Οι κάλπες χθες μίλησαν στην Τουρκία και έδωσαν στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν το ελεύθερο για να αποκτήσει υπερεξουσίες. Το «ναι» στο δημοψήφισμα, βέβαια, επικράτησε οριακά του «όχι» με 51,41% έναντι 48,59%.
Σήμερα φαίνεται πως η Τουρκία ξύπνησε διχασμένη καθώς αν δει κανείς τον εκλογικό χάρτη θα δει ότι από τη μία υπάρχει η Τουρκία των μεγάλων αστικών κέντρων και τον Κούρδων, και από την άλλη η υπόλοιπη χώρα.
Σε δηλώσεις του ο Ερντογάν ανέφερε ότι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είναι ξεκάθαρο, προσθέτοντας ότι είχε τηλεφωνική επικοινωνία με τον πρωθυπουργό Γιλντιρίμ και τον αρχηγό του εθνικιστικού κόμματος για να τους συγχαρεί. Όπως είπε ο ίδιος, κατά τη συνομιλία του με τον Τούρκο πρωθυπουργό εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του προς το τουρκικό έθνος για την επίδειξη της βούλησής του στην κάλπη.
Δήλωσε επίσης ότι είναι έτοιμος να οργανώσει ένα νέο δημοψήφισμα για την επαναφορά της θανατικής ποινής. Απαντώντας στο πλήθος των υποστηρικτών του, που είχαν συγκεντρωθεί στην Κωνσταντινούπολη, ο επικεφαλής του τουρκικού κράτους επισήμανε ότι «αμέσως θα συζητήσει το θέμα με (τον πρωθυπουργό Μπιναλί) Γιλντιρίμ».
Εάν η αντιπολίτευση στηρίξει την επαναφορά της θανατικής ποινής «εγώ τότε θα εγκρίνω» αυτό το μέτρο, υπογράμμισε. Εάν δεν το κάνει «τότε θα οργανώσουμε ένα νέο δημοψήφισμα», κατέληξε ο ίδιος.
Καταγγέλοντας την απόφαση της Ανώτατης Εκλογικής Επιτροπής να θεωρήσει έγκυρα τα ψηφοδέλτια που δεν είχαν την επίσημη σφραγίδα των εκλογικών τμημάτων, ο ηγέτης του CHP Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου είπε πως οι αρχές «κατέστησαν θέμα δημόσιας αντιπαράθεσης τη νομιμότητα του δημοψηφίσματος» και «επισκίασαν την απόφαση του έθνους». Ο ίδιος επισήμανε ότι εκείνοι που υποστήριξαν το «ναι» στο δημοψήφισμα ενδεχομένως παραβίασαν τα όρια του νόμου.
Ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Μπιναλί Γιλντιρίμ δήλωσε σε ομιλία που εκφώνησε ενώπιον πλήθους υποστηρικτών του κυβερνώντος κόμματος και του προέδρου Ερντογάν ότι «είμαστε ένα έθνος», αναφερόμενος στο αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος.
Ο επικεφαλής της τουρκικής κυβέρνησης επισήμανε ότι η Τουρκία ανοίγει μια νέα σελίδα στη δημοκρατική της ιστορία και υπογράμμισε ότι ο τελευταίος λόγος ανήκει στο έθνος και το έθνος είπε «ναι» στη συνταγματική αναθεώρηση.
Τι ψήφισαν οι μεγάλες πόλεις
Η Τουρκία βγήκε από την μάχη του δημοψηφίσματος διχασμένη κι αυτό είναι βέβαιο. Μετά την ανακήρυξη της νίκης του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έντονη συζήτηση έχει ανοίξει για τους δύο πόλους που διαμορφώθηκαν όσον αφορά τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά των πολιτών που πήγαν στις κάλπες
Οι μεγάλες πόλεις Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Αττάλεια και Αλικαρνασός τάχθηκαν υπέρ του «όχι» ενώ και η πρωτεύουσα της χώρας Άγκυρα έβαλε φρένο στις βλέψεις του Ερντογάν για μία άνετη νίκη. Επίσης όχι ψήφισαν συντριπτικά και οι κουρδικές περιοχές. Το δε Ντιγιάρμπακιρ ψήφισε «όχι» με ποσοστό 63%.
Χαρακτηριστικό είναι πάντως το εκλογικό αποτέλεσμα στην Κωνσταντινούπολη «έδρα» του Ερντογάν, αφού έχει διατελέσει δήμαρχος της Πόλης. Ενδεικτικά να αναφέρουμε πως όταν το ποσοστό των καταμετρημένων ψήφων ήταν στο 95% το «όχι» προηγούταν με 50.91%, ενώ το «ναι» ήταν στο 49.09%.
Στην πρωτεύουσα Άγκυρα, αντίστοιχα με καταγεγραμμένο το 94% των ψήφων το «όχι» προηγούταν οριακά με 50.14%, ενώ το «ναι» βρίσκεται στο 49.86%.
Πρέπει να σημειωθεί ότι στην ομιλία που έκανε ο Πρόεδρος της Τουρκίας τόνισε την άνοδο των ψήφων στις πόλεις της νοτιοανατολικής Τουρκίας, όπου οι Κούρδοι αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Παρόλα αυτά όμως μέσα στις 10 πόλεις που ψήφισαν το πιο ισχυρό «όχι» συγκαταλέγονται πέντε από την περιοχή αυτή. Το μεγαλύτερο ποσοστό υπέρ του «όχι» με 80,42 %, ήταν το Τούντζελι.
Το πολυπόθητο για τον Έρντογάν «ναι» που του έδωσε εν τέλει και τη νίκη ήρθε από την ενδοχώρα και από τις περιοχές με χαμηλότερο βιοτικό και μορφωτικό επίπεδο όπως οι παραλιακές επαρχίες της Μαύρης Θάλασσας και οι αγροτικές περιοχές.
Με 56,61% επικράτησε το «όχι» και στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, με τους Τουρκοκύπριους να απορρίπτουν τις προτεινόμενες συνταγματικές αλλαγές της τουρκικής κυβέρνησης.
Υπέρ του «ναι», αντίθετα, τάχθηκε μόλις το 43,39% των ψηφοφόρων.
Η συμμετοχή ήταν πάρα πολύ μεγάλη, στο 86%, ποσοστό ρεκόρ για την Τουρκία.
Τι ψήφισαν οι Τούρκοι στην Ελλάδα
Με μαζικότητα ψήφισαν οι απόδημοι Τούρκοι που κατοικούν στην Ελλάδα στο κρίσιμο τουρκικό δημοψήφισμα για την αναθεώρηση του συντάγματος.
Συντριπτικά κατά της συνταγματικής αλλαγής που προωθεί ο Ταγίπ Ερντογάν τάχθηκε στο σημερινό δημοψήφισμα οι Τούρκοι που κατοικούν στη χώρα μας (έχοντας ελληνική υπηκοότητα αλλά διατηρώντας τα δικαιώματά τους στην Τουρκία), σύμφωνα με τα στοιχεία που μεταδίδει το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων Anadolu και αναμεταδίδει η ανταποκρίτρια της εφημερίδας Guardian στην Ελλάδα, Έλενα Σμιθ.
«Με περίπου 140.000 ανθρώπους, η μειονότητα αποτελεί κάτι παραπάνω από το 1% του συνολικού πληθυσμού. Αν και Έλληνες πολίτες, έχουν δικαίωμα ψήφου στην Τουρκία όπου, συχνά αναζητούν καθοδήγηση, κάτι που φοβάται η Αθήνα. Τους τελευταίους μήνες η Ελλάδα έχει επίσης δεχθεί αυξημένο αριθμό αιτήσεων για πολιτικό άσυλο από Τούρκους που αντιτίθενται σθεναρά στο καθεστώς Ερντογάν», αναφέρει στο ρεπορτάζ της η Έλενα Σμιθ.
Το ποσοστό του «όχι» στις ψήφους της μουσουλμανικής μειονότητας ανέρχεται σε 76,75%, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές.
CHP: Σοβαρό ζήτημα νομιμότητας
Το μεγαλύτερο αντιπολιτευτικό κόμμα CHP υπογράμμισε ότι η απόφαση της εκλογικού συμβουλίου να αποδεχθεί ψήφους που δε φέρουν σφραγίδα θα προκαλέσει σοβαρό ζήτημα νομιμότητας και ζητά την ανακαταμέτρηση τουλάχιστον του 37% των ψήφων.
«Η εφορευτική επιτροπή απέτυχε, επιτρέποντας την απάτη στο δημοψήφισμα», δήλωσε σε δημοσιογράφους ο αντιπρόεδρος του CHP, Μπουλέντ Τεζκάν.
Όπως μάλιστα ανακοίνωσε η ηγεσία του κόμματος, θα ζητήσει την επανακαταμέτρηση του 37% των ψήφων του δημοψηφίσματος.
Την ίδια ώρα το φιλοκουρδικό Κόμμα της Δημοκρατίας των Λαών HDP γνωστοποίησε στο Twitter ότι θα ζητήσει την επανακαταμέτρηση των ψήφων που προήλθαν από τα δύο τρίτα των καλπών.
Οι εξουσίες του προέδρου
Οι αλλαγές αναμένονται σαρωτικές. Η ενίσχυση των εξουσιών του προέδρου θα είναι θεαματικές παρόλο που όπως βγήκε από επίσημα χείλη «τα ποσοστά δεν ήταν ικανοποιητικά».
Διευρύνονται οι εξουσίες του προέδρου
Βάσει της συνταγματικής μεταρρύθμισης, ο πρόεδρος Ερντογάν θα συγκεντρώνει τις περισσότερες εκτελεστικές εξουσίες, ορίζοντας ο ίδιος τους υπουργούς της κυβέρνησης, καθώς και έναν ή δύο αντιπροέδρους.
Καταργείται θώκος του πρωθυπουργού, ενώ βάσει των προβλέψεων του νομοσχεδίου, ο πρόεδρος θα μπορεί να επεμβαίνει άμεσα στον δικαστικό τομέα.
Ο πρόεδρος της Τουρκίας θα μπορεί να επιλέγει άμεσα ή έμμεσα έξι μέλη του Ανώτατου Συμβουλίου Δικαστών και Εισαγγελέων (HSYK), το οποίο είναι αρμόδιο για να διορίζει και να αποπέμπει τους δικαστικούς λειτουργούς. Το κοινοβούλιο θα επιλέγει τα υπόλοιπα επτά μέλη.
Τα στρατοδικεία, που έχουν στο παρελθόν καταδικάσει σε θάνατο πολλούς αξιωματούχους μεταξύ αυτών και ο πρώην πρωθυπουργός Αντνάν Μεντερές μετά το πραξικόπημα του 1960, θα απαγορευθούν πλην εξαιρέσεων.
Κοινοβούλιο
Ο αριθμός των βουλευτών θα αυξηθεί από 550 σε 600, ενώ το όριο ηλικίας του εκλέγεσθαι θα μειωθεί από τα 25 έτη που είναι τώρα στα 18.
Οι προεδρικές και οι βουλευτικές εκλογές θα διεξάγονται ταυτόχρονα κάθε πέντε χρόνια, έναντι τεσσάρων που ισχύει τώρα.
Το κοινοβούλιο θα εξακολουθήσει να μπορεί να καταρτίζει, να τροποποιεί και να καταργεί νόμους. Επίσης θα ελέγχει τις ενέργειες του προέδρου, όμως αυτός θα μπορεί να εκδίδει προεδρικά διατάγματα για τους τομείς που αφορούν τις διευρυμένες εκτελεστικές του εξουσίες.
Αντίθετα, το νομοσχέδιο προβλέπει ότι ο πρόεδρος δεν θα μπορεί να εκδίδει διατάγματα για θέματα τα οποία ρυθμίζονται ξεκάθαρα από τους νόμους.
Αν ο πρόεδρος κατηγορηθεί ή θεωρηθεί ύποπτος ότι διέπραξε κάποιο αδίκημα, το κοινοβούλιο θα μπορεί να ζητεί να διενεργηθεί έρευνα, όμως η απόφαση θα πρέπει να ληφθεί με διευρυμένη πλειοψηφία τριών πέμπτων.
Κατάσταση έκτακτης ανάγκης
Σύμφωνα με τη συνταγματική μεταρρύθμιση, η χώρα θα κηρύσσεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης μόνο σε περίπτωση «εξέγερσης ενάντια στην πατρίδα» ή όταν σημειώνονται «βίαιες ενέργειες που απειλούν το έθνος με διχασμό».
Ο πρόεδρος θα αποφασίζει αν θα κηρύξει ή όχι κατάσταση έκτακτης ανάγκης προτού θέσει σχετικό ερώτημα στο κοινοβούλιο. Στη συνέχεια το κοινοβούλιο θα μπορεί να την παρατείνει, να την αναστέλλει ή να περιορίζει τη διάρκειά της.
Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης αρχικά θα μπορεί να τίθεται σε ισχύ για έξι μήνες, και στη συνέχεια θα μπορεί να παρατείνεται για ανώτατη περίοδο 4 μηνών κάθε φορά.
Πρόεδρος ως το 2029;
Το προσχέδιο της συνταγματικής μεταρρύθμισης ορίζει την 3η Νοεμβρίου 2019 ως ημερομηνία των επόμενων προεδρικών και βουλευτικών εκλογών.
Ο πρόεδρος εκλέγεται για μια πενταετή θητεία και για δύο φορές το ανώτατο. Πλέον δεν θα είναι υποχρεωμένος να παύει τις σχέσεις του με το κόμμα του.
Ο Ερντογάν, 63 ετών, εκλέχθηκε πρόεδρος τον Αύγουστο του 2014 αφού διετέλεσε πρωθυπουργός της Τουρκίας επί 12 χρόνια.
Η τρέχουσα θητεία του ως πρόεδρος δεν θα προσμετράται όταν αλλάξει το σύστημα. Οπότε, ο Ερντογάν, που βρίσκεται στην εξουσία από το 2003, μπορεί θεωρητικά να παραμείνει στην προεδρία ως το 2029.
Οι σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση
Μετά την επικράτηση του «ναι», οι επικριτές του Ερντογάν στην Ευρώπη είναι βέβαιο ότι θα υποστηρίξουν πως η Τουρκία δεν ικανοποιεί τα απαιτούμενα κριτήρια ένταξης ως προς τη δημοκρατική σταθερότητα, βάζοντας «ταφόπλακα» στην ενταξιακή πορεία της χώρας στην ΕΕ.
Οι σχέσεις της Τουρκίας με τις χώρες της Ευρώπης είναι άλλωστε ήδη τεταμένες, με τον Τούρκο πρόεδρο να επιτίθεται στη Γερμανία και την Ολλανδία, κάνοντας λόγο για «ναζιστικές» πρακτικές, επειδή απαγόρευσαν συγκεντρώσεις υπέρ του «ναι» στο έδαφός τους.
Ευρωπαίοι αξιωματούχοι εκτιμούν εξάλλου ότι, παρά τη νίκη του, ο Τούρκος πρόεδρος είναι πιθανό να προκαλέσει πρόωρες προεδρικές και βουλευτικές εκλογές, που κανονικά είναι προγραμματισμένες για το 2019, οι οποίες ενδέχεται να χαρακτηριστούν από μία ιδιαίτερα σκληρή και βίαια προεκλογική εκστρατεία.
Τι μπορεί να αλλάξει το αποτέλεσμα
Περισσότερο ή λιγότερο δημοκρατική Τουρκία;
Με τη νίκη του αυτή ο Ερντογάν αποκτά σημαντικά ενισχυμένες εξουσίες και θεωρητικά μπορεί να παραμείνει στην προεδρία ως το 2029. Η εκτελεστική εξουσία θα είναι συγκεντρωμένη στα χέρια του προέδρου. Το αξίωμα του πρωθυπουργού θα καταργηθεί.
Οι υποστηρικτές του προέδρου λένε πως αυτό ήταν απαραίτητο για να σταθεροποιηθεί η κυβέρνηση και να υπάρξει σαφής διάκριση με τη δικαστική και τη νομοθετική εξουσία.
Όμως οι αντίπαλοί του εκφράζουν φόβους ότι δεν υπάρχει πλέον κανένα αντίβαρο, κανένας μηχανισμός ελέγχου της εξουσίας του με το νέο σύστημα, κάτι που ανοίγει τον δρόμο για την εγκαθίδρυση ενός αυταρχικού καθεστώτος.
Το προεδρικό σύστημα «συγκεντρώνει άνευ προηγουμένου εξουσίες στα χέρια ενός άνδρα και μόνο», υπογραμμίζει ο Άλαν Μακόφσκι του ινστιτούτου μελετών Centre for American Progress.
Ποιο είναι το μέλλον της σχέσης της Τουρκίας με την Ευρώπη;
Οι σχέσεις μεταξύ της Τουρκίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιδεινώθηκαν ραγδαία το τελευταίο διάστημα, με τον Ερντογάν να κατηγορεί ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για «ναζιστικές πρακτικές».
Σύμφωνα με τον Τούρκο πρόεδρο, οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις της χώρας στην ΕΕ, που βρίσκονται σε τέλμα εδώ και καιρό, θα τεθούν και πάλι «στο τραπέζι» μετά το δημοψήφισμα. Ο Ερντογάν αναφέρθηκε χθες στην πιθανή διοργάνωση ενός ακόμη δημοψηφίσματος, για την επαναφορά της θανατικής ποινής—κάτι που αποτελεί κόκκινη γραμμή για τις Βρυξέλλες.
«Η τακτική του να επιτίθεται συνεχώς στην ΕΕ (…) για να εξυπηρετήσει εσωτερικές πολιτικές σκοπιμότητες πλέον φτάνει στα όριά της», σύμφωνα με τον Μαρκ Πιερινί του κέντρου μελετών Carnegie Europe.
Μετά τη νίκη του στο δημοψήφισμα, ο Ερντογάν δεν αποκλείεται να εγκαταλείψει τον στόχο η χώρα να ενταχθεί στην ΕΕ και να προκρίνει απλά μια διμερή σχέση επικεντρωμένη στο εμπόριο, για παράδειγμα με την προώθηση μιας ενισχυμένης τελωνειακής ένωσης.
Πόλεμος ή ειρήνη με τους Κούρδους;
Μετά την κατάρρευση της ιστορικής εκεχειρίας με το Εργατικό Κόμμα Κουρδιστάν (PKK) το καλοκαίρι του 2015, η νοτιοανατολική Τουρκία έχει βυθιστεί σε μια δίνη αιματηρών συγκρούσεων μεταξύ των τουρκικών δυνάμεων ασφαλείας και των κούρδων αυτονομιστών.
Οι νέες ευρείας κλίμακας στρατιωτικές επιχειρήσεις συνοδεύτηκαν από την διεύρυνση της καταστολής των Κούρδων, συμπεριλαμβανομένων πολλών πολιτικών και μέσων ενημέρωσης, που κατηγορούνται ότι συνδέονται με τις «τρομοκρατικές» ενέργειες του PKK.
Καθώς η νίκη του «ναι» επιτεύχθηκε με οριακή διαφορά, ο Ερντογάν ίσως υιοθετήσει μια πιο «συμβιβαστική» στάση στο κουρδικό ζήτημα, εκτιμά η Ασλί Αϊντιντασμπάς του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων.
Μολαταύτα, προς το παρόν η ρητορική του παραμένει πολεμική, και ο φιλοκυβερνητικός Τύπος έκανε λόγο περί μιας επικείμενης χερσαίας επιχείρησης εναντίον του PKK στο βόρειο Ιράκ αμέσως μετά το δημοψήφισμα.
Συμφιλίωση ή πόλωση;
Η τουρκική κοινωνία είναι έντονα πολωμένη τα τελευταία χρόνια όσον αφορά το πρόσωπο του Ερντογάν. Στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας για το δημοψήφισμα, ο Τούρκος πρόεδρος δαιμονοποίησε τους αντιπάλους του, κατηγορώντας τους ότι συνεργάζονται με τους «τρομοκράτες» και τους «πραξικοπηματίες».
Ο Ερντογάν «κερδίζει (τις εκλογικές αναμετρήσεις), όμως, τελικά, η μισή χώρα τον αγαπά και η άλλη μισή τον απεχθάνεται. Αυτή είναι η αιτία της κρίσης της σύγχρονης Τουρκίας», κρίνει ο Σονέρ Τσαγκαπτάι, αναλυτής του Washington Institute.
Ο Τούρκος πρόεδρος συμμάχησε με τους υπερεθνικιστές για να κερδίσει τη μάχη του δημοψηφίσματος, γεγονός που ίσως δείχνει περισσότερο ρεαλισμό από πλευράς του σε σχέση με το παρελθόν.
Ορισμένοι παρατηρητές ανέμεναν ότι ο Ερντογάν θα υιοθετήσει πιο συμφιλιωτική ρητορική μετά το δημοψήφισμα, αν κερδίσει αναφέρει το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων.
«Τώρα έχει έλθει η ώρα της αλληλεγγύης, της ενότητας (…) όλοι μαζί είμαστε η Τουρκία», είπε χθες ο πρωθυπουργός Μπιναλί Γιλντιρίμ.
Ανάκαμψη της οικονομίας ή πτωτική πορεία;
Οι αγορές θεωρούσαν ότι το «ναι» θα κέρδιζε στο δημοψήφισμα και προσβλέπουν σε μια επιστροφή της σταθερότητας στην Τουρκία, η οποία επλήγη τον τελευταίο ενάμιση χρόνο από αλλεπάλληλες τρομοκρατικές ενέργειες και την απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος του Ιουλίου.
Όμως μεσοπρόθεσμα κυριαρχεί η αβεβαιότητα. Η μείωση της εμπιστοσύνης των επενδυτών στους θεσμούς, η αυξημένη πόλωση της κοινωνίας και η καθυστέρηση της υιοθέτησης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων ίσως επηρεάσουν την ανάπτυξη.
Η νίκη του «ναι» χθες «ενδέχεται να γίνει δεκτή με ικανοποίηση από τις αγορές βραχυπρόθεσμα», είχε εκτιμήσει πριν από την ψηφοφορία το γραφείο της εταιρείας χρηματοοικονομικών υπηρεσιών BCG Partners στην Κωνσταντινούπολη. Όμως η ανάπτυξη «παραμένει ασθενική και οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις (της μετατροπής) του συστήματος (σε προεδρικό) παραμένουν ακόμη άγνωστες», συμπλήρωσε.
