Χιλιάδες κτήρια κατέρρευσαν σαν τραπουλόχαρτα στην Τουρκία, μετά το φονικό σεισμό. Ορισμένες κατασκευές που παρουσιαζόταν ως αντισεισμικές και υποτίθεται πως πληρούσαν τις προδιαγραφές, δεν άντεξαν. Το πολυτελές συγκρότημα κατοικιών Asur, που κατασκευάστηκε πριν 3 χρόνια, στην τουρκική πόλη Μαλάτια, γεμάτο με πολυελαίους και μαρμάρινα δάπεδα, φτιάχτηκε για να είναι ασφαλές από τους σεισμούς, κατασκευασμένο με τα καλύτερα υλικά σύμφωνα με τους σύγχρονους σεισμικούς κώδικες. Οι κάτοικοι στη συγκεκριμένη γειτονιά πλήρωσαν περισσότερα για αυτές τις διαβεβαιώσεις. Ένα από τα δύο κτίρια του συγκροτήματος κατέρρευσε τις πρώτες πρωινές ώρες της 6ης Φεβρουαρίου, ενώ το σκυρόδεμα και ο χάλυβας έπεσαν στο έδαφος, σε ένα σύννεφο σκόνης, όταν ένας ισχυρός μετασεισμός έπληξε την περιοχή λίγες ώρες μετά το σεισμό των 7,8 Ρίχτερ.
Είναι ένα μοτίβο που έχει εμφανιστεί σε πολλές περιοχές που χτύπησε ο εγκέλαδος: Ορισμένες κατασκευές που φτιάχτηκαν σύμφωνα με νέα, πιο αυστηρά σεισμικά πρότυπα ισοπεδώθηκαν ενώ άλλες πιο παλιές άντεξαν. «Δεν επιλέξαμε το διαμέρισμά μας λόγω των μαρμάρινων λουτρών και των όμορφων φωτιστικών», είπε η 42χρονη Mine Goze, που ζει στο τετράγωνο Α του συγκροτήματος με τον σύζυγό της και τα δύο παιδιά της. «Γνωρίζαμε ότι μετακομίζαμε σε μια ζώνη υψηλού κινδύνου και θέλαμε να βρισκόμαστε σε ένα ασφαλές κτίριο, ακόμα κι αν αυτό σήμαινε ότι πληρώνουμε διπλάσιο ενοίκιο στην περιοχή».
Ο σύζυγος της κυρίας Goze, ο οποίος είχε επιστρέψει στο διαμέρισμά τους για να δει τις ζημιές και να σώσει τη γάτα τους, κατάφερε να βγει έξω λίγο πριν καταρρεύσει το κτίριο. Οι περισσότεροι κάτοικοι είχαν ήδη απομακρυνθεί μετά τον πρώτο σεισμό. «Πολλοί άνθρωποι θα μπορούσαν να είχαν πεθάνει», είπε η κυρία Γκόζε. «Απαιτούμε απαντήσεις. Γιατί το κτίριό μας κατέρρευσε ενώ το άλλο κτίριο στο συγκρότημα μας παρέμεινε άθικτο;» Ο σεισμός και οι μετασεισμοί που έπληξαν τη νοτιοανατολική Τουρκία, σκοτώνοντας περισσότερους από 31.000 ανθρώπους, ήταν αρκετά ισχυροί ώστε να καταστρέψουν ακόμη και κτίρια που τηρούσαν τους αντισεισμικούς κανόνες. Όμως, το εύρος της καταστροφής και οι ζημιές σε νεότερα κτίρια, έχουν επικεντρώσει τον αυξημένο έλεγχο στους κατασκευαστικούς κανονισμούς της χώρας και τη συμμόρφωση των κατασκευαστών με τους κώδικες που στοχεύουν στην ασφάλεια των κτιρίων από τους σεισμούς.
Ένα βίντεο της κατάρρευσης του Ασούρ, που αναλύθηκε από τρεις μηχανικούς με εκτενή γνώση των κτιρίων και των μηχανικών πρακτικών στην Τουρκία, διαπίστωσε ότι πιθανότατα ήταν αποτέλεσμα κακού δομικού σχεδιασμού. Οι μηχανικοί που αξιολόγησαν ανεξάρτητα το βίντεο, επισήμαναν όλοι ένα ελάττωμα. Κάθε όροφος ενός κτιρίου πρέπει να έχει αρκετή πλευρική αντοχή και ακαμψία για να μεταφέρει το φορτίο κατά τη διάρκεια ενός σεισμού μέχρι το έδαφος, είπε ένας από τους μηχανικούς, ο Mustafa Mahamid, ερευνητής στο Technion-Israel Institute of Technology στη Χάιφα του Ισραήλ και μέλος της Αμερικανικής Εταιρείας Πολιτικών Μηχανικών. Όταν δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο, το κτίριο καταρρέει. «Το σκυρόδεμα άρχισε να καταρρέει στο ισόγειο», είπε ο Δρ. Μαχαμίντ, ο οποίος έχει ζήσει και σπουδάσει στην Τουρκία.
Ο Ihsan Celik, ο κατασκευαστής του οικοδομικού συγκροτήματος που κατέρρευσε το Asur, είπε ότι η κατασκευή του κτιρίου πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τους τελευταίους κανονισμούς, χρησιμοποιώντας σκυρόδεμα υψηλότερης ποιότητας, ενισχυμένο με ράβδους χάλυβα. Αναγνώρισε ότι μπορεί να συνέβη ένα μηχανικό λάθος, που προκάλεσε την κατάρρευση του κάτω ορόφου, αλλά είπε ότι δεν μπορεί να σχολιάσει περαιτέρω με μια εν εξελίξει έρευνα.
«Ακόμα διερευνούμε τι συνέβη και δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι, αλλά αυτός ήταν ένας πολύ ισχυρός σεισμός που προκάλεσε την κατάρρευση πολλών άλλων νέων κτιρίων στην περιοχή και τον θάνατο ανθρώπων», είπε ο κ. Τσελίκ. «Ευτυχώς κανείς δεν πέθανε στο κτήριο μας και έχουμε περισσότερα από 70 άλλα κτίρια στην περιοχή που δεν έχουν υποστεί ζημιές».
Την ίδια ώρα σε ολόκληρη τη χώρα, η οργή αυξάνεται για τις χαμένες ζωές και τα εκατομμύρια που έμειναν χωρίς σπίτια και επιχειρήσεις. Οι τουρκικές αρχές συνέλαβαν περισσότερους από 10 εργολάβους που κατηγορούνται για παραβίαση των οικοδομικών κανονισμών. Αρκετοί από τους μηχανικούς συνελήφθησαν την ώρα που προσπαθούσαν να φύγουν από τη χώρα, ενώ το υπουργείο Δικαιοσύνης διέταξε τοπικούς αξιωματούχους να δημιουργήσουν ειδικές μονάδες για τη διερεύνηση «εγκλημάτων σεισμού». Ο κ. Celik και η εταιρεία του, Ishak Insaat, δεν έχουν εμπλακεί σε αυτές τις προσαγωγές. «Συντάσσουμε καλά τους νόμους, αλλά δεν τους εφαρμόζουμε. Αυτό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημά μας», δήλωσε η Πελίν Πινάρ Γκιριτλίογλου, πρόεδρος του παραρτήματος της Κωνσταντινούπολης της Ένωσης Επιμελητηρίων Τούρκων Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων.
Το 1999, η Τουρκία επλήγη από έναν καταστροφικό σεισμό στη βορειοδυτική πόλη Izmit που σκότωσε περισσότερους από 17.000 ανθρώπους και κατέστρεψε περίπου 20.000 κτίρια, μεταδίδουν οι New York Times. Έκτοτε, νέοι κανονισμοί έχουν εισαχθεί και ενημερωθεί για να διασφαλιστεί ότι τα κτίσματα σε επικίνδυνες ζώνες ρηγμάτων κατασκευάζονται για να απορροφούν τους κραδασμούς των σεισμών. Ωστόσο, η χαλαρή επιβολή και οι κακές κατασκευαστικές πρακτικές εξακολουθούν να υφίστανται, λόγω ανησυχιών για φθηνά υλικά και μηδαμινά πρωτόκολλα επιθεώρησης.Τα προβλήματα έχουν επιδεινωθεί από μια κτιριακή «έκρηξη» που υποστηρίζεται από την κυβέρνηση τα τελευταία χρόνια, με μεγάλα οικιστικά έργα που συχνά παραδίδονται βιαστικά, χωρίς επαρκή ποιοτικό έλεγχο. Το συγκρότημα Asur είναι ένα από τα πολλά νέα οικιστικά έργα που κατασκευάστηκαν στη Μαλάτια, μέρος της κατασκευαστικής φρενίτιδας που ώθησε την οικονομική ανάπτυξη σε ολόκληρη τη χώρα. Διαφημίστηκε ως συγκρότημα «πρώτης ποιότητας», με γήπεδο ποδοσφαίρου και γήπεδο μπάσκετ, προσελκύοντας οικογένειες γιατρών, αστυνομικών και δασκάλων.
Το αν το κτίριο Asur σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε με πιθανές ελλείψεις – ή εάν μεταγενέστερες τροποποιήσεις το αποδυνάμωσαν – δεν είναι σαφές. Ακόμη και για τους προγραμματιστές που έχουν δεσμευτεί να ακολουθούν τους πιο πρόσφατους σεισμικούς κώδικες, ο σχεδιασμός μιας πολυώροφης κατασκευής για να αντέχει τις πλευρικές δυνάμεις, το κούνημα και την ταλάντευση σε έναν σεισμό δεν είναι απλή υπόθεση. Οι τρεις μηχανικοί που ανέλυσαν το βίντεο της κατάρρευσης του Asur είπαν ότι φαίνεται να υπάρχει ένα ελάττωμα σχεδιασμού στο ισόγειο. Καθώς η γη σείστηκε κατά τη διάρκεια του μεγάλου μετασεισμού, το μεγαλύτερο μέρος του κτιρίου δεν παρουσίασε καμία αρχική ζημιά, τουλάχιστον όπως φαίνεται από το εξωτερικό. Στη συνέχεια, μέσα σε δευτερόλεπτα άρχισε η σκόνη να εκτοξεύεται από το ισόγειο – πιθανότατα κονιοποιημένο σκυρόδεμα από κατακρημνισμένες κάθετες κολώνες που άρχισαν να λυγίζουν. Γρήγορα ακολούθησε ορατό ράγισμα στους εξωτερικούς τοίχους του ισογείου καθώς άρχισε να καταρρέει. Τελικά, αυτός ο όροφος εξαφανίστηκε, καθώς το υπόλοιπο κτίριο – που δεν στηρίζεται πλέον από κάτω – το συνέτριψε υπό τη δύναμη της βαρύτητας.
Ένας σύμβουλος μηχανικός στην Κωνσταντινούπολη που ανέλυσε την κατάρρευση του Ασούρ, ο Σερέφ Πολάτ, ο οποίος έχει εργαστεί στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Τουρκία, είπε ότι το βίντεο έδειξε ότι το ισόγειο ήταν η αδύναμη ιστορία και δεν κατάφερε να διαχειριστεί τις πλευρικές δυνάμεις του σεισμού. «Πρόκειται για λάθος σχεδιασμού», είπε ο Δρ. Polat. Αυτό ήταν επίσης το συμπέρασμα του Osman E. Ozbulut, αναπληρωτή καθηγητή πολιτικού μηχανικού στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια, του οποίου η γενέτειρά του απέχει περίπου μία ώρα οδικώς από τη Μαλάτια. Ο Δρ. Ozbulut είπε: «δεν φαίνεται να έχει σχεδιαστεί όπως θα έπρεπε. Απέτυχε και το υπόλοιπο κτίριο κατέρρευσε από πάνω του».
Όλοι οι μηχανικοί είπαν ότι τα συμπεράσματά τους ήταν σε αρχικό στάδιο και θα μπορούσαν να εξελιχθούν καθώς έλαβαν περισσότερες πληροφορίες από τις έρευνες. Γενικά, οι μηχανικοί προειδοποίησαν ότι ένας σεισμός αυτού του μεγέθους θα προκαλούσε σοβαρή ζημιά ακόμη και σε ένα μέρος όπως η Καλιφόρνια, όπου υπάρχουν αυστηρά αντισεισμικά πρότυπα. Αλλά πολλές αμερικανικές οικογένειες ζουν σε σπίτια με ξύλινο σκελετό, όπου μια κατάρρευση δεν θα ήταν απαραίτητα μοιραία για όσους βρίσκονται μέσα, ενώ οι πιο συνηθισμένες κατοικίες στην Τουρκία είναι πολυκατοικίες από οπλισμένο σκυρόδεμα πέντε έως δέκα ορόφων που είναι πιο βαριές και πιο θανατηφόρες. Τα παλαιότερα κτίρια στην Τουρκία είναι πιο ευάλωτα. Οι σύγχρονοι οικοδομικοί κώδικες, που άρχισαν να υιοθετούνται στα τέλη της δεκαετίας του 1990, αναθεωρήθηκαν το 2007 και αναβαθμίστηκαν το 2018. Ένας νόμος περί αμνηστίας που εισήχθη το 2018 υπονόμευσε επίσης τις προσπάθειες να εναρμονιστούν τα κτίρια. Οι κατασκευαστές και τα άτομα που παραβίασαν τους οικοδομικούς κώδικες της χώρας θα μπορούσαν να πληρώσουν πρόστιμο για την ουσιαστική αδειοδότηση παράνομων κτιρίων. Το πρόγραμμα απέφερε στην κυβέρνηση 3,1 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Αστικοποίησης.
Ωστόσο, πολλά κτίρια στη ζώνη του σεισμού θα έπρεπε να είχαν κατασκευαστεί με τα νεότερα πρότυπα, όπως το κτίριο στη Μαλάτια. Δύο κτίρια κατέρρευσαν σε ένα άλλο ολοκαίνουργιο συγκρότημα κατοικιών, το Guclu Bahce, στη νότια πόλη Antakya. Το συγκρότημα, το οποίο άνοιξε με πολλές «φανφάρες» το 2019, θεωρούνταν ως « ιδιαίτερο σε σύγκριση με τα άλλα όσον αφορά την τοποθεσία και τις κατασκευαστικές του ιδιότητες». Τέτοιες αστοχίες είναι ιδιαίτερα αινιγματικές σε μια χώρα πλούσια με τεχνική τεχνογνωσία και υψηλά μορφωμένους μηχανικούς. Ορισμένοι μηχανικοί είπαν ότι τα προβλήματα πιθανότατα είχαν να κάνουν πολύ περισσότερο με την έλλειψη εποπτείας τ σχεδιασμού και κατασκευής καθώς και με κακές πρακτικές στον οικοδομικό κλάδο.
Μια άλλη ανησυχία είναι τα χαλαρά πρωτόκολλα επιθεώρησης. Σύμφωνα με τον οικοδομικό νόμο του 2007, οι κατασκευές δεν χρειάζεται να επιθεωρούνται αφού τους χορηγηθεί άδεια, πράγμα που σημαίνει ότι οι κατασκευαστές ή άλλοι μπορούν να κάνουν μη εξουσιοδοτημένες τροποποιήσεις. «Περνούμε τα αυτοκίνητά μας για επιθεώρηση κάθε δύο χρόνια για να διασφαλίσουμε ότι είναι ασφαλή στην οδήγηση, αλλά μόλις κατασκευάσουμε τα κτίριά μας και λάβουμε άδεια, μπορούν να κοπούν κολώνες ή να γίνουν αποκαταστάσεις χωρίς τις συμβουλές μηχανικού», είπε η κα. Γκιριτλίογλου από την Ένωση Επιμελητηρίων Τούρκων Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων. Είτε πρόκειται για κακό σχεδιασμό είτε για επιθεωρήσεις, είπε ο Δρ. Μαχαμίντ, ακόμη και τα μικρά σφάλματα είναι κρίσιμα όταν η γη αρχίζει να τρέμει.
Για παράδειγμα, προβλήματα με αυτό που οι κατασκευαστές αποκαλούν λεπτομέρεια, όπως ο τρόπος σύνδεσης των κάθετων κολόνων και των οριζόντιων δοκών, μπορούν να κάνουν τη διαφορά μεταξύ ενός κτιρίου που ταλαντεύεται με ασφάλεια σε σεισμό. «Δεν νομίζω ότι ακολουθούν τις λεπτομέρειες που χρησιμοποιούν οι Ηνωμένες Πολιτείες στα πρότυπά τους», είπε ο Δρ. Μαχαμίντ. Ο Ali Sasmaz, ένας πολιτικός μηχανικός που ζει στο Block B του συγκροτήματος Asur, πήγε να επιθεωρήσει τα συντρίμμια μετά τον μετασεισμό τη Δευτέρα. Είπε ότι το ισόγειο του κτιρίου ήταν εμπορικό με πέντε έως έξι καταστήματα και πιστεύει ότι ήταν ο αδύναμος κρίκος. «Πιστεύω ότι το κτίριο ήταν στιβαρό, αλλά φαίνεται ότι υπήρχε στατιστικός λάθος υπολογισμός στο τμήμα όπου βρίσκονταν τα καταστήματα», είπε ο κ. Sasmaz. «Όποιος ευθύνεται για την αμέλεια που οδήγησε στην κατάρρευση αυτού του κτιρίου — το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Πολεοδομίας, ο δήμος, ο εργολάβος — όποιος κι αν είναι, θέλω να γίνει γνωστό ότι θα αναζητήσουμε τα δικαιώματά μας μέχρι τέλους» τόνισε.
