Ο Ντόναλντ Τραμπ προσπάθησε και απέτυχε να βρει ένα αδύναμο σημείο στην Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω ενός εμπορικού πολέμου κατά την πρώτη του θητεία. Ωστόσο, τώρα φαίνεται να έχει εντοπίσει ένα πιο ευάλωτο σημείο: την τεράστια κρίση ασφαλείας που δημιούργησε αποσύροντας την αμερικανική υποστήριξη στην Ουκρανία, εκθέτοντας έτσι δυνητικά θανατηφόρα ρήγματα στο μπλοκ των 27, όπως αναφέρει σε ανάλυσή του το Politico.
Ο αμερικανός πρόεδρος έχει εκδηλώσει εδώ και καιρό την ανοιχτή του περιφρόνηση προς την ΕΕ, την οποία έχει περιγράψει λανθασμένα ως έναν οργανισμό που δημιουργήθηκε «για να εξαπατήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες». Για τον Τραμπ, η ΕΕ βρίσκεται δίπλα σε άλλους υπερεθνικούς οργανισμούς που θεωρεί εχθρικούς, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, οι οποίοι χρειάζονται «χτυπήματα» για να σταματήσουν να εκμεταλλεύονται την Αμερική.
Μόλις στις πρώτες εβδομάδες της δεύτερης θητείας του, η κυβέρνηση Τραμπ δείχνει να απορρίπτει τις Βρυξέλλες. Ο επικεφαλής εμπορικής πολιτικής της ΕΕ επισκέφθηκε την Ουάσιγκτον, μόνο για να δει τον Τραμπ να προχωρά με τα σχέδιά του για δασμούς. Η επικεφαλής εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ αγνοήθηκε επιδεικτικά από τον υπουργό Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο, ενώ οι ευρωβουλευτές αναγκάστηκαν να επιστρέψουν με το μάθημα ότι η Αμερική θα αγνοήσει τους κανονισμούς τεχνολογίας της ΕΕ, αποκαλώντας τους «λογοκρισία».
Θα παίξει το παιχνίδι του
Το μήνυμα είναι σαφές: ο Τραμπ θα παραμερίσει την ΕΕ και θα παίξει το παιχνίδι του «διαίρει και βασίλευε» με τους εθνικούς ηγέτες. Αυτό δεν ήταν δυνατό στον εμπορικό πόλεμο της πρώτης του θητείας, όταν η Ευρώπη ενωμένη αντέτεινε αντίσταση. Τώρα, οι διαφωνίες για τον πόλεμο στην Ουκρανία θέτουν υπαρξιακά ερωτήματα για την ενότητα του μπλοκ.
Η αντιευρωπαϊκή πολιτική της κυβέρνησης Τραμπ ευθυγραμμίζεται με τη μακροχρόνια εχθρότητα του Κρεμλίνου προς την ΕΕ και προκαλεί κρίση στα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Η ΕΕ, ως μπλοκ, προσπαθεί να αποδείξει τη χρησιμότητά της, καθώς εθνικοί ηγέτες, όπως ο γάλλος πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν και ο βρετανός πρωθυπουργός, Κιρ Στάρμερ, προχωρούν μπροστά για να αναλάβουν την ευθύνη για την αντίδραση της Ευρώπης απέναντι στον Τραμπ.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, όπου οι 27 εθνικοί ηγέτες πρέπει να λαμβάνουν σημαντικές αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής με συναίνεση, εκτίθεται πλέον σφοδρά ως υπερβολικά διαιρεμένο και ανεπαρκές για να ανταποκριθεί στην ένταση της καταιγίδας που πυροδοτεί ο Τραμπ γύρω από την Ουκρανία.
Οι διπλωμάτες της ΕΕ ήδη μετριάζουν τις προσδοκίες για σημαντικές εξελίξεις στην έκτακτη σύνοδο του Συμβουλίου στις Βρυξέλλες αυτήν την εβδομάδα, λόγω της αντίθεσης της Ουγγαρίας στην περαιτέρω βοήθεια για την Ουκρανία. Αντίθετα, ο Στάρμερ και ο Μακρόν αναγκάζονται να εργαστούν εκτός των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, προσκαλώντας χώρες όπως η Τουρκία και ο Καναδάς και αφήνοντας απ’ έξω ηγέτες της ΕΕ που θεωρούνται φιλορώσοι.
«Η κρίση μεταφέρει το κέντρο βάρους της Ευρώπης πίσω στις εθνικές πρωτεύουσες», δήλωσε ο Μουτζτάμπα Ραχμάν, διευθυντής για την Ευρώπη στην Eurasia Group, μια δεξαμενή σκέψης. «Ο ρόλος των θεσμών σε αυτό το πλαίσιο είναι σημαντικός, αλλά όχι κρίσιμος», συμπληρώνει.
Η ΕΕ «κρατιέται από τα μαλλιά της»
Οι κορυφαίοι αξιωματούχοι της ΕΕ, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και Αντόνιο Κόστα, θα πρέπει να προσαρμοστούν σε αυτήν τη νέα πραγματικότητα και να αναγνωρίσουν ότι η ΕΕ «κρατιέται από τα μαλλιά της», όπως ανέφερε ένας Ευρωπαίος διπλωμάτης.
Η ενίσχυση της εθνικής κυριαρχίας και η ανάπτυξη των ακροδεξιών δυνάμεων στην Ευρώπη είναι μια άλλη πτυχή της στρατηγικής του Τραμπ, καθώς υποστηρίζει την άνοδο των εθνικιστικών κομμάτων, με στόχο τη διάλυση της ΕΕ και την επιστροφή σε μια πιο χαλαρή συνομοσπονδία χωρών, που θα είναι πιο εξαρτημένες από τις Ηνωμένες Πολιτείες ή ίσως από τη Ρωσία.
«Αυτό που έκανε ο Αμερικανός αντιπρόεδρος Τζ. Ντ. Βανς στο Μόναχο… δείχνει την επιθυμία να καταστραφεί η προοδευτική Ευρωπαϊκή Ένωση και να δημιουργηθεί μια νέα, που θα συμμαχεί με τις Ηνωμένες Πολιτείες και θα είναι μια Ευρώπη εθνών με συντηρητική κατεύθυνση», δήλωσε ο Τανγκί Στρυγι ντε Σβιελάντε, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο UCLouvain και ειδικός στις σχέσεις ΕΕ-ΗΠΑ.
Η άγρια κριτική του Τραμπ προς την ΕΕ δεν είναι κάτι καινούριο. Πάντα τον ενοχλούσε το γεγονός ότι η ΕΕ λειτουργεί ως εμπορική δύναμη με πλεονάσματα στο εμπόριο αγαθών με τις ΗΠΑ, ενώ παράλληλα στηρίζεται στην Αμερική για την στρατιωτική της προστασία. Ο Τραμπ έχει εκφράσει έντονη δυσαρέσκεια για τον αριθμό των πολυτελών γερμανικών αυτοκινήτων στη 5η Λεωφόρο του Μανχάταν, ενώ το Βέλγιο, όπου εδρεύουν οι θεσμοί της ΕΕ, θεωρείται από εκείνον μια από τις χώρες «σκουπιδότοπος» .
Ωστόσο, ο Τραμπ αναγκάστηκε να συνεργαστεί με κορυφαίους αξιωματούχους της ΕΕ. Κατά τη διάρκεια της πρώτης του θητείας, είχε ακόμη και κάποιες καλές σχέσεις με μερικούς από αυτούς. Ο Μαργαρίτης Σχινάς, πρώην επικεφαλής εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, θυμάται τις σχέσεις του Τραμπ με την ΕΕ ως τεταμένες αλλά λειτουργικές, με κάποια δόση χιούμορ κατά τη διάρκεια του εμπορικού πολέμου της πρώτης του θητείας.
«Πάντα υπήρχε μια παράσταση», είπε ο Σχινάς, αναφερόμενος στην ατμόσφαιρα κατά τη διάρκεια των εμπορικών εντάσεων. «Αλλά η αλήθεια είναι ότι ο Τραμπ συμπαθούσε τον Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ και τον Ντόναλντ Τουσκ. Είχαν μια σχέση συνεργασίας, και το έβλεπαν ως αποδεκτό», συμπλήρωσε.
Αυτή τη φορά, όμως, ο Τραμπ φαίνεται να μην είναι διατεθειμένος να συνεργαστεί με τους αξιωματούχους της ΕΕ. Από όλους τους ηγέτες της ΕΕ, μόνο η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι και ο Ούγγρος Βίκτορ Όρμπαν κατάφεραν να εξασφαλίσουν επίσημη πρόσκληση στην ορκωμοσία του. Αυτός ο φιλικός προς την ακροδεξιά προσανατολισμός δείχνει την προτίμηση του Τραμπ σε χώρες που δεν ασκούν κριτική στην πολιτική του.
Εν τω μεταξύ, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, είχε συναντήσεις με τον Βανς στο Μόναχο, αλλά ουδείς από τους ηγέτες της ΕΕ έχει συναντήσει προσωπικά τον Τραμπ μετά την εκλογή του.
Η απουσία σημαντικών συναντήσεων με Τραμπ για κορυφαία στελέχη της ΕΕ δείχνει ότι η ΕΕ απομακρύνεται από τις προτεραιότητες της αμερικανικής πολιτικής. Οι ηγέτες της ΕΕ, που βρίσκονται σε θέσεις με λιγότερη εξουσία και πιο ασαφή ρόλο, θα πρέπει να παλέψουν σκληρά για να διατηρήσουν τη σημασία τους στην τρέχουσα γεωπολιτική κατάσταση, ενώ οι αξιωματούχοι που ελέγχουν χρήματα και σκληρές πολιτικές θα έχουν μεγαλύτερη επιρροή.
Μπέρμπον, τζιν και μοτοσικλέτες
Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ως πρόεδρος της Επιτροπής, έχει την εξουσία να επηρεάσει σημαντικά το εμπόριο και την πολιτική ανταγωνισμού της ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να επιβάλλει δασμούς στους αμερικανικούς κλάδους, όπως το μπέρμπον, τα τζιν και τις μοτοσικλέτες, και να τιμωρήσει τις αμερικανικές τεχνολογικές εταιρείες με πρόστιμα πολλών εκατομμυρίων.
Αυτό δημιουργεί έναν νέο κύκλο γεωπολιτικής δυναμικής στην Ευρώπη, όπου οι ηγέτες της ΕΕ που ασχολούνται με τα πιο κρίσιμα θέματα, όπως το εμπόριο και η πολιτική ανταγωνισμού, θα πρέπει να αναλάβουν τον ηγετικό ρόλο, ενώ άλλοι θα πρέπει να προσαρμοστούν στην αλλαγή του πολιτικού σκηνικού.
Η ένταση μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΕ, με τις προσβολές και τις ψυχρές υποδοχές, είναι εμφανής σε κάθε τομέα. Ο Τραμπ δείχνει να μην ενδιαφέρεται πλέον να συναντηθεί με ηγέτες της ΕΕ και να αντιμετωπίσει τα ζητήματα σε επίπεδο θεσμών. Η υποστήριξή του στην Ουγγαρία και άλλες χώρες που είναι πιο κοντά στις θέσεις του Κρεμλίνου, όπως η Πολωνία, ενισχύει την επιρροή του.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ο Κόστα θα πρέπει να αγωνιστούν για να διατηρήσουν την επιρροή τους σε αυτή την εποχή της ισχύος, ενώ οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι θα πρέπει να βρουν στρατηγικές για να παραμείνουν σημαντικοί στο νέο παγκόσμιο σκηνικό.
