Η Ευρώπη πριν από την Προτεσταντική Μεταρρύθμιση τείνει να απεικονίζεται ως μια θεοσεβούμενη κοινωνία που βασίλευε ο καθολικισμός.
Κι όμως, κάτω από τον μανδύα της ομοιογένειας κυριαρχούσαν πάμπολλα αιρετικά κινήματα και αδέσποτοι κήρυκες φυσικά, που ακούστηκαν στα πέρατα της Ευρώπης με τα θρησκευτικά τους καμώματα.
Οι ιστορικοί αστειεύονται συχνά ότι αν ο Μεσαίωνας μοιάζει σαν να επαναλαμβάνει συνεχώς το ίδιο μοτίβο, αυτό συμβαίνει γιατί την ιστορία του την έγραψαν εν πολλοίς οι μοναχοί.
Ενώ αν την έγραφαν οι αιρετικοί, θα ήταν κάπως έτσι…
Ο παπα-Νικήτας
Κεντρικό ρόλο στην πίστη των Καθαρών διαδραμάτιζαν οι τρόποι με τους οποίους μετατρέπεται κανείς από αμαρτωλός σε καθαρό. Το βασικό τελετουργικό γινόταν μάλιστα στο νεκροκρέβατο, μιας και ακυρωνόταν αν ο άνθρωπος έκανε κάποια αμαρτία μετά τον εξαγνισμό του. Αν όμως εξαγνιζόσουν δυο στιγμές πριν πεθάνεις, πού χρόνος για νέες αμαρτίες;
Κι από δω αρχίζει το πρόβλημά μας. Γιατί βλέπετε οι Καθαροί (ή Αλβιγινοί), μια χριστιανική αίρεση με στενούς δεσμούς με τον γνωστικισμό, επηρεάστηκαν πολύ από τους Βογόμιλους, τη χριστιανική βαλκανική κοινότητα με τα νεομανιχαϊστικά και παυλικιανικά στοιχεία του 10ου αιώνα.
Οι Βογόμιλοι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας χωρίζονταν στους μετρίως δυϊστές, που θεωρούσαν ότι το καλό είναι δυνατότερο από το κακό, και τους απολύτως δυϊστές, που έβλεπαν τις δυο δυνάμεις ισάξιες. Οι Καθαροί ξεκίνησαν ως μετρίως δυϊστές, το 1176 δέχτηκαν όμως την επίσκεψη του παπα-Νικήτα, ο οποίος τους έπεισε ότι ακόμα και ο πρώτος Καθαρός ήταν αμαρτωλός.
Ο ιερωμένος προθυμοποιήθηκε να τους εξαγνίσει, μόνο αν μεταστρέφονταν όμως στον απόλυτο δυισμό, κάτι που χώρισε την Εκκλησία των Καθαρών στα δυο και έφερε αναταραχές στο κίνημά τους. Κι έτσι οι πιο φημισμένοι μεσαιωνικοί αιρετικοί κόφτηκαν στα δυο, χωρίζοντας επίσης στα δυο τη νότια Γαλλία, όπου ανθούσε η αίρεση. Το 1209 όμως ο Πάπας Ινοκέντιος Γ’ κήρυξε σταυροφορία εναντίον τους, βάζοντας τους Σταυροφόρους να εισβάλουν στις πόλεις τους, να κατασφάξουν τον πληθυσμό, να λεηλατήσουν το βιος τους και να τους υποχρεώσουν να εγκατασταθούν ιεροεξεταστές στα εδάφη τους, οι οποίοι συνέχιζαν να εξοντώνουν τον πληθυσμό και στα επόμενα χρόνια, καταδικάζοντας πάμπολλους σε θάνατο ή εξορία…
Ο ψευδο-Βαλδουίνος
Μετά τις περιπέτειες της Δ’ Σταυροφορίας που εκτροχιάστηκε όσο να πεις και κατέληξε να εισβάλει στην Κωνσταντινούπολη, οι Σταυροφόροι ανακήρυξαν τον Βαλδουίνο Α’ (της Κωνσταντινούπολης) αυτοκράτορα της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης. Ο νέος αυτοκράτορας προσαρμόστηκε αμέσως στα νέα του καθήκοντα, προσέβαλε τους Βούλγαρους, πιάστηκε αιχμάλωτος στην Αδριανούπολη και πέθανε τελικά στη φυλακή κάτω από ανεξιχνίαστες συνθήκες.
Πίσω στη Φλάνδρα, απ’ όπου καταγόταν ο Βαλδουίνος, αναδύθηκε ένας αιρετικός που ισχυριζόταν πως ήταν ο Βαλδουίνος, λέγοντας πως είχε σκηνοθετήσει τον θάνατό του ως εξιλέωση για τα κρίματά του. Τα πράγματα περιπλέχτηκαν ακόμα περισσότερο όταν ο ψευδο-Βαλδουίνος άρχισε να αυτοαποκαλείται Μεσσίας και οι ακόλουθοί του έπιναν πια τα απόνερα του λουτρού του και μάχονταν για μια του τρίχα.
Η κόρη του αληθινού Βαλδουίνου δεν είδε με καλό μάτι αυτές τις μασκαράτες και έβαλε τον βασιλιά της Γαλλίας να τον οδηγήσει σε παγίδα και να τον εκτελέσει τελικά…
Ο βίαιος ντ’ Ετουάλ
Ένας ασυνήθιστα βίαιος αιρετικός αναδύθηκε στον απόηχο ενός θανάσιμου λιμού που χτύπησε τη Βρετάνη το 1145. Αφού ανακήρυξε τον εαυτό του Υιό του Θεού και έστησε τη δική του εκκλησία, βαφτίζοντας τους επισκόπους του Σοφία, Κρίση και Γνώση, ο ντ’ Ετουάλ κυκλοφορούσε πια με ένα διχαλωτό ραβδί, το οποίο έστρεφε προς τα κάτω και έλεγε πως τα 2/3 του κόσμου ανήκαν σε αυτόν και το άλλο 1/3 στον Θεό. Όταν το έστρεφε στην ανάποδη, τα ποσοστά άλλαζαν.
Το περίεργο με τον συγκεκριμένο αιρετικό ήταν οι ένοπλοι ακόλουθοί του, που έκαναν επιθέσεις σε μοναστήρια και εκκλησίες και ρήμαζαν τη Βρετάνη. Τον έπιασαν τελικά το 1148 και τον άφησαν να πεθάνει από την πείνα, κυνηγώντας λυσσαλέα οποιονδήποτε είχε συνδεθεί μαζί του. Όλοι μάλιστα οι πιστοί του αρνήθηκαν να τον αποκηρύξουν και να σωθούν από το παλούκι και τη φωτιά…
Ο Tanchelm της Αμβέρσας
Το 1112 η Αμβέρσα είχε μόλις έναν ιερέα, ο οποίος ζούσε έκλυτα, βουτηγμένος στην ακολασία. Αυτό το θρησκευτικό κενό εκμεταλλεύτηκε ο Tanchelm, ο οποίος κήρυττε ότι τα θεία μυστήρια στερούνταν νοήματος αν λειτουργούνταν από αμαρτωλά χέρια. Κήρυττε όμως και ότι κανείς δεν έπρεπε να πληρώνει φόρους στην εκκλησία, κι έτσι το κήρυγμά του έγινε ιδιαιτέρως δημοφιλές.
Αν σταματούσε εδώ, τότε θα τον μνημονεύαμε ως μεταρρυθμιστή της πίστης και όχι ως αιρετικό. Ο Tanchelm έλεγε όμως ότι ήταν η ίδια η ενσάρκωση του Θεού, παίρνοντας κοντά του 12 αποστόλους και κυκλοφορώντας πια με ένοπλη φρουρά. Οι ακόλουθοί του ήταν κι αυτοί τόσο πιστοί που έπιναν επίσης τα απόμερα του μπάνιου του.
Ο Tanchelm ανακοίνωσε μετά ότι ήταν έτοιμος να παντρευτεί ένα άγαλμα της Παρθένου Μαρίας και έκανε πολλά κωμικοτραγικά. Κάποια στιγμή έστησε δυο κιβώτια σε μια τελετή, ένα για τους άντρες και ένα για τις γυναίκες, για να δει «ποιο φύλο θα μου προσφέρει περισσότερη αγάπη». Οι πιστοί του διαγκωνίζονταν τώρα ποιος θα δώσει τα περισσότερα λεφτά ή χρυσαφικά. Ο Tanchelm της Αμβέρσας δολοφονήθηκε το 1115 από έναν παπά…
Ο Vilgard της Ραβέννας
Αυτός ο αιρετικός ήταν ένας λόγιος που παθιάστηκε με την κλασική ρωμαϊκή γραμματεία το 970 μ.Χ., όταν εμφανίστηκαν μπροστά του τα πνεύματα του Οράτιου και του Βιργίλιου και του υποσχέθηκαν φήμη αντάξια με τη δική τους. Κι έτσι άρχισε να κηρύττει πως οι ποιητές ήταν αλάνθαστοι και ό,τι έλεγαν έπρεπε να προσλαμβάνεται κυριολεκτικά, ιδιαιτέρως τα γραπτά τους που περιστρέφονταν γύρω από την ύπαρξη των ειδωλολατρικών θεών.
Ο ίδιος εκτελέστηκε σύντομα από τον επίσκοπο της Ραβέννας, οι ακόλουθοί του έζησαν και άκμασαν όμως στη Σαρδηνία, θεωρώντας τον προφήτη και μύστη μεγάλο. Έλεγαν μάλιστα πως είχε προφητεύσει την Αποκάλυψη που ερχόταν ολοταχώς…
