Ελάχιστα βιομηχανικά συγκροτήματα απολαμβάνουν τη φήμη του Lingotto, του εργοστασίου της Fiat που αποτελεί το πλέον αναγνωρίσιμο εργοστάσιο αυτοκινήτων στον κόσμο, εν μέρει λόγω και της ιδιαιτερότητας, ώστε η οροφή του να αποτελεί μια οβάλ πίστα δοκιμών.
Η κατασκευή του θρυλικού πλέον κτηριακού συγκροτήματος ξεκίνησε το 1916. Μετά από ένα ταξίδι στις Η.Π.Α., ο Gianni Agnelli, γιος του ιδρυτή της Fiat, Giovanni Agnelli, γοητεύτηκε από τις μεθόδους μαζικής παραγωγής, συνειδητοποιώντας παράλληλα ότι αποτελούν το μοναδικό δρόμο ώστε το αυτοκίνητο να γίνει ένα αγαθό διαθέσιμο στο ευρύ κοινό. Βασιζόμενος σε αυτή την αρχή, ο νεαρός αρχιτέκτονας Giacomo Matté Trucco σχεδίασε κάτι πρωτόγνωρο για την εποχή. Με την ολοκλήρωση του το 1923, το Lingotto δεν ήταν απλά το μεγαλύτερο και πιο σύγχρονο εργοστάσιο αυτοκινήτων στον κόσμο, αλλά και ένα νέο σύμβολο της αρχιτεκτονικής. Ο ιδιοφυής αρχιτέκτονας, πολεοδόμος και σχεδιαστής Le Corbusier το χαρακτήρισε ως «ένα από τα πιο εντυπωσιακά δείγματα της βιομηχανίας», αλλά και «έναν οδηγό για το σχεδιασμό των πόλεων». Στο νέο εργοστάσιο εργάζονταν περισσότερα από 12.500 άτομα σε τρεις κυλιόμενες βάρδιες, ενώ οι ανάγκες στέγασης δημιούργησαν μια νέα συνοικία στην πόλη του Τορίνο.
Η ευρηματικότητα του Trucco δεν σταμάτησε στην 1,5χλμ. πίστα δοκιμών στην οροφή, το πλέον γνωστό τμήμα του εργοστασίου, που το 1969 διαδραματίστηκε το διάσημο κυνηγητό της ταινίας The Italian Job. Ο σχεδιασμός του Lingotto αποτελούσε μια ιδιοφυή ωδή στη μαζική παραγωγή. Από τη βάση του κτηρίου μέχρι και την οροφή, μέσα σε 5 ορόφους, ολοκληρωνόταν σαν μια καλά σκηνοθετημένη χορογραφία η γέννηση ενός αυτοκινήτου. Στο ισόγειο γινόταν η παραλαβή των πρώτων υλών ενώ στη συνέχεια, η συναρμολόγηση γινόταν σε μια αδιάκοπη ροή στους ενδιάμεσους ορόφους, ώστε στην οροφή να φτάνει έτοιμο το αυτοκίνητο για τα πρώτα δοκιμαστικά του χιλιόμετρα. Το μέγεθος της πίστας έδινε τη δυνατότητα ταυτόχρονης δοκιμής έως και 50 αυτοκινήτων, ενώ οι κεκλιμένες στροφές επέτρεψαν και δοκιμές σε πολύ υψηλές ταχύτητες, άνω των 250χλμ./ώρα, όπως εκείνες που πραγματοποίησε το πρωτότυπο Turbina του 1954.
Στo χώρο του Lingotto από το 1926 και μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970 κατασκευάστηκαν 80 διαφορετικά μοντέλα. Το τελευταίο αυτοκίνητο που πέρασε τη γραμμή παραγωγής του εμβληματικού εργοστασίου ήταν η Lancia Delta το 1979, ενώ το 1982 και επίσημα ολοκληρώθηκε η λειτουργία της εγκατάστασης ως εργοστάσιο παραγωγής αυτοκινήτων. Μέσα σε αυτά τα χρόνια το Lingotto είχε καταφέρει να στηρίξει την ανοικοδόμηση της Ιταλίας, ενώ βοήθησε σημαντικά στο στόχο της μάρκας να καταστήσει μεταπολεμικά το αυτοκίνητο ένα προσιτό για τις μάζες αγαθό. Ο «εκδημοκρατισμός» της αυτοκίνησης, η βασική φιλοσοφία της Fiat, έγινε δυνατή χάρη και στο Lingotto.
Η θρυλική μορφή του Lingotto συνέχισε να απασχολεί την κοινωνία ακόμα και μετά το κλείσιμο του. Το ορόσημο της πόλης του Τορίνο, μετά τις επεμβάσεις του διάσημου αρχιτέκτονα Renzo Piano, μεταμορφώθηκε σε ένα σύγχρονο συγκρότημα χώρων τέχνης και καταστημάτων, διατηρώντας όμως τον εμβληματικό σχεδιασμό του. Η Fiat το χρησιμοποίησε για την παρουσίαση του σύγχρονου 500 το 2007, το 2017 εκεί γιορτάστηκαν τα 60 χρόνια του ίδιου μοντέλου, ενώ πέρυσι το Lingotto αποτέλεσε και πάλι το κέντρο των εορτασμών για τα 120α γενέθλια της μάρκας, ενώ πλησιάζοντας τα 100 χρόνια ζωής, το Lingotto συνεχίζει να αποτελεί ζωντανό παράδειγμα της βιομηχανικής και αρχιτεκτονικής εξέλιξης.
Νίκος Τσάδαρης
