίζει την τελικά υλοποιηθείσα μορφή, χωρίς τους τρούλους, αποτυπώνοντας την εξέλιξη του κτιρίου με την πάροδο του χρόνου.
Και σίγουρα θα σας εντυπωσιάσει, το έργο του Γιώργου Κοντονικολάου, Πέρασμα (2024), με τον θεατή να εισέρχεται σε ένα επιμελώς κατασκευασμένο περιβάλλον, όπου το δάπεδο καλύπτεται εξ ολοκλήρου με μια περίτεχνη σύνθεση μαρμάρινων θραυσμάτων. Αυτά τα αρχιτεκτονικά στοιχεία χαρακτηρίζονται από ακανόνιστα σχήματα, σπασμένα τμήματα και γεωμετρικές φόρμες που σκοπίμως δεν αλληλοσυνδέονται. Τα κενά μεταξύ τους γεμίζουν με χώμα, δημιουργώντας μια υφή επιφάνειας και δίνοντας την εντύπωση ενός υπό κατασκευή έργου. Χαραγμένες πάνω στο μάρμαρο, σαν λεπτεπίλεπτες λιθογραφίες, υπάρχουν σημειώσεις, ίχνη και γεγονότα που έχουν εκτυλιχθεί κατά την ιστορία του κτιρίου, αποτυπωμένα τόσο άμεσα όσο και ανεπαίσθητα.
Αφού ολοκληρώθηκε η ξενάγησή μας από τον πλήρως κατατοπιστικό και πρόθυμο να απαντήσει ακόμα και στις πιο «περίεργες» ερωτήσεις, Κώστα Πράπογλου, στους δύο ορόφους κατεβήκαμε στη μικρή αυλή στο πίσω μέρος του κτιρίου. Ένα σημείο που θυμίζει παλιά Αθήνα, δημιουργώντας σου την ανάγκη να ρουφήξεις λίγο από αυτήν την αύρα που αποπνέει. Εδώ, βρίσκεται και η εγκατάσταση Χειμερία Νάρκη (2024) του Νίκου Τρανού. Πρόκειται για τον εγκλωβισμό μιας μικρής καφέ αρκούδας-ενός προστατευόμενου είδους- στην Εγνατία Οδό στη βόρεια Ελλάδα, που γίνεται μια συγκινητική μεταφορά για την πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ χρόνου, χώρου, ζώων, φύσης και της επώδυνης υποβάθμισης που υφίσταται το φυσικό περιβάλλον. Για να κατανοήσουμε πραγματικά το σενάριο της εγκατάστασης, απαιτείται μια απόλυτη απόρριψη ανθρωποκεντρικών και γεωκεντρικών κοσμοθεωριών.
Και κάπου εδώ κι ενώ το φως της ημέρας έπεσε, ολοκληρώθηκε και αυτό μαγικό ταξίδι στον χωροχρόνο, μέσα στους χώρους του ιστορικού κτιρίου. Η έκθεση wanderlust / all passports θα διαρκέσει μέχρι τις 17 Νοεμβρίου. Το Σλήμαν – Μελά, όπως το γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, θα ανοίγει μέχρι τότε κάθε Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή τις πόρτες του για να υποδεχτεί το κοινό. Μετά, αυτές θα κλείσουν οριστικά για να μεταβεί στη νέα εποχή.
Αν αξίζει να δείτε από κοντά την έκθεση; Σίγουρα, ναι. Θα ζήσετε πραγματικά μια διαφορετική εμπειρία που θα την σκέφτεστε για πολύ καιρό ακόμα.
wanderlust / all passports
Μέγαρο Σλήμαν-Μελά (Πανεπιστημίου 46)
Διάρκεια έκθεσης: 17/10-17/11
Πέμ.-Κυρ.: 15.30 – 20.30
Είσοδος ελεύθερη
Επιμέλεια & Concept design: δρ Κώστας Πράπογλου
Οργάνωση: artefact athens
Συμμετέχουν οι καλιτέχνες: Εοζέν Αγκοπιάν, Άννα Αμπαριώτου, Λυδια Ανδριώτη, Άννα Αντάρτη, Κλίτσα Αντωνίου, Θωμάς Βαλιανάτος, Απόστoλoς Φ. Βέττας , Robert Cahen, Asaf Gam Hacohen, Κλειώ Γκιζελή, Ειρήνη Γκόνου, Λυδία Δαμπασίνα, Susan Daboll, Άντζη Δρακοπούλου, Σοφία Ζαράρη, Μάρω Ζαχαρογιάννη, Ελένη Zερβού, Harriet Hedden, Michal Heiman, Daniel Hill, Αννίτα Καλημέρη, Γιώργος Κοντονικολάου, Stevie Love, Χάρη Μαρίνη , Νεφέλη Μασία, Jonas Mekas , Στέλλα Μελετοπούλου, Μανώλης Μπαμπούσης, Δημήτρης Μυλωνάς, Sandra Osborne, Κρίτων Παπαδόπουλος, Άντα Πετρανάκη, Λία Πέτρου, Λίνα Πηγαδίωτη, Pipilotti Rist, Δημήτρης Σάββα, Εύη Σαββαΐδη, Ισμήνη Σαμανίδου, Δήμητρα Σκανδάλη, Jesse Leroy Smith , Μαριάννα Στραπατσάκη, Tonoptik , Κλαίρη Τσαλουχίδη – Χατζημηνά, Νίκος Τρανός.
