Το κονκλάβιο για την εκλογή του πάπα με κλειδωμένες τις πόρτες είναι ένας παμπάλαιος θεσμός της Καθολικής Εκκλησίας που ανάγεται στον 13ο αιώνα. Η ίδια η λέξη προέρχεται από τη λατινική φράση cum clave, που παραπέμπει στην κλεισμένη με κλειδί αίθουσα όπου συνεδρίαζαν παλαιότερα οι καρδινάλιοι.

Η απόφαση για το κλείδωμα των καρδινάλιων σε μια αίθουσα είχε ληφθεί για να επιταχυνθεί η εκλογή του νέου πάπα αφού σε ορισμένες περιπτώσεις, λόγω εσωτερικών διαφωνιών, η διαδικασία διαρκούσε για πολλά χρόνια. Ταυτόχρονα έπρεπε να προφυλαχθούν οι εκλέκτορες από τις εξωτερικές «πιέσεις», ένα συνηθισμένο φαινόμενο στην ιστορία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.

Το πρώτο κονκλάβιο όπου οι καρδινάλιοι αναγκάστηκαν να εκλέξουν τον πάπα υπό δύσκολες συνθήκες αφορούσε την εκλογή του Σελεστίνου Δ΄, το 1241, γράφει το ΑΜΠΕ.

Το διασημότερο όλων, λόγω της διάρκειάς του, ήταν εκείνο που ξεκίνησε στα τέλη του 1268 στο Βιτέρμπο, στην κεντρική Ιταλία, μετά το θάνατο του Κλήμη Δ΄, στην ίδια πόλη. Η εκλογή ωστόσο καθυστερούσε επειδή οι καρδινάλιοι ήταν διχασμένοι, τόσο που οι κάτοικοι της πόλης, το φθινόπωρο του 1269, τους φυλάκισαν στο επισκοπικό μέγαρο.

Τον Ιούνιο του επόμενου έτους μάλιστα, καθώς ακόμη δεν είχε επιτευχθεί συμφωνία, οι κάτοικοι αφαίρεσαν τη στέγη του μεγάρου ώστε να εκθέσουν τους καρδινάλιους στις καταιγίδες, σύμφωνα με το βιβλίο Lux in arcana που αφορά τα μυστικά αρχεία του Βατικανού. Παρ’ όλ’ αυτά, χρειάστηκαν να περάσουν δύο χρόνια και εννέα μήνες από το θάνατο του Κλήμη Δ’ μέχρι μια 10μελής επιτροπή καρδιναλίων να εκλέξει τελικά στο αξίωμα, τον Σεπτέμβριο του 1271, τον Γρηγόριο Ι’.

Ο Γρηγόριος Ι΄ ήταν εκείνος που καθιέρωσε την αρχή να κλειδώνονται οι καρδινάλιοι για το διάστημα που συνεδριάζουν και επέβαλε να τους δίνεται μόνο ξερό ψωμί και νερό αν περνούσαν πέντε ημέρες διαβουλεύσεων χωρίς αποτέλεσμα. Ο διάδοχός του, Ιωάννης ΚΑ΄, κατάργησε αυτόν τον κανόνα.

Πολλούς αιώνες μετά τα ξεροκόμματα, τα ήθη χαλάρωσαν και οι καρδινάλιοι απέκτησαν μερικές «ελευθερίες» ή ακόμη και πολυτέλειες: επιτρεπόταν πλέον να πίνουν και κονιάκ όσοι αισθάνονταν εξουθενωμένοι ή αγχωμένοι από τις πολύωρες συνεδριάσεις του κονκλάβιου.

Η ανάγκη αυτή αναγνωρίστηκε επίσημα το 1878, κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης για την εκλογή του Λέοντα ΙΓ’. Έχοντας επίγνωση της άσχημης οικονομικής κατάστασης του Βατικανού, ο τότε καρδινάλιος αρχιθαλαμηπόλος ενέκρινε την αγορά ενός μπουκαλιού κονιάκ για όλους τους εκλέκτορες. Διευκρίνισε όμως ότι όποιος ήθελε να πιει ένα ποτηράκι θα έπρεπε να διαθέτει συνταγή γιατρού…

Σήμερα οι καρδινάλιοι έχουν στη διάθεσή τους όλες τις ανέσεις, αφού διαμένουν στις σουίτες του ανακαινισμένου Οίκου της Αγίας Μάρθας. Την ανακαίνιση διέταξε ο Ιωάννης Παύλος Β’, ενδεχομένως επειδή έμεινε και ο ίδιος στα στενάχωρα κελιά του Βατικανού κατά τα δύο κογκλάβια στα οποία συμμετείχε, το 1978.

Ένα ανέκδοτο του Βατικανού λέει ότι ο Φράνκο Πιζάνο, ο μελλοντικός πάπας Ιωάννης ΚΓ’, καταπολέμησε το άγχος του την παραμονή της εκλογής του, το 1958, πίνοντας το κονιάκ που του προσέφερε ο αρχιεπίσκοπος του Τορίνου Μαουρίλιο Φοσάτι.

Μολονότι οι καρδινάλιοι ορκίζονται να τηρήσουν μυστικότητα για τα τεκταινόμενα στο κονκλάβιο, χάρη σε κάποιους… αδιάκριτους έγινε γνωστό ότι μετά την εκλογή του Ιωάννη ΚΓ’ και του Ιωάννη Παύλου Α’, το 1978, άνοιξαν σαμπάνιες.

Μια ιδιαιτερότητα του κονκλάβιου είναι ότι οι καρδινάλιοι δεν είναι υποχρεωμένοι να εκλέξουν κάποιον από τους παρόντες στη συνεδρίαση. Θεωρητικά, επιτρέπεται να εκλέξουν κάποιον απόντα συνάδελφό του, ακόμη και έναν κληρικό που δεν είναι επίσκοπος, αρκεί προηγουμένως να τον χειροτονήσουν.