Σήμερα είναι ένα μέρος απόλυτα γαλήνιο, στο οποίο κυριαρχεί το πράσινο χρώμα, που σπάει μόνο κατά την περίοδο της άνοιξης από τις κατακόκκινες παπαρούνες που ανθίζουν στο περίφημο ύψωμά της. Όμως, πριν από ακριβώς 100 χρόνια, ήταν ένα τοπίο που δεν θυμίζει σε τίποτα το τώρα, το οποίο εάν είχε δει ο Δάντης Αλιγκέρι, σίγουρα θα είχε πάρει μεγαλύτερη έμπνευση για το περίφημο έργο του, την «Κόλαση».
Του Βαγγέλη Κύρκου
Άλλωστε, η κόλαση είχε μεταφερθεί επί γης εκείνο το διάστημα, μεταξύ 31 Ιουλίου και 10 Νοεμβρίου 1917. Πώς αλλιώς μπορεί να εξηγήσει κανείς το γεγονός ότι μέσα σε λιγότερο από τέσσερις μήνες, καταστράφηκαν οι ζωές μισού εκατομμυρίου ανθρώπων (άλλοι νεκροί και άλλοι για πάντα σημαδεμένοι και ακρωτηριασμένοι). Ίσως γι’ αυτό ανθίζουν κυρίως παπαρούνες στο συγκεκριμένο σημείο, καθώς το αίμα που χύθηκε, ακόμη βρίσκεται κάτω από το «πράσινο χαλί» στο Πασαντέλ, Πάσεντεϊλ ή Πασαντάλε… Αυτό που υπενθυμίζει την κρίση, είναι το τεράστιο νεκροταφείο.
Η αλήθεια είναι ότι δεν έχει καμία σημασία πώς προφέρεται αυτό το μέρος στα βόρεια του Βελγίου, δίπλα στην πόλη του Υπρ, αλλά τι είχε γίνει εκεί πέρα. Και όσα θα ακολουθήσουν, για μια από τις πιο αιματηρές μάχες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, σίγουρα δεν δημιουργούν καθόλου καλά συναισθήματα για το ανθρώπινο είδος και το πρόσωπο που βγάζει όταν καλείται να βρεθεί στο πεδίο μάχης.
Ο ρόλος του αμφιλεγόμενου Ντάγκλας Χείγκ
Το πρόσωπο – «κλειδί» σε αυτήν την ιστορία είναι ο περίφημος επικεφαλής του Γενικού Επιτελείου των βρετανικών δυνάμεων, Ντάγκλας Χέιγκ. Ο άνθρωπος που βρισκόταν κατά την περίοδο του Α’ Παγκοσμίου πίσω από τον στρατάρχη Τζον Φρεντς, έμελλε να γίνει αυτός που θα ηγηθεί την 1η Στρατιά του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώματος, καθώς ο τελευταίος αποδείχθηκε εντελώς ακατάλληλος για τα αξιώματά του. Ο Σκωτσέζος στρατιωτικός, που αργότερα στέφθηκε και σερ, ανέλαβε τη διοίκηση των στρατευμάτων τον Δεκέμβριο του 1915.
Βεβαίως, οι Βρετανοί δεν μάχονταν μόνοι τους τα γερμανικά στρατεύματα. Είχαν πίσω τους δύο πολύ δυνατά εκείνη την περίοδο έθνη, τη Γαλλία και τη Ρωσία, ενώ στον συμμαχικό της «δακτύλιο» βρίσκονταν επίσης η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Ινδία, η Νέα Ζηλανδία και η Νότιος Αφρική, όλες τους ως μέρος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας.
Με τους Γάλλους και τους Ρώσους να αντιμετωπίζουν και εσωτερικά προβλήματα εκείνο το διάστημα (άλλωστε, στη Ρωσία ήδη έμπαιναν οι βάσεις για τη Σοσιαλιστική Επανάσταση), ο Χέιγκ πίστευε ότι ο πόλεμος εξαρτιόνταν κυρίως από τις βρετανικές δυνάμεις. Επίσης, δεν ήταν βέβαιο ότι η αμερικάνικη αρωγή θα βοηθούσε και εάν θα ήταν στην κατάλληλη ποσότητα, ώστε να έρθει η νίκη. Μάλιστα, στην αντίπαλη όχθη υπήρχε ένας πολύ ισχυρός στρατιωτικά αντίπαλος, ο Έρχι Λούντεντορφ.
Ο Χέιγκ πέρασε αμέσως με τα στρατεύματά του σε Γαλλία και Βέλγιο και με μεγάλο ανθρώπινο κόστος κατάφερε να ανακόψει την προέλαση των Γερμανών, με την Πρώτη Μάχη του Υπρ. Εκεί ήταν που δημιουργήθηκαν νέα δεδομένα. Οι δυο πλευρές οχύρωσαν τις θέσεις τους και καμία δεν είχε τη διάθεση να την παραδώσει. Ο πόλεμος όδευε σε αδιέξοδο και στην απόπειρά του να… ταράξει νερά στο Δυτικό Μέτωπο, κατέφυγε στη λύση μιας επίθεσης στο Σομ. Αυτή ξεκίνησε τελικά την 1η Ιουλίου 1916, όταν ο Χέιγκ και ο Γάλλος ομόλογός του, στρατηγός Ζοζέφ Ζοφρ, σχεδόν πιάστηκαν στα χέρια επειδή δεν συμφωνούσαν σε τίποτα, αλλά η ανάγκη τους έκανε να τα βρουν.
Η Μάχη του Σομ θα άφηνε στον Χέιγκ 60.000 απώλειες την πρώτη κιόλας ημέρα, από τις οποίες οι 20.000 ήταν θάνατοι. «Αυτές οι απώλειες δεν μπορούν να θεωρηθούν σοβαρές, αν λάβουμε υπόψη τον αριθμό των εμπλεκομένων και το μήκος του μετώπου της επίθεσης», είπε εκείνος και διέταξε τη δεύτερη προέλαση των αντρών του μέσα στα πυκνά γερμανικά χαρακώματα. Και μπορεί το σκηνικό από όλο αυτό το λουτρό αίματος να μην άλλαξε ιδιαίτερα, όμως με αυτή τη μάχη, τη Δεύτερη του Υπρ, κατέστη δυνατό να αποφορτιστεί η πίεση των γαλλικών γραμμών στο Βερντέν.
Όμως, ο Χέιγκ συνέχισε, παίρνοντας κουράγιο και από κάποιες μικρές νίκες, οι οποίες ωστόσο είχαν τεράστιο τίμημα. Τελικά, στις αρχές Νοεμβρίου του 1917 τα καναδικά τάγματα κατέλαβαν την Πασαντέλ. Στο τέλος της μάχης οι Βρετανοί μετρούσαν την απώλεια 240.000 ανδρών (70.000 νεκροί), ενώ οι Γερμανοί σχεδόν άλλες τόσες. Εκ του αποτελέσματος, φάνηκε ότι η μάχη αυτή αποδείχθηκε καθοριστική για την έκβαση του πολέμου, με τους Γερμανούς να έρχονται στα πρόθυρα της ήττας. Αυτή θα ερχόταν ακριβώς έναν χρόνο και μια ημέρα μετά το Πασαντέλ, στις 11 Νοεμβρίου του 1918…
Το μέτωπο έπρεπε κάποια στιγμή να κλείσει…
Ο βασιλιάς Γεώργιος έχρισε στρατάρχη τον Χέιγκ την Πρωτοχρονιά του 1917, εκτιμώντας ότι η συμβολή του στο Δυτικό Μέτωπο ήταν καθοριστική. Τέλη Ιουλίου ήρθε και η Τρίτη Μάχη του Υπρ. Η νέα επίθεση εναντίον των Γερμανών, θα κατέληγε σε ακόμα βαρύτερες απώλειες για τους Βρετανούς. Κυρίως, επειδή όταν ξεκίνησε, παρουσιάστηκαν όλα τα προβλήματα που εμφανίστηκαν και στα πεδία των μαχών του Σόμ.
Το προκαταρτικό μπαράζ, με 3,4 εκατομμύρια οβίδες να εκτοξεύονται, ακύρωσε κάθε αιφνιδιασμό. Τα χρονοδιαγράμματα που είχαν καθοριστεί -ως συνήθως- ανατράπηκαν μέσα στο χάος του πολέμου, ενώ η αντίσταση του εχθρού απλώνονταν σε μεγαλύτερο βάθος και ήταν πολύ πιο αποφασιστική από ό,τι περίμεναν οι Βρετανοί. Η καταρρακτώδης, επίμονη βροχή και το πυροβολικό των δύο πλευρών, μετέτρεψαν το πεδίο μάχης σε ένα τοπίο πλήρους χάους.
Ο φόρος τιμής στα θύματα
Φέτος, τον μήνα που πέρασε, συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από τη μάχη. Και η συμμαχική πλευρά δεν μπορούσε να την ξεχάσει. Με μια εκδήλωση στο Πασαντέλ, στην οποία βρέθηκαν εκπρόσωποι από όλες τις χώρες -μεταξύ των οποίων και ο πρίγκιπας Γουίλιαμ από πλευράς Μεγάλης Βρετανίας- απέτιναν φόρο τιμής στα πάρα πολλά θύματά. Στην αντίστοιχη εκδήλωση, πριν από 10 χρόνια, είχε μεταβεί στο Βέλγιο και η βασίλισσα Ελισάβετ.
Η παρακαταθήκη του Πασαντέλ στην τέχνη
Όπως σχεδόν όλες οι μεγάλες μάχες, έτσι και αυτή στο Πασαντέλ ενέπνευσε τον κόσμο της τέχνης και των γραμμάτων. Μια από αυτές ήταν η κινηματογραφική μεταφορά των γεγονότων στην οθόνη, μέσω της καναδικής παραγωγής, Passchendaele, δημιούργημα του Πολ Γκρος (σκηνοθέτης, σεναριογράφος, παραγωγός και πρωταγωνιστής). Ενδεικτικό του πόσο σημαντική ήταν για τη βορειοαμερικανική χώρα το συγκεκριμένο μέτωπο. Οι λάτρεις των ταινιών με θεματολογία τον πόλεμο, αξίζει να τη δουν…
Πάντως, πολύ πριν τον Πολ Γκρος, είχε προηγηθεί ο Ρόουαν Άτκινσον και η τετραλογία της «Μαύρης Οχιάς», με τον τέταρτο κύκλο να είναι αυτός που ασχολείται με όσα έγιναν κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και δη την πιο αιματηρή του μάχη, αυτή στα σύνορα της πόλης Υπρ. Ο γνωστός φιλέλληνας ηθοποιός, Στέφεν Φράι, μάλιστα, ενσαρκώνει έναν χαρακτήρα που παραπέμπει στον Ντάγκλας Χέιγκ. Το χαρακτηριστικό μουστάκι του ηθοποιού από το Νόργουιτς, είναι κάτι παραπάνω από ξεκάθαρο…
Όσο για τους φίλους της μουσικής, οι Iron Maiden, οι οποίοι έρχονται στην Ελλάδα στις 20 Ιουλίου του νέου έτους, ένα από τα ωραιότερα τραγούδια τους τα τελευταία χρόνια είναι το Passchendaele. Η έμπνευση των Στιβ Χάρις και Άντριαν Σμιθ, ήρθε από αυτήν τη μάχη και μετατράπηκε σε ένα από τα πιο επικά κομμάτια στο «οπλοστάσιο» της πιο δημοφιλούς μέταλ μπάντας στην Ελλάδα.
Η λίστα δεν σταματάει εδώ, καθώς το Πασαντέλ ενέπνευσε πολλούς ακόμη ανθρώπους των τεχνών και των γραμμάτων, για να περιγράψουν τον πόνο και την οδύνη που φέρνει ένας πόλεμος. Η ανθρωπότητα δεν φαίνεται, ωστόσο, να έχει διδαχθεί και παρά τα άπειρα αντι-πολεμικά μηνύματα, το αίμα αθώων και μη συνεχίζει να χύνεται, παρά τη ματαιότητα που έχει όλο αυτό…
