Σαράντα αφηγητές-πρόσφυγες καταγράφουν ιστορίες 1.000 προσφύγων που ζουν σε όλη την Ευρώπη στο πλαίσιο του πρότζεκτ «1000 Dreams», μέσα από το οποίο ο καταξιωμένος φωτορεπόρτερ Ρόμπιν Χάμοντ και η ομάδα της ΜΚΟ «Witness Change» επιχειρούν να αλλάξουν το αφήγημα γύρω από τους ανθρώπους που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους.
Το πρότζεκτ απαρτίζουν συνεντεύξεις και φωτογραφίες προσφύγων που έρχονται από κάθε γωνιά του κόσμου και σήμερα ζουν σε ευρωπαϊκές πόλεις, και έχει ως στόχο να δώσει την ευκαιρία στους πρόσφυγες να πουν οι ίδιοι της ιστορίες τους. Μέχρι στιγμής έχουν ολοκληρωθεί περίπου 680 ιστορίες, με στόχο σύντομα οι ιστορίες να φτάσουν τις 1.000.
«Είμαι φωτορεπόρτερ τα τελευταία 20 χρόνια, στα οποία ασχολήθηκα με πολλές ιστορίες προσφύγων και συνειδητοποίησα ότι οι ιστορίες αυτές λέγονται πάντα από άλλους. Αυτό δεν είναι πάντα κακό, αλλά γίνεται προβληματικό όταν ένα περιθωριοποιημένο γκρουπ ανθρώπων δεν μπορεί ποτέ να πει τις δικές του ιστορίες», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο εμπνευστής του πρότζεκτ, Ρόμπιν Χάμοντ.
Μέσα από την εμπειρία του ο βραβευμένος δύο φορές με το «World Press Photo» φωτορεπόρτερ διαπίστωσε ότι οι αφηγήσεις για τους πρόσφυγες κινούνται γύρω από ένα δίπολο: «Περιλαμβάνουν από τη μια πλευρά ορισμένους δημοσιογράφους που συμπονούν τους πρόσφυγες, αλλά μερικές φορές αυτές οι ιστορίες μπορεί να αντιμετωπίζουν τους πρόσφυγες ως θύματα ή αβοήθητους ή απελπισμένους και υπάρχει και το άλλο αφήγημα που λένε πολλοί πολιτικοί ότι οι πρόσφυγες αποτελούν απειλή για τον πολιτισμό μας και την οικονομία μας. Οπότε αυτό που θέλαμε να κάνουμε ήταν να δημιουργήσουμε ένα πρότζεκτ που αγκαλιάζει πραγματικά τη μεγάλη πολυμορφία της εμπειρίας των προσφύγων. Δεν υπάρχει μία προσφυγική ιστορία και γι’ αυτό κάνουμε 1.000 τέτοιες ιστορίες για να πούμε ότι υπάρχουν πολλές εμπειρίες προσφύγων».
Το πρότζεκτ επικεντρώνεται στα όνειρα των προσφύγων, τη δύναμή τους, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν, αλλά «δεν θέλαμε να επικεντρωθούμε σε ιστορίες για το τραύμα, κάτι που συμβαίνει πολύ στα ΜΜΕ», τονίζει ο κ. Χάμοντ και προσθέτει: «Η ιδέα είναι να βοηθήσουμε τους πρόσφυγες να πουν τις δικές τους ιστορίες και εγώ ως εξωτερικός παράγοντας να προσπαθήσω να αποσύρω τον εαυτό μου όσο γίνεται περισσότερο και να τους δώσω την ευκαιρία να πουν τις ιστορίες μόνοι τους».
Η συνεργασία με τους storytellers
Για να το καταφέρουν αυτό, ο φωτορεπόρτερ και η οργάνωση την οποία έχει ιδρύσει συνεργάστηκαν με 40 πρόσφυγες που ανέλαβαν το ρόλο των αφηγητών («storytellers»). Εκείνοι είχαν την ευθύνη να εντοπίσουν άλλους πρόσφυγες με μια ενδιαφέρουσα ιστορία, να τους φωτογραφίσουν και να καταγράψουν τα όσα έχουν να πουν.
Το αίτημα για συνεργασία με τους storytellers διαδόθηκε μέσα από ΜΚΟ, δημοσιογραφικά δίκτυα και πρόσφυγες με αρχικό προαπαιτούμενο αυτοί να έχουν κάποια εμπειρία αφήγησης, δημοσιογραφική, κινηματογραφική ή φωτογραφική. Ωστόσο, καθώς ήταν σημαντική η εξασφάλιση της πολυμορφίας του προσφυγικού πληθυσμού, αυτό το προαπαιτούμενο δεν τηρήθηκε πλήρως. «Είχαμε πολλές αιτήσεις από νέους άνδρες, από Αφγανούς και αραβόφωνους, ωστόσο ήταν σημαντικό για εμάς να έχουμε γυναίκες, Αφρικανούς και εκπροσώπους της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Κάποιες από αυτές τις ομάδες πληθυσμού ήταν δυσκολότερο να τις προσεγγίσουμε, οπότε μειώσαμε το επίπεδο κριτηρίων γι’ αυτές και έπρεπε να τους δώσουμε περισσότερη προσοχή. Και για να είμαι ειλικρινής, κοιτάζοντας το αποτέλεσμα, δεν πιστεύω ότι η δουλειά τους είναι πιο αδύναμη. Κάποιοι από αυτούς που δεν έπιασαν φωτογραφική μηχανή ποτέ πριν, παρήγαν μερικά από τα καλύτερα έργα», εξηγεί ο Ρόμπιν Χάμοντ.
Για την εκπαίδευση των 40 προσφύγων σε τεχνικές φωτογραφίας και συνέντευξης διοργανώθηκαν εντατικά σεμινάρια στην Αθήνα, τη Λέσβο, το Λονδίνο, αλλά και διαδικτυακά. Ανάμεσα στους πρόσφυγες- storytellers συγκαταλέγονται και οκτώ που ζουν στην Ελλάδα. Η 29χρονη Αφγανή Ζάχρα Μοτζάχεντ έμαθε για το πρότζεκτ από φίλους της αλλά και από το Ελληνικό Φόρουμ Προσφύγων, με το οποίο συνεργάζεται αποτελώντας το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στο Φόρουμ και τις προσφυγικές κοινότητες μέσα στα καμπς. Η Ζάχρα δεν είχε ασχοληθεί ποτέ με τη φωτογραφία πριν να έρθει στην Ελλάδα το 2019. Οι σπουδές της ήταν στη βιομηχανική διοίκηση στο Ιράν, όπου ζούσε, τις οποίες ωστόσο δεν κατάφερε να ολοκληρώσει και ελπίζει να συνεχίσει στην Ελλάδα.
Όσο βρισκόταν στο καμπ της Μόριας η Ζάχρα είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει σεμινάρια φωτογραφίας και σκηνοθεσίας για αιτούντες άσυλο της πρωτοβουλίας «ReFOCUS Media Labs». «Η κατάσταση στη Μόρια ήταν δύσκολη και ήμουν πολύ χαρούμενη που βρήκα το ReFOCUS Media Labs, γιατί η Μόρια ήταν μια κόλαση και προσπαθούσα να βρω κάτι για να επιβιώσω εκεί», περιγράφει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. Μέσα από τα μαθήματα αυτά, η Ζάχρα ανακάλυψε την αγάπη της για τη φωτογραφία, έναν τομέα με τον οποίο ελπίζει να ασχοληθεί επαγγελματικά. «Με τη φωτογραφία καταγράφεις τη στιγμή, τη ζωή, την αγάπη, τα χρώματα, όλα αυτά μπορείς να τα “παγώσεις” φωτογραφίζοντάς τα», λέει χαρακτηριστικά.
Για τις ανάγκες του πρότζεκτ «1.000 Dreams», η Ζάχρα επισκέφθηκε τις δομές φιλοξενίας στη Ριτσώνα και τον Ελαιώνα, συνομίλησε με ωφελούμενους του Ελληνικού Φόρουμ Προσφύγων και τελικά δημιούργησε 67 ιστορίες. «Τους ρώτησα για το ταξίδι τους, το πώς επιβίωσαν στην πατρίδα τους και στην Ελλάδα, για τα όνειρά τους. Είναι σημαντικό οι Ευρωπαίοι πολίτες να γνωρίζουν τους πρόσφυγες και να μαθαίνουν για τα όνειρά τους, αλλά και για το ότι έπρεπε να φύγουν από την πατρίδα τους», επισημαίνει.
Η υποστήριξη των προσφύγων από τους ίδιους τους πρόσφυγες είναι ο στόχος τον οποίο έχει βάλει ο 24χρονος Σύριος Ίχαμπ Όναν και η φιλοσοφία αυτή διέπει τόσο τη συμμετοχή του στο πρότζεκτ όσο και την οργάνωση που ίδρυσε πριν από ένα χρόνο με την ονομασία «Drop project». «Είναι σημαντικό για εμένα να βοηθάω, είναι σημαντικό να κάνω τη φωνή μας πιο δυνατή, να κάνω τους άλλους να μας ακούσουν», λέει χαρακτηριστικά στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Η οργάνωση που ίδρυσε παρέχει τρόφιμα, είδη για μωρά και άλλα είδη πρώτης ανάγκης, όπως και υποστήριξη για την εύρεση στέγης και ιατρικής περίθαλψης σε πρόσφυγες οι οποίοι δεν έχουν πλέον πρόσβαση στο σύστημα προστασίας. Την ίδια ώρα, οι 17 συνεντεύξεις που ο Ίχαμπ έκανε για το «1000 Dreams» είχαν σκοπό οι ίδιοι οι πρόσφυγες να μιλήσουν για τους πρόσφυγες, ώστε να μάθει το κοινό για το όνειρό τους να ζήσουν μια κανονική και ειρηνική ζωή σε μια ασφαλή χώρα.
«Έχω γνωρίσει πολλούς ανθρώπους που δεν γνωρίζουν τις πραγματικές ιστορίες των προσφύγων, γνωρίζουν μόνο ό,τι ακούνε από τις ειδήσεις. Δεν γνωρίζουν τι έχουμε περάσει για να έρθουμε εδώ, δεν γνωρίζουν τίποτα για τη ζωή μας στη Συρία, στην Τουρκία ή στα καμπς στην Ελλάδα», επισημαίνει και προσθέτει: «Είναι καλό να λέγονται οι ιστορίες μας από άλλους ανθρώπους, αλλά δεν παρουσιάζουν το πραγματικό συναίσθημα. Πρέπει εμείς οι ίδιοι να πούμε τις ιστορίες μας».
Ο Ίχαμπ μπορεί να μην είχε εμπειρία στη φωτογραφία πριν συνεργαστεί με τον Ρόμπιν Χάμοντ, ωστόσο έχει ασχοληθεί πολύ με τον κινηματογράφο. Ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με το χώρο του κινηματογράφου όσο ήταν μαθητής στη Συρία, οπότε και επιχείρησε να φτιάξει την πρώτη του ταινία αλλά συνελήφθη από την αστυνομία και φυλακίστηκε. Αφότου ήρθε πριν από τέσσερα χρόνια στην Ελλάδα δημιούργησε τρεις μικρού μήκους ταινίες με θέματα σχετικά με τους πρόσφυγες, εμπνευσμένα από πραγματικές ιστορίες.
Η Μαχντιέ Χεϊντάρι είναι 23 χρόνων και κατάγεται από το Αφγανιστάν, ενώ σήμερα ζει στη Λέσβο. Η Μαχντιέ συνεργάστηκε, όπως και η Ζάχρα, με το ReFOCUS Media Labs τα τελευταία δυόμιση χρόνια, παρακολουθώντας τα σεμινάριά τους, αλλά και συμμετέχοντας στη δημιουργία ενός ντοκιμαντέρ τους. Όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο στόχος του πρότζεκτ «1000 Dreams», στο οποίο συμμετείχε, «είναι να δείξουμε τα προβλήματα των προσφύγων στους άλλους ανθρώπους στον κόσμο, το γιατί οι πρόσφυγες αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν».
Στις συνεντεύξεις που πήρε η Μαχντιέ συνομίλησε με τους πρόσφυγες για τα όνειρά τους, τις προκλήσεις της ζωής τους, «και στις ερωτήσεις που τους έκανα τους είπα ότι δεν χρειαζόταν να απαντήσουν σε ό,τι δεν ήθελαν», καταλήγει.
*Το πρότζεκτ «1.000 Dreams», που χρηματοδοτείται από το Open Society Foundations, παρουσιάζεται στο σάιτ https://1000dreamsproject.com/ και στα σόσιαλ μίντια της οργάνωσης «Witness Change», ενώ επόμενος στόχος είναι να διοργανωθούν εκθέσεις στο τέλος του χρόνου σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις.
Τις φωτογραφίες παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για χρήση η ΜΚΟ «Witness Change»
- Η εξωτερική φωτογραφία είναι της Ζάχρα Μοτζάχεντ (Copyright: Αγγελική Σταματάκη/Ελληνικό Φόρουμ Προσφύγων), την οποία παραχώρησε το Ελληνικό Φόρουμ Προσφύγων στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για χρήση
