Την εκτίμηση ότι υπάρχουν όρια στο πόσο μουσουλμανική ή ισλαμική χώρα μπορεί να κάνει την Τουρκία ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν διατυπώνει ο διευθυντής του Κέντρου Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών (CIES) στο Πανεπιστήμιο Καντίρ Χας, στην Κωνσταντινούπολη, Δημήτρης Τριανταφύλλου, σε συνέντευξή του στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ενόψει του δημοψηφίσματος της ερχόμενης Κυριακής στη γειτονική χώρα.

«Τα όρια τού πόσο πιο μουσουλμανική ή ισλαμική χώρα μπορεί να κάνει ο Ερντογάν (την Τουρκία) είναι πολύ πιο περιορισμένα απ΄ ό,τι θα ήταν σε μια αραβική π.χ. χώρα, όπου το Ισλάμ έχει κυρίαρχο ρόλο. Μπορεί να θέλει να αποδομήσει το κοσμικό κράτος του Ατατούρκ αλλά υπάρχουν κάποια πλαίσια, από τα οποία -προς το παρόν τουλάχιστον- δεν μπορεί να προχωρήσει παραπέρα», ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Τριανταφύλλου, επισημαίνοντας πως υπάρχει ένας ρεαλισμός από την πλευρά του Τούρκου Προέδρου σε ό,τι αφορά τις όποιες τάσεις τυχόν υπάρχουν για μια χώρα εντελώς αλλαγμένη απ΄ αυτό που είναι σήμερα.

Επισημαίνει, δε, ότι ο Τούρκος Πρόεδρος θα ήθελε να είναι στην εξουσία στην επέτειο των 100 χρόνων της Τουρκικής Δημοκρατίας και «ενδεχομένως με μια ιδεολογική στροφή που διαμορφώνεται για το ποια θα είναι η Τουρκία του μέλλοντος να ταυτίζεται το όνομά του με αυτό του ιδρυτή της Τουρκίας, του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ».

Σε ό,τι αφορά την επόμενη μέρα -μετά το δημοψήφισμα- για την Τουρκία, εκτιμά πως δεν θα υπάρξουν ουσιαστικές αλλαγές στο εσωτερικό, ενώ σε ό,τι αφορά τη σχέση της Άγκυρας με την Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρεί πως ο ρεαλισμός -το γεγονός δηλαδή ότι η τουρκική οικονομία είναι ταυτισμένη μ΄ αυτή της Ένωσης- θα υπερισχύσει του κυνισμού σε ορισμένες από τις προεκλογικές τοποθετήσεις του Τούρκου προέδρου.

Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του Δημήτρη Τριανταφύλλου στη Σοφία Παπαδοπούλου για το Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων:

–Τι προσπαθεί να πετύχει μ’ αυτό το δημοψήφισμα ο Τούρκος Πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν;

Το βασικό είναι πώς μπορεί να μείνει στην εξουσία. Είναι ένας πολιτικός που έχει πετύχει, από τότε που εξελέγη για πρώτη φορά δήμαρχος Κωνσταντινούπολης, σε κάθε εκλογική αναμέτρηση να επικρατεί και να κυριαρχήσει στην κεντρική πολιτική σκηνή τόσα χρόνια. Κι επειδή υπάρχουν κάποια όρια στο πόσο μπορεί να παραμείνει σε κάθε θέση -ως πρωθυπουργός τον περιόριζε το καταστατικό του κόμματός του με τις δύο θητείες- γι΄ αυτό διεκδίκησε την Προεδρία, έγινε ο πρώτος Πρόεδρος εκλεγμένος από τον λαό και τώρα προσπαθεί να κάνει αυτή τη συνταγματική αλλαγή για να παραμείνει στην κεντρική πολιτική σκηνή τουλάχιστον ως το 2029, αν περάσει το δημοψήφισμα.

Είναι ένας πολιτικός που έχει μια ατζέντα επαναδιαμόρφωσης της κατεύθυνσης της Τουρκίας- για παράδειγμα θα ήθελε πολύ να είναι στην εξουσία το 2023, που η Τουρκική Δημοκρατία θα γιορτάσει 100 χρόνια ζωής, και θα ήθελε πολύ, με τα σχέδιά του και την εξουσία του και ενδεχομένως με μια ιδεολογική στροφή που διαμορφώνεται για το ποια θα είναι η Τουρκία του μέλλοντος, να ταυτίζεται το όνομά του με αυτό του ιδρυτή της Τουρκίας, του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ.

–Ναι, αλλά ο Ατατούρκ ήταν αυτός στον οποίο οφείλεται ο κοσμικός χαρακτήρας του τουρκικού κράτους, που φαίνεται να έχει αλλάξει επί ημερών Ερντογάν στην εξουσία…

Ναι μεν αλλά μην ξεχνάμε ότι τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα μετά την Αραβική Άνοιξη, συζητούσαμε για το «τουρκικό μοντέλο», γνωρίζοντας πολύ καλά ότι είναι ένα μετριοπαθές ισλαμικό κράτος (η Τουρκία) που θα μπορούσε να είναι μοντέλο για τους Άραβες γείτονές του.

Ενδεχομένως η ιδέα του να είναι πως ναι μεν θέλει να υπάρχει περισσότερη πίστη, θρησκεία στην πολιτική ζωή, αλλά δεν έχει καμιά σχέση με τους Σαουδάραβες και τους ουαχαμπιστές και άλλα ισλαμικά κράτη, ούτε πιστεύω ότι έχει πρόθεση να μετονομαστεί η Τουρκία σε Ισλαμική Δημοκρατία της Τουρκίας. Απλώς είναι μία τουρκική έκφανση μιας ιδεολογίας που πάντα υπήρχε έτσι κι αλλιώς. Και το κοσμικό κράτος που ίδρυσε ο Ατατούρκ, το ίδρυσε γνωρίζοντας ότι το κάνει σε μια χώρα όπου κατά πλειοψηφία κυριαρχεί το Ισλάμ. Κι αυτό που προσπάθησε να κάνει τότε ο Ατατούρκ ήταν να μειώσει τον ρόλο της θρησκείας, γιατί πίστευε ότι δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει η σύγχρονη Τουρκία με τις αρχές του Ισλάμ. Βέβαια έχουν αλλάξει τα δεδομένα. Η Τουρκία θεωρείται στη γεωγραφία των διεθνών σχέσεων μια μεσαία χώρα, δηλαδή μια μεγάλη περιφερειακή δύναμη, που έχει αναπτυχθεί, που είναι μια Τουρκία που βρίσκεται στη 16η-17η θέση όσον αφορά τις πιο ισχυρές οικονομίες του κόσμου, που έχει οράματα και σχεδιάζει και μπορεί να παίξει έναν μεγαλύτερο ρόλο. Και μέσα σ΄ αυτό το πλαίσιο και στη γειτονιά αυτή προσπαθεί να φέρει ένα νέο μοντέλο διακυβέρνησης για να μπορεί να επιβιώσει και η ίδια η χώρα.

Να μην ξεχνάμε ότι για να έρθει στην εξουσία μέσα στο πλαίσιο του κοσμικού κράτους, αυτό που κατάφερε να κάνει ο ίδιος ο Ερντογάν και το κυβερνών κόμμα ήταν να φέρει στο προσκήνιο ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού που μέχρι να εμφανιστεί ο Ερντογάν δεν πίστευε ότι το σύστημα λειτουργεί γι΄ αυτό. Έδωσε την πίστη ο Ερντογάν στους πιο συντηρητικούς Τούρκους -σ΄ αυτούς που πάντα πιστεύουν ότι η θρησκεία παίζει σημαντικό ρόλο- στους Τούρκους που δεν είναι από τις πόλεις αλλά από την επαρχία, ότι η Τουρκία ανήκει και σ’ αυτούς. Σ΄ αυτούς, λοιπόν, τους ψηφοφόρους επένδυσε και προς αυτούς κατευθύνθηκε κι έχτισε δρόμους, δίκτυα ηλεκτροδότησης και υδροδότησης. Σ΄ αυτούς είπε πως δεν χρειάζεται να φοβούνται, κι αν θέλουν να προσεύχονται πέντε φορές την ημέρα να το κάνουν ή αν θέλουν η γυναίκα τους να φοράει μαντίλα επίσης να το κάνουν […] Δεν υπάρχει ωστόσο επιβολή ότι όλες οι γυναίκες πρέπει να φορούν τη μαντίλα ή ότι όλοι πρέπει να πάνε στο τζαμί.

-Υπάρχει κάποιο πλαίσιο, κάποια όρια μέσα στα οποία κινείται ο Τούρκος Πρόεδρος;

Τα όρια του πόσο πιο μουσουλμανική ή ισλαμική χώρα μπορεί να κάνει την Τουρκία ο Ερντογάν είναι πολύ πιο περιορισμένα απ΄ ό,τι θα ήταν σε μια αραβική π.χ. χώρα, όπου το Ισλάμ έχει κυρίαρχο ρόλο. Μπορεί να θέλει να αποδομήσει το κοσμικό κράτος του Ατατούρκ αλλά υπάρχουν κάποια πλαίσια, από τα οποία -προς το παρόν τουλάχιστον- δεν μπορεί να προχωρήσει παραπέρα. Και υπάρχουν λόγοι πρακτικοί και λογικοί γιατί δεν μπορεί να προχωρήσει παραπέρα. Γιατί όχι μόνο έφερε νέους ψηφοφόρους στην πολιτική ζωή, στον δημόσιο βίο, αλλά γιατί επί των ημερών του αυτή η χώρα έχει γνωρίσει μεγάλη οικονομική άνθιση και αυτό δεν οφείλεται μόνο στους νέους Τούρκους, σ΄ αυτούς που ενσωματώθηκαν στο σύστημα. Σε όλους τους Τούρκους οφείλεται. Όλοι κέρδισαν από αυτή την ανάπτυξη και διευρύνθηκε η μεσαία τάξη σε τέτοιο βαθμό που η χώρα αυτή είναι στις πρώτες 20 οικονομίες του κόσμου, και προσπαθεί να διατηρήσει τη θέση της εκεί πέρα. Υπάρχει ένας ρεαλισμός στην όλη του προσέγγιση και αυτός ο ρεαλισμός βοηθάει σε όποιες τάσεις ενδεχομένως υπάρχουν για μια χώρα εντελώς αλλαγμένη απ΄ αυτό που ήταν ή είναι σήμερα.

-Η επόμενη ημέρα τι αναμένεται να φέρει στην Τουρκία; Τόσο σε ό,τι αφορά το εσωτερικό της χώρας όσο και τις σχέσεις της με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τους γείτονές της;

Ως προς το εσωτερικό, είτε το αποτέλεσμα είναι «ναι» είτε «όχι», ο Ερντογάν θα παραμείνει Πρόεδρος και το ΑΚΡ το κυβερνών κόμμα. Δεν αλλάζει κάτι ουσιαστικά. Αυτό που θα έχει αλλάξει είναι ότι δεν κατάφερε (ενδεχομένως) να κερδίσει το δημοψήφισμα. Κι αν δεν το καταφέρει δεν νομίζω πως θα το βάλει κάτω. Ενδεχομένως να προκηρύξει εθνικές εκλογές, κι εκεί πέρα θα προσπαθήσει να κερδίσει την απόλυτη πλειοψηφία που απαιτείται στο Κοινοβούλιο για να προωθήσει την αλλαγή του Συντάγματος.

Σε περίπτωση επικράτησης, θα αρχίσουν σιγά- σιγά να εξαφανίζονται οποιεσδήποτε ισορροπίες μεταξύ των εξουσιών ενδέχεται να υπάρχουν ακόμη. Απόλυτος κυρίαρχος όλων των εξουσιών, είτε είναι δικαστική εξουσία, είτε κοινοβουλευτική ή εκτελεστική, είναι ο ίδιος. Κι ενδεχομένως αν έχει (υπό τον έλεγχό του) και τον Στρατό. Και πάνω σ’ αυτό μπορεί κάποιος να προβληματιστεί. Και φυσικά θα έχει εξουσίες ανεπτυγμένες, αφού θα μπορεί ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, με το νέο Σύνταγμα, να είναι και αρχηγός κόμματος και να έχει και όλο τον μηχανισμό τού κόμματός του από πίσω. Και θα πρέπει να δούμε αν έτσι θα περιοριστούν περισσότερο ακόμη οι κοσμικοί, το κοσμικό κράτος, η κοσμική αντιπολίτευση- όποια κι αν είναι αυτή.

Διαφωνίες ενδεχομένως θα προκύψουν σε ό,τι αφορά την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Π.χ. υπάρχει το πόρισμα της Επιτροπής της Βενετίας που λέει πως αν προκύψουν αλλαγές, αν προκύψει νέο Σύνταγμα, η Τουρκία παύει να είναι μια δημοκρατική χώρα. Και αυτό θα πρέπει να προβληματίζει έντονα τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Μπορούμε να βρισκόμαστε σε φάση προενταξιακή με μια χώρα που δεν είναι πια δημοκρατική ή θα πρέπει να «παγώσει» η διαδικασία; Κι αυτό είναι ένα θέμα που προβληματίζει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία και γι΄ αυτό τον λόγο δεν έχει εκφραστεί ακόμη σε ό,τι αφορά το πόρισμα. Αυτή μπορεί να είναι μία από τις παρενέργειες.

Θα δούμε, επίσης, τι θα κάνει ο ίδιος, γιατί στις διάφορες συγκεντρώσεις που κάνει συνεχώς μιλάει για επαναφορά της θανατικής ποινής, που κι αυτό «παγώνει» τις διαδικασίες ένταξης. Υπάρχει όμως πάντα ένας κυνισμός κι ένας ρεαλισμός. Ο ρεαλισμός είναι ότι είναι τόσο ταυτισμένη η τουρκική οικονομία με την οικονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν είναι προς όφελός της να τα «σπάσει» εντελώς με την Ευρώπη. Και αυτό σημαίνει ότι επειδή υπάρχουν και φάσεις ρεαλισμού από τον Ερντογάν -ξέρει να ελιχθεί και πώς να αντιμετωπίσει τις κρίσεις- γι΄ αυτό έχουμε αρχίσει ν΄ ακούμε ότι προτεραιότητα είναι π.χ. η επίλυση του Κυπριακού ή να τα βρούμε με τους Ευρωπαίους. Γιατί γνωρίζει ότι η ρητορική του στον προεκλογικό αγώνα μπορεί να ξεπεράσει κάποια όρια. Θα πρέπει να περιμένουμε λιγάκι να δούμε τι κινήσεις θα κάνει και να δούμε πώς θα γίνουν αποδεκτές από τους ίδιους τους Ευρωπαίους. Είμαστε σε προεκλογική περίοδο και στην Ευρώπη και όλα αυτά θα μετρήσουν. Αυτή τη στιγμή η πρόθεση της τουρκικής κυβέρνησης είναι σιγά- σιγά να υπάρξει μια ομαλοποίηση με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το αν αυτό είναι εφικτό απομένει να το δούμε.