Όταν ζήτησε ένας φλωρεντινός ευγενής από τον μεγάλο δάσκαλο της Αναγέννησης, Σάντρο Μποτιτσέλι, να του φτιάξει το 1475 έναν πίνακα για την «Προσκύνηση των Μάγων», είδε με μεγάλη έκπληξη ότι ο περίφημος ζωγράφος συμπεριέλαβε στη θρησκευτική σκηνή πλήθος Μεδίκων.

Τον Κόζιμο πρώτο και καλύτερο και τους γιους του, Πιέρο και Τζιοβάνι, που αντιπροσωπεύουν στην παράσταση τους τρεις μάγους. Αλλά και τα εγγόνια του, Τζιοβάνι και Λορέντζο.

Η επιλογή του Μποτιτσέλι δεν ήταν φυσικά καθόλου τυχαία. Οι Μέδικοι τον υποστήριζαν εδώ και χρόνια, επιτρέποντάς του να ξεδιπλώσει το ταλέντο του απερίσπαστος από οικονομικές σκοτούρες.

Το ιστορικό ενσταντανέ στέκει ορόσημο για το τι ήταν οι Μέδικοι για 3 ολόκληρους αιώνες (1434-1737), ένας πανίσχυρος οίκος από τη Φλωρεντία που έφτασε να εξασκεί τη δύναμη και την εξουσία του σε όλη την Ευρώπη.

Η δυναστεία απέδωσε δύο Πάπες και δύο βασίλισσες και η ανθρωπότητα έχει να την ευχαριστεί για όλα όσα έκανε για την αναγεννησιακή τέχνη.

Ονόματα-ογκόλιθοι όπως ο Μιχαήλ Άγγελος, ο Μποτιτσέλι και ο Ντονατέλο, για να αναφέρουμε μερικούς μόνο, θα είχαν σίγουρα άλλη πορεία χωρίς το γενναίο και ισόβιο πατρονάρισμα των Μεδίκων.

Αλλά και η ίδια η Φλωρεντία, η οποία διατήρησε σταθερά μια αμφιθυμική σχέση αγάπης-μίσους με τη δυναστεία, δεν μπορείς να κάνεις σήμερα μια βόλτα χωρίς να πέσεις σε κάποιο παλάτι, μουσείο ή εκκλησία που να φέρει τη σφραγίδα τους.

Πώς έφτασαν όμως να κατέχουν τέτοιο πλούτο και να επεκτείνουν την εξουσία τους σε ολάκερη τη Γηραιά Ήπειρο;

Πώς απέκτησαν τα λεφτά τους: Τζιοβάνι ντι Μπίτσι

Οι Μέδικοι κατάγονται από ένα χωριό της Τοσκάνης και έγγραφα τους εμφανίζουν να υπάρχουν από το 1230. Δεν είναι γνωστό πότε μετακόμισαν στη Φλωρεντία.

Τα πρώτα υποκαταστήματα της περίφημης αργότερα Τράπεζας των Μεδίκων τα έφτιαξε ο Τζιοβάνι ντι Μπίτσι (1360-1429). Ο «πατριάρχης» ουσιαστικά των Μεδίκων, σε όρους πλούτου τουλάχιστον, ήταν γιος του Αβεράρντο.

Το μόνο σημαντικό που έκανε αυτός ο έμπορος μαλλιού ήταν να δανειστεί το όνομα του θρυλικού ιππότη του Μεσαίωνα, Αβεράρντο, από τον οποίο οι Μέδικοι θα ισχυρίζονταν κατόπιν ότι έλκουν την καταγωγή τους.

Ο Αβεράρντο, με τη σειρά του, ήταν γιος του Σαλβέστρο, επίσημου απεσταλμένου της Φλωρεντίας στη Βενετία. Όταν πέθανε ο Αβεράρντο, άφησε ψίχουλα στα παιδιά του.

Ο Τζιοβάνι ντι Μπίτσι ήταν ωστόσο έξυπνος και προκομμένος. Παρά το γεγονός ότι δεν ήταν ευγενικής καταγωγής, κατάφερε να παντρευτεί μια πλούσια αρχόντισσα της Φλωρεντίας και με την πλουσιοπάροχη προίκα που πήρε μετέτρεψε το εμπόριο μαλλιού σε βιοτεχνία.

Ο Τζιοβάνι ντι Μπίτσι δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για δημόσια αξιώματα, κοιτούσε μόνο τη δουλειά του. Και επέκτεινε την επιχείρησή του όχι μόνο στη βόρεια Ιταλία, αλλά και σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες.

Όταν πλούτισε αρκετά, άρχισε να δανείζει χρήματα. Κι έτσι πέρασε τελικά στην κίνηση-ματ της καριέρας του, ιδρύοντας το 1397 στη Ρώμη την Τράπεζα των Μεδίκων.

Ο Τζιοβάνι ντι Μπίτσι έκανε και κάτι ακόμα, παρά το γεγονός ότι απεχθανόταν την πολιτική. Και την απεχθανόταν τόσο που όταν κληρωνόταν σε κάποιο δημόσιο αξίωμα, προτιμούσε να πληρώνει το τσουχτερό πρόστιμο παρά να αποδεχθεί τη θέση.

Το 1414 ωστόσο έκανε τη δεύτερη μεγάλη κίνηση της ζωής του: υποστήριξε οικονομικά την επιστροφή του Πάπα στη Ρώμη.

Όταν ο Ποντίφικας γύρισε στον ρωμαιοκαθολικό θρόνο του, δεν θα μπορούσε να μην ανταμείψει τον βασικό χρηματοδότη του. Τον διόρισε διαχειριστή του θησαυροφυλακίου του Βατικανού! Ένα καθεστώς που διατηρήθηκε και από τους επόμενους Πάπες, η Τράπεζα των Μεδίκων ήταν ο επίσημος διαχειριστής της παπικής περιουσίας.

Κι έτσι έγιναν οι Μέδικοι όχι μόνο από τις πλουσιότερες οικογένειες της Ιταλίας, αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης.

Πώς έγιναν παντοδύναμοι: Κόζιμο ο Πρεσβύτερος

Δεν είναι γνωστό πότε τα μέλη του οίκου άρχισαν να χρησιμοποιούν το «Μέδικος» (Μedici) στο επώνυμό τους. Μedici στα ιταλικά είναι πάντως ο πληθυντικός του γιατρού (medico), κι έτσι δεν αποκλείεται να είχαν κάποιον γιατρό στην οικογένεια.

Πριν αποσυρθεί από την ενεργό δράση ο Τζιοβάνι, εκχώρησε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του στους δύο γιους του, τον Κόζιμο τον Πρεσβύτερο και τον Λορέντζο τον Πρεσβύτερο. Αυτοί είχαν να αντιπαρατεθούν με τη δεύτερη πάμπλουτη οικογένεια τραπεζιτών της Φλωρεντίας, τους Αλμπίτσι, η τράπεζα των οποίων είχε γίνει επίσης θεσμός.

Μέδικοι και Αλμπίτσι έκλεψαν όλη την τραπεζική δόξα από τη Σιένα, το κορυφαίο τραπεζικό κέντρο της Ιταλίας ως και τον προηγούμενο αιώνα. Η Τράπεζα των Μεδίκων, κάτω από τη διοίκηση των δυο γιων, δεν παρείχε απλώς δάνεια, αλλά λειτουργούσε και ως μεσαιωνικό ΑΤΜ.

Αλλά και ως εγγύηση των χρημάτων της ευρωπαϊκής αριστοκρατίας, καθώς οι καταθέσεις τους φυλάσσονταν σε φλωρεντινά χρυσά φιορίνια, το πιο σταθερό και αξιόπιστο νόμισμα της εποχής. Αλλά και το νόμισμα που επικράτησε στις εμπορικές συναλλαγές της Ευρώπης για μπόλικους αιώνες.

Η Τράπεζα των Μεδίκων λειτουργούσε υποκαταστήματα σε Ρώμη, Βενετία, Νάπολη, Μιλάνο, Γενεύη, Λίμπεκ (Γερμανία), Αβινιόν και Μπουρζ (Γαλλία), ακόμα και στο Λονδίνο έφτασε η χάρη της. Πάντα με την εγγύηση του προκαθήμενου της καθολικής εκκλησίας.

Τη μεγαλύτερη συμβολή για τη γιγάντωση των Μεδίκων την είχε ο Κόζιμο, ο οποίος παρά τα αμύθητα πια πλούτη του κατάφερε να παραμείνει απλός. «Άνθρωπο του λαού» τον λέγανε και ξεχώριζε για το καλλιτεχνικό του αισθητήριο.

Η Φλωρεντία ήταν στα χρόνια του μια νεόκοπη δημοκρατία και η πραγματική πολιτική δύναμη παρέμενε στα χέρια των λίγων και εκλεκτών. Ο Κόζιμο ήταν παθιασμένος δημοκράτης, υπέρμαχος της λαϊκής κυριαρχίας, και αυτό θα του έφερνε πολλές περιπέτειες.

Γιατί ναι μεν ήταν πάμπλουτος, δεν ήταν ωστόσο ο μόνος. Οι Αλμπίτσι και μια σειρά ακόμα από ιστορικούς αριστοκράτες κατάφεραν να τον εξορίσουν το 1433 από την πόλη, με πρόσχημα μια αποτυχημένη στρατιωτική εκστρατεία που του φόρτωσαν.

Κόζιμο και Λορέντζο αποδέχτηκαν την ετυμηγορία και μετακόμισαν στην Πάντοβα και τη Βενετία κατόπιν, μεταφέροντας εκεί την έδρα της τράπεζάς τους. Όλοι του αναγνώριζαν ότι δεν αιματοκύλησε τη Φλωρεντία με έναν εμφύλιο και προτίμησε τη φυγή.

Ο Κόζιμο δεν ήταν βέβαια «άγιος», ήξερε ότι η αιμορραγία του ρευστού από τη Φλωρεντία δεν θα τον κρατούσε για καιρό μακριά της. Και από την πρώτη στιγμή μεθόδευε την επιστροφή του. Και επέστρεψε μόλις την επόμενη χρονιά (1434), χρηματοδοτώντας την εκλογή πολιτικών του φίλων στο τιμόνι της πόλης.

Οι Μεδίκοι ήταν πια οι αδιαφιλονίκητοι ηγεμόνες της Φλωρεντίας, τα πανίσχυρα αφεντικά της πόλης για τους επόμενους 3 αιώνες. Τόσο ο Κόζιμο όσο και ο Λορέντζο σπανίως κρατούσαν δημόσια αξιώματα, ήταν όμως πάντα πίσω από τις πολιτικές ζυμώσεις.

Χαρακτηριστική εδώ η μαρτυρία του επισκόπου της Σιένα, που θα γινόταν αργότερα ο Πάπας Πίος Β’, ο οποίος έγραψε πως τα πολιτικά ζητήματα αποφασίζονταν στο παλάτσο του Κόζιμο. Αυτός που επέλεγε, έπαιρνε και το αξίωμα. «Ήταν ο βασιλιάς, αλλά όχι στο όνομα».

Κόζιμο και Λορέντζο ήταν πια τόσο δυνατοί που φόβιζαν όχι μόνο τους εντός Ιταλίας εχθρούς, τη Βενετία και τη Νάπολη πρωτίστως, αλλά ακόμα και δυνάμεις όπως η Γαλλία και η Αυστρία σταμάτησαν να παρεμβαίνουν στα πολιτικά πράγματα της ιταλικής χερσονήσου.

Ως «πρώτος μεταξύ ίσων» έζησε στη Φλωρεντία, σε μια Φλωρεντία ωστόσο που χόρευε πια στους ρυθμούς του. Η πολιτική σταθερότητα και η οικονομική ανάπτυξη που επέφερε για τα επόμενα 50 χρόνια επέτρεψαν στην ιταλική Αναγέννηση να αναδυθεί.

Η μεγαλύτερη ιστορική συνεισφορά του ήταν φυσικά στον τομέα των καλών τεχνών, μετατρέποντας τη Φλωρεντία σε καλλιτεχνικό κέντρο της Ευρώπης. Το παλάτσο των Μεδίκων έγινε σύμβολο της ιταλικής Αναγέννησης.

Για τους κήπους του παρήγγειλε μάλιστα στον γλύπτη Ντονατέλο ένα άγαλμα του Δαυίδ. Ο αριστουργηματικός «Δαυίδ» ήταν το πρώτο γυμνό αντρικό γλυπτό από την εποχή της αρχαιότητας!

Ταυτόχρονα χάρισε στην πόλη τοιχογραφίες του Φρα Αντζέλικο, περίλαμπρες εκκλησίες, γλυπτά από τον Ντονατέλο, ακόμα και μια τεράστια βιβλιοθήκη. Σε αυτή τη βιβλιοθήκη κρατούσε τη μεγαλύτερη συλλογή κλασικών συγγραμμάτων του κόσμου.

«Πατέρα της πατρίδας» (Pater Patriae) τον ονόμασαν όταν πέθανε το 1464. Ο Λορέντζο έζησε πάντα στη σκιά του…

Άλλος ένας σημαντικός Μέδικος: Ο Λαυρέντιος ο Μεγαλοπρεπής

Δεν ήταν όλοι οι Μέδικοι σημαντικοί ή αξιομνημόνευτοι. Οι δύο γιοι του Κόζιμο, ο Τζιοβάνι και ο Πιέρο «ο Ποδάγρας», δεν έκαναν κάτι σημαντικό. Ο πρώτος κράτησε την τράπεζα και ο άλλος έγινε κυβερνήτης της Φλωρεντίας.

Ήταν συνεχώς άρρωστος και δεν έβγαινε ποτέ από το παλάτι του. Κι έτσι το μετέτρεψε σε έδρα της κυβέρνησης.

Ήταν όμως ο γιος του αυτός που έμελλε να τους ξεπεράσει όλους. Ο Λαυρέντιος (Λορέντζο) ο Μεγαλοπρεπής ήταν μόλις 20 χρονών όταν έγινε και διαχειριστής της τράπεζας και κυβερνήτης της πόλης, μια ασταμάτητη δύναμη πυρός για τις καλές τέχνες και τον ουμανισμό.

Καλλιεργημένος και εξαιρετικά ευφυής, ένιωθε εξίσου άνετα δίπλα στους αριστοκράτες και τον απλό λαό.

Ο δικός του αγαπημένος ζωγράφος ήταν ο Μποτιτσέλι, όταν γνώρισε ωστόσο έναν έφηβο γλύπτη με μεγάλο ταλέντο δεν μπορούσε παρά να τον υποστηρίξει πλουσιοπάροχα.

Τον έγραψε σε σχολή γλυπτικής και τον κάλεσε να μείνει στο παλάτι του, ονομάζοντάς τον τελικά επίτιμο μέλος των Μεδίκων. Μιχαήλ Άγγελο έλεγαν τον νεαρό προστατευόμενο και σύντομα θα τον μάθαινε όλη η Ιταλία.

Ο Λαυρέντιος δεν ήταν όμως μόνο τέχνη και γράμματα. Τραυματίστηκε βαριά κατά τη λεγόμενη «Συνωμοσία των Πάτσι» το 1478, ένα πραξικόπημα που έστησε μια αντίπαλη οικογένεια τραπεζιτών με τη βοήθεια του Πάπα και του βασιλιά της Νάπολης και δολοφονήθηκε ο αδερφός του Τζουλιάνο Α’.

Η φονική απόπειρα τον έκανε εξαιρετικά καχύποπτο, αν και κατάφερε να διατηρήσει τις εύθραυστες ισορροπίες στο εσωτερικό της πόλης και να αποκρούσει τον διετή πόλεμο εναντίον της Φλωρεντίας.

Μετά το θάνατό του όμως το 1492, στο τιμόνι της Φλωρεντίας κάθισε ο άπειρος γιος του Πιέρο Β’ ο Άτυχος. Χωρίς το λαϊκό έρεισμα του πατέρα του, ο κόσμος ακολούθησε τον δομινικανό μοναχό Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα, εξεγέρθηκε το 1494 και εκδίωξε τους Μεδίκους από την πόλη.

Μέσα στην πόλωση και χωρίς την προστασία των Μεδίκων, ο Κάρολος Η’ της Γαλλίας εκστράτευσε στην ιταλική χερσόνησο, εγκαινιάζοντας τους γαλλο-ισπανικούς πολέμους του 16ου αιώνα.

Και ως ιστορική ειρωνεία, το άγαλμα του «Δαυίδ» έγινε πια το σύμβολο της μάχης του φλωρεντινού λαού κατά του «Γολιάθ» οίκου…

Δύο Πάπες και δύο βασίλισσες

Αυτό βέβαια δεν σήμανε το τέλος των πανίσχυρων Μεδίκων, κάθε άλλο. Πριν φύγει από τη ζωή, ο Λορέντζο ο Μεγαλοπρεπής φρόντισε να παντρέψει μία του κόρη, τη Μαγδαληνή, με έναν από τους γιους του Πάπα Ιννοκέντιου Η’, σφυρηλατώντας περαιτέρω τους δεσμούς των Μεδίκων με το Βατικανό.

Και εμπιστεύτηκε επίσης στους κόλπους της εκκλησίας από πολύ τρυφερή ηλικία τον δευτερότοκο γιο του Τζοβάνι, ο οποίος θα περνούσε αργότερα στην ιστορία ως Πάπας Λέων Ι’! Και συνεπής Μέδικος καθώς ήταν, ξεπήδησε παθιασμένος μαικήνας των τεχνών.

Ο Λέων έκανε βέβαια πολλά ακόμα, φουντώνοντας με τα καμώματά του τη θρησκευτική Μεταρρύθμιση του 16ου αιώνα που θα έδινε στον κόσμο τον προτεσταντισμό. Ο Λορέντζο είχε κανονίσει εξάλλου με τον συμπέθερό του, τον Πάπα Ιννοκέντιο Η’, να γίνει ο μικρός Τζοβάνι καρδινάλιος πριν καν κλείσει τα 13 του.

Τέσσερις Πάπες έλκουν την καταγωγή τους από τους Μεδίκους, δύο όμως ήταν απευθείας απόγονοι του φημισμένου φλωρεντινού οίκου.

Ο δεύτερος Ποντίφικας που ξεπήδησε από τους Μεδίκους ήταν ο νόθος γιος του δολοφονημένου αδερφού του Λαυρέντιου, Τζουλιάνο. Ο Μεγαλοπρεπής θείος του έκανε τις απαραίτητες κινήσεις πριν πεθάνει ώστε ο Τζούλιο να γίνει κάποια στιγμή ο Πάπας Κλήμης Ζ’.

Η μεγαλύτερη συνεισφορά του οποίου στα πολιτικά πράγματα της Ευρώπης ήταν η άρνηση να δώσει έγκριση στον βασιλιά της Αγγλίας, Ερρίκο Η’, να χωρίσει τη γυναίκα του, απειλώντας τον με αφορισμό. Τον αφόρισε τελικά και η κίνηση αυτή κατέληξε στο να κατέβει η Αγγλία μια και καλή από το άρμα του ρωμαιοκαθολικισμού.

Εξίσου ισχυρές ήταν επίσης και οι γυναίκες του οίκου των Μεδίκων. Η Αικατερίνη των Μεδίκων, κόρη του Λαυρέντιου Β’, έγινε βασίλισσα της Γαλλίας μεταξύ 1547-1559 ως σύζυγος του Ερρίκου Β’ της Γαλλίας. Μετά τον θάνατο του βασιλιά, τρεις από τους γιους της θα κάθονταν στον θρόνο της χώρας.

Μέχρι να ενηλικιωθούν, η μητέρα τους άσκησε τα καθήκοντα του αντιβασιλιά, διαδραματίζοντας καταλυτικό ρόλο στις ζυμώσεις της Γηραιάς Ηπείρου. Αντίστοιχη ιστορία είχε και η Μαρία των Μεδίκων, κόρη του Φραγκίσκου Α’ των Μεδίκων, που παντρεύτηκε τον Ερρίκο Δ’ των Βουρβόνων και έγινε βασίλισσα της Γαλλίας.

Μετά τη δολοφονία του το 1610, άσκησε καθήκοντα αντιβασιλιά μέχρι να ενηλικιωθεί ο γιος της, Λουδοβίκος ΙΓ’. Ο κόσμος της χρωστάει το… παγωτό. Ήταν η πρώτη που έβαλε τον προσωπικό της σεφ να της φτιάξει μια παγωμένη λιχουδιά από γάλα.

Η παρακμή

Πώς έφτασε όμως ο πανίσχυρος οικονομικά και πολιτικά οίκος να γονατίσει; Οι Μέδικοι επέστρεψαν στη Φλωρεντία στη δεκαετία του 1530, αυτή τη φορά όμως όχι ως δημοκράτες, αλλά ως μονάρχες.

Ο Κόζιμο Α’ στέφθηκε μέγας δούκας της Τοσκάνης το 1569, χαρίζοντας στη δυναστεία το κληρονομικό δικαίωμα εξουσίας στην πόλη για τα επόμενα 200 χρόνια. Ώσπου φτάνουμε στον τελευταίο Μέδικο, ο οποίος είχε πια απέναντί του Αγγλία, Γαλλία, Ολλανδία και Ισπανία.

Οι καιροί είχαν αλλάξει και το τραπεζικό τους ίδρυμα έπνεε τα λοίσθια.

Ο μέγας δούκας Τζιαν Γκαστόνε, δευτερότοκος γιος του Κόζιμο Γ’, πέρασε τη ζωή του εντρυφώντας στις σαρκικές απολαύσεις και πέθανε χωρίς διάδοχο το 1737, δίνοντας τέλος στη μακρά ιστορία ενός από τους μεγαλύτερους οίκους που γνώρισε ποτέ η Ευρώπη.

Ο Τζιαν είχε και μια αδερφή που θα τα πήγαινε όμως καλύτερα στη ζωή της. Η Άννα Μαρία Λουίζα των Μεδίκων, η τελευταία απόγονος της δυναστείας, παρά το γεγονός ότι δεν κατάφερε να διασώσει την περιουσία και το κύρος του οίκου της, καθώς είχε πια απέναντί της όλες τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, υπέγραψε μια σωτήρια για την πόλη της τουλάχιστον συμφωνία.

Το 1737 ήρθε σε συνεννόηση με τον αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκτονίας ώστε όλη η συλλογή τέχνης των Μεδίκων εδώ και 3 αιώνες να παραμείνει για πάντα κληρονομιά της Φλωρεντίας. Όρος απαράβατος, να μη βγει ποτέ η συλλογή από την Τοσκάνη. Όπως και έγινε.

Η φημισμένη πινακοθήκη Ουφίτσι φυλάσσει ως και τις μέρες μας τη μεγαλύτερη ιστορική συνεισφορά των Μεδίκων, όσα έκαναν για την υποστήριξη και την ανάπτυξη των καλών τεχνών…