Είναι πολύ δυνατό, με γεύση μάραθου, διαφανές σαν νερό -και σε πολλά νοικοκυριά της Σαρδηνίας εξακολουθεί να παράγεται παράνομα. Ο λόγος για το Filu ‘e ferru, ένα παλιό ποτό με επικίνδυνο παρελθόν και συγκέντρωση αλκοόλ έως και 45% που βγάζει νοκ άουτ ακόμη και όσους έχουν μεγάλη ανοχή.
Η Rosa Maria Scrugli ήταν μόλις 23 ετών όταν το 1970 στάλθηκε σε μια αποστολή εργασίας στη μικρή πόλη Santu Lussurgiu, που βρίσκεται στην άγρια περιοχή Oristano της δυτικής Σαρδηνίας ανάμεσα σε βραχώδεις λόφους και σπηλιές.
Εδώ και 400 χρόνια, αυτό το μέρος με μόλις 2.000 κατοίκους παρασκευάζει ένα ισχυρό filu ‘e ferru, το οποίο τοπικά ονομάζεται «abbardente» -μια λέξη που προέρχεται από τα λατινικά και σημαίνει εύστοχα «καυτό νερό».
Ο δήμαρχος -που δεν ήταν άλλος από τον τσαγκάρη της πόλης- υποδέχτηκε τη Scrugli το μεσημέρι με αρκετά σφηνάκια καλωσορίσματος, αλλά μέχρι να κατεβάσει το δεύτερο, παραλίγο να καταρρεύσει, πέφτοντας πάνω στον δήμαρχο που ήταν μόνο λίγο ζαλισμένος.
«Το επόμενο πράγμα που κατάλαβα ήταν ότι κάποιος με τράβηξε μακριά και ξύπνησα στο δωμάτιο του ξενοδοχείου μου με τον χειρότερο πονοκέφαλο όλων των εποχών. Ο δήμαρχος, επίσης, δεν αισθανόταν πολύ καλά, αλλά είχε συνηθίσει να πίνει filu ‘e ferru. Ήταν η πρώτη μου φορά και ήταν ένα σοκ», λέει η Scrugli στο CNN Travel.
Το χωριό Santu Lussurgiu θεωρείται το λίκνο της παλαιότερης σαρδηνιακής παράδοσης του «acquavite» -κυριολεκτικά «νερό της αμπέλου» στα ιταλικά, και υποδηλώνει ένα εξαιρετικής ποιότητας απόσταγμα αλκοόλ.
Ένας μυστικός κώδικας
«Το Acquavite και το abbardente είναι απλώς συνώνυμα του filu ‘e ferru, το οποίο είναι μια μεταφορά, μέρος ενός μυστικού κώδικα που επινοήθηκε σε μεταγενέστερο στάδιο για να αναφέρεται στο acquavite προκειμένου να αποφεύγονται οι αστυνομικοί έλεγχοι», λέει ο μοναδικός (νόμιμος) αποσταγματοποιός του Santu Lussurgiu, Carlo Psiche.
Έγινε «παράνομο» ποτό τον 19ο αιώνα, όταν ο βασιλικός οίκος της Σαβοΐας στην Ιταλία εισήγαγε εισφορές στην παραγωγή αλκοόλ, δίνοντας το έναυσμα για ένα παράνομο εμπόριο που στο Santu Lussurgiu συνεχίζεται σε μαζική κλίμακα.
Μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες οι επιδρομές της αστυνομίας ήταν συχνές, οι αγρότες έπρεπε να κρύβουν τα μπουκάλια του filu ‘e ferru είτε σε κάποιο μυστικό μέρος στο σπίτι είτε υπόγεια στον κήπο τους, σημαδεύοντας το σημείο με ένα κομμάτι σίδερο. Εξ ου και η ονομασία «σιδερένιο σύρμα».
Για να καταλήξουν σε ένα τέτοιο παρατσούκλι, οι ντόπιοι μπορεί, επίσης, να εμπνεύστηκαν από την κοντινή βραχώδη οροσειρά ηφαιστειακής προέλευσης που ονομάζεται Montiferru -ο «σιδερένιος λόφος».
Αυτό που ανέκαθεν έκανε το acquavite του Santu Lussurgiu εξαιρετικό, σε αντίθεση με εκείνα που παράγονται στην υπόλοιπη Σαρδηνία, είναι ότι η απόσταξή του προέρχεται από κρασί και όχι από στέμφυλα, ένα απόσταγμα που παράγεται από τα υπολείμματα των φλοιών και των σπόρων των σταφυλιών μετά την εξαγωγή του κρασιού. Επομένως, δεν είναι γκράπα -το αγαπημένο σφηνάκι της Ιταλίας μετά το γεύμα.
Ο Psiche ισχυρίζεται ότι το Distillerie Lussurgesi του, που διαθέτει χάλκινους αλεμβικούς αποστακτήρες που χρησιμοποιούνται για διαδικασίες απόσταξης παλαιού τύπου, είναι το μόνο από τα πέντε αποστακτήρια filu ‘e ferru στην ευρύτερη περιοχή που χρησιμοποιεί πραγματικό κρασί αντί για στέμφυλα ή «vinacce».
Εν τω μεταξύ, οι οικογένειες του χωριού παρασκευάζουν το filu ‘e ferru στο σπίτι τους από τα τέλη του 16ου αιώνα, αφότου μοναχοί από το τοπικό αβαείο εισήγαγαν αυτό το ισχυρό αλκοολούχο απόσταγμα στην περιοχή.
«Στην αρχή το χρησιμοποιούσαν για τις ιατρικές και θεραπευτικές του ιδιότητες, ιδίως για τον πονόδοντο, και στη συνέχεια οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν ότι ήταν εξαιρετικό και ως ποτό», λέει ο Psiche.
Αστυνομικές επιδρομές και μυστικά σήματα
Όλοι στο χωριό εξακολουθούν να φτιάχνουν κρυφά abbardente στο σπίτι, ενώ κανείς τους δεν πληρώνει φόρους γι’ αυτό, εκτός από τον Psiche, ο οποίος διατηρεί μια νόμιμη επιχείρηση.
Σήμερα τα πράγματα είναι λιγότερο επικίνδυνα από ό,τι στο παρελθόν. Εξάλλου, πολλοί Ιταλοί παρασκευάζουν κρασί και κάθε είδους λικέρ στο σπίτι και οι αρχές δεν χτυπούν πλέον τις πόρτες των ανθρώπων, εκτός αν έχουν στήσει μια μεγάλη επιχείρηση.
Ο Psiche θυμάται ότι μέχρι τη δεκαετία του 1960, όταν η φορολογική αστυνομία περιπολούσε στο χωριό αναζητώντας παράνομους παραγωγούς, οι άνθρωποι έσπευδαν να κρύψουν τις φιάλες τους, φωνάζοντας ο ένας στον άλλον τον κωδικό έκτακτης ανάγκης «filu ‘e ferru». Ήταν σαν σήμα απαγόρευσης κυκλοφορίας.
«Ήμουν παιδί, αλλά θυμάμαι τους μεγαλύτερους να περιγράφουν τους αστυνομικούς να παρκάρουν τα αυτοκίνητά τους μπροστά από το δημαρχείο και να περιφέρονται κυνηγώντας σαν κυνηγόσκυλα τους παράνομους παραγωγούς».
Οι σπόροι μάραθου προστίθενται στο filu ‘e ferru για να απαλύνουν την πικάντικη γεύση, και δεδομένης της έντονης μυρωδιάς του, η μυρωδιά του μάραθου που ξεχειλίζει από τα σπίτια βοηθούσε περιστασιακά την αστυνομία να εντοπίσει την παράνομη δραστηριότητα.
Ιταλοί και ξένοι που γνώριζαν για το μυστικό filu ‘e ferru συνέρρεαν στο Santu Lussurgiu για να αγοράσουν ολόκληρα φιαλίδια από αυτό, λέει ο Psiche, αλλά έκαναν πολλές ερωτήσεις με κίνδυνο να εκθέσουν τους παραγωγούς. Έτσι, τελικά, οι ντόπιοι αποφάσισαν να περάσουν εντελώς στην παρανομία.
Το χωριό είχε περίπου 40 αποστακτήρια μέχρι το τέλος του 1800, όταν το filu ‘e ferru είχε γίνει δημοφιλές ποτό και εξήχθη σε όλη την Ιταλία. Ωστόσο, τα αποστακτήρια έκλεισαν στις αρχές του 20ού αιώνα και η παραγωγή έγινε αποκλειστικά «εγχώρια».
Ο Psiche, ένας πρώην μηχανικός, αποφάσισε να ανακτήσει την παλιά παράδοση του χωριού του acquavite πριν από 20 χρόνια. Το abbardente του, που παρασκευάζεται με φρέσκα τοπικά λευκά σταφύλια, κυκλοφορεί σε δύο εκδοχές -και οι δύο παλαιωμένες για τουλάχιστον 12 μήνες.
Το διαυγές σαν νερό abbardente έχει έντονη περιβάλλουσα γεύση με ελαφριά γεύση αποξηραμένων φρούτων και αμυγδάλων και αραιώνεται με νερό από κοντινή πηγή του χωριού, ενώ παλαιώνεται σε χαλύβδινες δεξαμενές.
Το abbardente με κεχριμπαρένιο χρώμα, ωστόσο, παλαιώνεται σε δρύινα βαρέλια, ενώ η ωρίμανση στο ξύλο του δίνει μια γλυκιά γεύση που θυμίζει μέλι και σπιτικό ψωμί.
Μια γυναικεία υπόθεση
Το βιοτεχνικό αποστακτήριο του Psiche διαθέτει παλιά αντικείμενα απόσταξης και μια αυθεντική φιάλη acquavite από το 1860 και, σύμφωνα με το CNN Travel, έχει αρκετούς Αμερικανούς πελάτες στο Οχάιο και το Σικάγο, όπου μετανάστευσαν πολλοί χωρικοί.
«Το χωριό μας χρησιμοποιούσε πάντα κρασί αντί για στέμφυλα, επειδή οι αμπελώνες εδώ τείνουν να υπερβάλλουν σε παραγωγή, οπότε ο καλύτερος τρόπος για να αποφύγουμε οποιαδήποτε σπατάλη ήταν να χρησιμοποιήσουμε το κρασί για να φτιάξουμε abbardente», λέει ο Psiche.
Ενώ οι άνδρες ασχολούνταν με τα χωράφια, η παραγωγή filu ‘e ferru στη Σαρδηνία ήταν γυναικεία υπόθεση, με τις συζύγους, τις κόρες και τις γιαγιάδες να είναι οι ειδικοί στην απόσταξη. Στην αρχή χρησιμοποιούνταν τεράστια χάλκινα δοχεία, παραδοσιακά για το γάλα, τα οποία σφραγίζονταν με ζύμη αλευριού για να θερμανθεί το κρασί. Αργότερα, οι κυρίες στράφηκαν στους χάλκινους αποστακτήρες.
Παρόλο που είναι εξαιρετικό ως χωνευτικό μετά το δείπνο, σύμφωνα με τον Psiche, είναι, επίσης, ένα ποτό με το οποίο τιμάται ο θάνατος: όταν κάποιος πεθαίνει, συνηθίζεται να απολαμβάνεται ένα ποτήρι filu ‘e ferru κατά τη διάρκεια της μεταμεσονύκτιας αγρυπνίας για να τιμηθεί ο εκλιπών.
Το filu ‘e ferru είναι τόσο φλογερό όσο και οι κάτοικοι του χωριού της Σαρδηνίας που συνεχίζουν να το φτιάχνουν στο σπίτι τους, όπως και οι πρόγονοί τους, εμμένοντας στην παράδοση. Πιστεύουν ότι μπορεί να καταναλωθεί όπως το καθαρό νερό.
Μια γυναίκα από το Santu Lussurgiu, η οποία μίλησε στο CNN Travel υπό τον όρο της ανωνυμίας, από φόβο μήπως συλληφθεί από τις αρχές, λέει ότι δεν είναι μόνο για ειδικές περιστάσεις: «Όσοι το προτιμούν το πίνουν οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας, ακόμη και στο πρωινό». Η γυναίκα λέει ότι έχει πλέον εμπλέξει και τον γιο της στην καθημερινή προετοιμασία του σπιτικού τους filu ‘e ferru –ίσως ένα σημάδι των καιρών που αλλάζουν, ότι άνδρες, όπως ο Psiche, πρέπει να διαδραματίζουν βασικό ρόλο στη διατήρηση της (αλκοολικής) κληρονομιάς του χωριού.
