Τα 100 βιβλία που πρέπει να έχεις διαβάσει πριν πεθάνεις

«Παρά τα φαινόμενα, το παζλ δεν είναι μοναχικό παιχνίδι: κάθε κίνηση που κάνει ο παίκτης του παζλ, ο κατασκευαστής του παζλ την έχει κάνει πριν απ’ αυτόν. Κάθε κομμάτι που ο παίκτης το πιάνει και το ξαναπιάνει, που το εξετάζει, που το χαϊδεύει, κάθε συνδυασμός που δοκιμάζει και ξαναδοκιμάζει, κάθε ψηλάφηση, κάθε διαίσθηση, κάθε ελπίδα, κάθε απογοήτευση, έχουν αποφασιστεί, έχουν υπολογιστεί κι έχουν μελετηθεί απ’ τον άλλο». Παρόμοια με παζλ είναι και η πολυκατοικία στον αριθμό 11 της οδού Σιμόν-Κρυπμελιέ, με τις ιστορίες των ανθρώπων που πέρασαν από τα διαμερίσματά της, από το 1833 έως το 1975, να αποτελούν τα κομμάτια του. Ένα παζλ που αποφασίζει να ενώσει ο Ζωρζ Πέρεκ στο βιβλίο του «Ζωή: Οδηγίες Χρήσεως», δημιουργώντας ένα και μοναδικό σύνολο, μια ολοκληρωμένη εικόνα, που δεν είναι άλλη από την εικόνα της ζωής, από ένα σατανικό επιτραπέζιο δηλαδή παιχνίδι που θέτει σε δοκιμασία τη μνήμη μας και την παρατηρητικότητά μας. Περιγράφοντας ένα- ένα τα διαμερίσματα της πολυκατοικίας, αφηγείται ιστορίες για τους κατοίκους και τους φίλους τους, τα έπιπλα, τους πίνακες, τις ιστορίες πίσω από τους πίνακες, ακόμα και τις ιστορίες πίσω από τους πίνακες στα σπίτια των ζωγράφων που έφτιαξαν τους πρώτους πίνακες και όλα αυτά με εξονυχιστικές λεπτομέρειες. Κρυφοκοιτάζει τις ζωές των ενοίκων της παρισινής πολυκατοικίας και τις σχέσεις που δημιουργούνται μεταξύ τους και αρχειοθετεί και ταξινομεί τα συναισθήματά τους. Ταυτόχρονα όμως καταγράφει και έναν απίστευτο όγκο πληροφοριών των αντικειμένων, αφού πάνω σε αυτά αντανακλάται η ζωή του κατόχου τους. Ιστορίες ματαιότητας, ιστορίες ευτυχίας, ιστορίες τραγικές που μυρίζουν έρωτα, θάνατο, έγκλημα, με πρωταγωνιστές πλούσιους κλεπτομανείς, ακροβάτες που δεν θέλουν να ξανακατέβουν από την αιώρα τους, κρυπτογραφημένες λέξεις σε διάφορες φράσεις και κρυμμένα νοήματα, με ύφος άλλοτε καθημερινό κι άλλοτε εγκυκλοπαιδικό μα τις περισσότερες φορές χιουμοριστικό και ποτέ διδακτικό, εναλλάσσονται συνειρμικά, ενσωματώνοντας τον αναγνώστη στο μυαλό του συγγραφέα. Τα πρόσωπα του έργου κατοικούν σε συγκεκριμένους χώρους της οικοδομής και με αφορμή τους χώρους αυτούς, από τις σκάλες, τα σαλόνια, τις σοφίτες ξετυλίγονται οι ζωές του μέσα στο χρόνο. Η κεντρική ιστορία, αν και δυσδιάκριτη, εκτυλίσσεται αποσπασματικά στα διάφορα κεφάλαια του βιβλίου. Σε αυτή ένας νέος, ο Μπάτερλμπουθ, αποφασίζει να αφιερώσει την ζωή του στην δημιουργία αλλά και την καταστροφή παζλ, ένας μυστικός σκοπός, που λίγοι γνωρίζουν αλλά κρίνεται απαραίτητος για να λυθεί ο γρίφος της ζωής… […] το στοιχείο δεν προϋπάρχει του συνόλου, δεν είναι μήτε προγενέστερο μήτε μεταγενέστερο, δεν είναι τα στοιχεία που καθορίζουν το σύνολο, αλλά το σύνολο που καθορίζει τα στοιχεία: η γνώση του όλου και των νόμων του, του συνόλου και της δομής του, δεν μπορεί να συναχθεί από τη γνώση των επιμέρους στοιχείων που το απαρτίζουν: αυτό σημαίνει πως μπορεί κανείς να κοιτάζει ένα κομμάτι παζλ επί τρεις μέρες και να νομίζει πως ξέρει τα πάντα για το σχήμα και το χρώμα του, χωρίς να έχει την παραμικρή πρόοδο: το μόνο που μετράει είναι η δυνατότητα σύνδεσης αυτού του κομματιού με άλλα κομμάτια (…)τα δυο θαυμαστά ενωμένα κομμάτια έχουν γίνει τώρα ένα, το οποίο με τη σειρά του, είναι μια νέα πηγή λαθών, δισταγμών, σύγχυσης και αναμονής. Στο άκουσμα των οδηγιών χρήσεως του Πέρεκ ο νους μας πάει στο ολιγοσέλιδο έντυπο που συνήθως συνοδεύει κάθε ηλεκτρική συσκευή ή ακόμα και την συναρμολόγηση επίπλων μέχρι και μικρών αεροπλάνων μοντελισμού.  Σε κάθε περίπτωση οι οδηγίες χρήσεως καταδεικνύουν τον ορθό τρόπο ώστε συναρμολογώντας τα κομμάτια το αντικείμενο που έχουμε στα χέρια μας να καταστεί λειτουργικό και αποτελεσματικό. Μπορεί να συμβεί όμως το ίδιο και με την ζωή, ποια είναι η λειτουργικότητα και η αποτελεσματικότητα που απαιτείται να της δώσουμε, πόσος χρόνος χρειάζεται για την συναρμολόγησή της και πόσο επαρκείς και κατανοητές είναι οι πληροφορίες που έχουμε στη διάθεσή μας, ώστε να μας εξασφαλίσουν τον εύρυθμο τρόπο λειτουργίας της; Μα πάνω από όλα τι θα συμβεί σε περίπτωση που κρίνουμε ως βαρετές τις οδηγίες χρήσεως και θέσουμε απλά το «μηχάνημα» της ζωής σε λειτουργία; Όταν οι οδηγίες χρήσεως αφορούν τη ζωή τότε σίγουρα ανακύπτουν μικροπροβλήματα με τάσεις γιγαντισμού και προδιαθέσεις γρίφου. Εφευρίσκοντας όμως εμείς τους κανόνες για να διάγουμε έναν βίο χωρίς οδηγίες, ίσως να μπορούμε να τον κάνουμε τόσο διασκεδαστικό όσο και επικίνδυνο. Αυτό είναι ίσως που θέλει να κατανοήσουμε ο γάλλος συγγραφέας στο βιβλίο του. Η αριστοτεχνική σύνθεση των 179 ιστοριών, αντίστοιχων με τους χώρους μίας οικοδομής, μπορούν να διαλυθούν και να ξανασυναρμολογηθούν από την αρχή, ή ως ένα ξεχωριστό κομμάτι, καθώς κάθε κομμάτι του παζλ, κάθε ιστορία είναι από μόνη της, αποτελεί ένα μικρό διήγημα. «[…]θα ‘χτιζε το παζλ του με καρτεσιανή συστηματικότητα: ιεράρχηση των προβλημάτων και επίλυση της κατά σειρά, απάλειψη των μη πιθανών συνδυασμών, τοποθέτηση των κομματιών με τον τρόπο που ένας σκακιστής καταστρώνει το άφευκτο αναπόδραστο στρατήγημα του. Θα ξεκινούσε γυρίζοντας όλα τα κομμάτια απ’ την καλή, θα ξεχώριζε όλα όσα είχαν μία τουλάχιστον ευθεία πλευρά και θα ‘φτιαχνε μ’ αυτά το πλαίσιο της εικόνας[…]». Αναφορές σε παζλ, σε παιχνίδια, σε ταρώ, στις τράπουλες, κάνουν το ίδιο το βιβλίο ένα μεγάλο παιχνίδι, ένα κείμενο όπου αποκορυφώνεται ο παιγνιώδης τόνος των περεκιανών κειμένων, συνδυασμένος με την αυστηρά προδιαγεγραμμένη λογική του σκακιού. «Τα πράγματα μας περιγράφουν. Μπορούμε μέσω των πραγμάτων να περιγράψουμε τα πρόσωπα, μέσω του χώρου που τα περιβάλλει και μέσω του τρόπου με τον οποίο κινούνται στο χώρο» πιστεύει ο Πέρεκ. Γι’ αυτό και εισάγει στο μυθιστόρημα του καταλόγους εστιατορίων, διαφημιστικά φυλλάδια, αραβουργήματα, δίαιτες, προγράμματα θεάτρων, πινακίδες, ιερογλυφικά. Ενσωματώνοντας μια από τις κύριες τάσεις της μεταμοντέρνας περιόδου της λογοτεχνίας, τη μεταμυθοπλασία και τη διακειμενικότητα, το «Ζωή, οδηγίες χρήσεως» αποτελεί ένα τρανό παράδειγμα πολυφωνικής σύνθεσης, από τις μικρότερες ως τις μεγαλύτερες όψεις του καθημερινού, όπου ο πλούτος των λεπτομερειών επιτυγχάνεται με την ενσωμάτωση όλων των δευτερευουσών αναφορών. Η ζωή είναι τελικά ο κοινός τόπος, αλλά και το μέσο που βρίσκουν έκφραση, αναπτύσσονται και μεταβάλλονται οι ιδέες και οι μορφές. Η ζωή των εκάστοτε κατοίκων της πολυκατοικίας αναμιγνύεται στην παλέτα του Περέκ, φωτίζοντας τις σκοτεινές γωνιές τους και τις παραμελημένες όψεις της ζωής. Κατακερματίζοντας την πραγματικότητα, η ανασύνθεσή της πρέπει να ανακαλύψει τις κρυφές ιδιορρυθμίες της σύνθεσης, να αποφύγει τις παγίδες του αποπροσανατολισμού ώστε το τελευταίο κομμάτι να μένει στα χέρια του Μπάρτελμπουθ, να μην είναι αυτό που ταιριάζει… «Για τον Μπάρτελμπουθ, δεν ήταν πια παρά οι αλλόκοτοι πεσσοί ενός ατέλειωτου παιχνιδιού που είχε ξεχάσει τους κανόνες του, που δεν ήξερε πια ποιος ήταν ο αντίπαλος του, τι είχαν ποντάρει, ποιο ήταν το στοίχημα, μικρά θραύσματα ξύλου που τα διεστραμμένα τους σχήματα τον κατέτρεχαν σαν εφιάλτες, μοναδικά αντικείμενα ενός μοναχικού, μεμψίμοιρου, μηρυκασμού, νωθρές, αταίριαστες και ανελέητες συνιστώσες μιας άσκοπης αναζήτησης». Κι όλα αυτά με μια γλώσσα που δεν φτάνει στα άκρα αγγίζοντας τα όρια του βερμπαλισμού, με έναν λόγο υπαινικτικό, παιγνιώδη, ποιητικό χωρίς να γίνεται μελό, ζωντανό και εύπλαστος, θερμό. O Zωρζ Περέκ γεννήθηκε στο Παρίσι το 1936 από Eβραίους γονείς, τους οποίους έχασε στον πόλεμο. Tο 1965 τιμήθηκε με το βραβείο Renaudot για το πρώτο του μυθιστόρημα «Tα πράγματα» και το 1978 με το βραβείο Medicis για το «Zωή, οδηγίες χρήσεως». Ως μέλος της ομάδας OuLiPo, (Εργαστήριο Δυνητικής Λογοτεχνίας) η οποία έδωσε νέα πνοή στην λογοτεχνία με τα σκαμπρόζικα λεκτικά παιχνίδια και την επιστράτευση του πάντα ετοιμοπόλεμου σαρκασμού, συνθέτει ένα από τα πιο πειραματικά μυθιστορήματα στην ιστορία της λογοτεχνίας, που ταυτόχρονα έχει χαρακτηρισθεί, από τον Ιτάλο Καλβίνο, «το τελευταίο μείζον γεγονός στην ιστορία της». Παρά τα δύο έγκυρα λογοτεχνικά βραβεία που τίμησαν το έργο του, ο Περέκ, ενόσω ζούσε, παρέμεινε ένας μάλλον περιθωριακός συγγραφέας, στα όρια της εκκεντρικότητας. Σήμερα, καθιερωμένος και πολυμεταφρασμένος, εκτιμάται ως μείζων εκπρόσωπος της σύγχρονης γαλλικής αυτοβιογραφικής γραφής, στην οποία έδωσε νέα ώθηση και προοπτική, δίχως να παραγνωρίζεται η συμβολή του στην αυστηρή παράδοση των τεχνοπαιγνίων του Oulipo. Η επινόηση του νέου και η ανάμνηση του παλαιού είναι οι δύο πόλοι μεταξύ των οποίων κινείται και τους οποίους συνεχώς συνδυάζει ο Περέκ στα κείμενά του. Επιχειρώντας απεγνωσμένα να ολοκληρώσει το παζλ της προσωπικής του ζωής, από το οποίο λείπουν βασικά κομμάτια (πατέρας, μητέρα, οικείοι, παιδικές μνήμες), διατάσσει και αναδιατάσσει αδιαλείπτως, ταξινομώντας επίμονα και ευρηματικά γνώσεις, εμπειρίες, ενθυμήσεις, αναγνώσματα, προγράμματα, χαρούμενες και τραυματικές στιγμές,! «Όταν έχουμε φτάσει στο επικίνδυνο σημείο απώλειας πίστης και ανάβει το κόκκινο λαμπάκι, σημαίνει πως τη θέση της πίστης, την έχει πάρει εκείνη η γκρίζα ματιά, αυτή που δεν μπορεί να θαυμάσει τίποτε γιατί ψάχνει το λόγο ύπαρξης του καθενός. Ακόμη και το λόγο ύπαρξης των… χρωμάτων. Σε μια πολυκατοικία λοιπόν, τα διαμερίσματα και οι κάτοικοι αυτών, προσφέρουν γέλιο! Γιατί προσφέρουν γέλιο; Έτσι… γιατί μπορούν! Το «κενό», έχει και αυτό τη δική του πλάκα. Απολαμβάνεις τη διαδρομή και όχι τον προορισμό. Αυτό σημαίνει πίστη»! Δείτε εδώ τα υπόλοιπα έργα του αφιερώματος με «Τα 100 βιβλία που πρέπει να έχεις διαβάσει πριν πεθάνεις»