Η επιτυχία έχει έρθει εδώ και πολύ καιρό για τον Γκερντ Βίλντερς. Γνώρισα τον Ολλανδό πολιτικό το 2004 καθώς ετοιμαζόταν να ιδρύσει το δικό του πολιτικό κόμμα. Οι καταγγελίες του Βίλντερς για το Ισλάμ και τους μετανάστες τον είχαν ήδη κάνει στόχο και είχε συνηθίσει τη ζωή του σε ασφαλή σπίτια, περικυκλωμένος από σωματοφύλακες. «Νιώθω σαν να είμαι παγιδευμένος σε μια B movie» μου είχε πει.
Τώρα, σχεδόν δύο δεκαετίες αργότερα, ο Βίλντερς έχει εξελιχθεί από έναν μικρό παίκτη στην πολιτική σκηνή σε πρωταγωνιστή. Το κόμμα του «Freedom» αναδείχθηκε πρώτο στις ολλανδικές εκλογές της περασμένης εβδομάδας και ο Βίλντερς θα συνεχίσει τις προσπάθειες για να σχηματίσει μια κυβέρνηση συνασπισμού και να γίνει πρωθυπουργός.
Η επιτυχία του εντάσσεται σε ένα ξεκάθαρο πανευρωπαϊκό πρότυπο. Οι πολιτικές ομάδες που κάποτε απορρίφθηκαν ως περιθωριακά ακροδεξιά κόμματα κερδίζουν δημοτικότητα — και σε ορισμένα μέρη κερδίζουν και εξουσία.
Ο Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας είναι πλέον ο μακροβιότερος ηγέτης της ΕΕ. Η Τζόρτζια Μελόνι μόλις ολοκλήρωσε τον πρώτο της χρόνο ως πρωθυπουργός της Ιταλίας. Ο Ρόμπερτ Φίτσο, ένας λαϊκιστής που επίσης εστιάζει στην ακροδεξιά ατζέντα, επέστρεψε ως πρωθυπουργός της Σλοβακίας. Οι Σουηδοί Δημοκράτες είναι το δεύτερο μεγαλύτερο κόμμα στο κοινοβούλιο και συμμετέχουν στον κυβερνητικό συνασπισμό.
Η ακροδεξιά κερδίζει έδαφος και στη Γερμανία και στη Γαλλία. Η «Εναλλακτική για τη Γερμανία» (AfD) πλέον ξεπερνά τακτικά το 20% στις δημοσκοπήσεις, ποσοστό που το καθιστά το δεύτερο πιο δημοφιλές κόμμα στη Γερμανία.
Σε ένα πρόσφατο ταξίδι στο Λονδίνο, ο Φρανσουά Ολάντ, ο πρώην πρόεδρος της Γαλλίας, μου είπε ότι στη χώρα του «η ακροδεξιά έχει καταβροχθίσει την παραδοσιακή δεξιά». Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η Μαρίν Λεπέν μπορεί τελικά να κερδίσει τη γαλλική προεδρία το 2027.
Όλα αυτά αναπόφευκτα φέρνουν μνήμες και φόβους για το πώς η ακροδεξιά κατέστρεψε την ευρωπαϊκή δημοκρατία την περίοδο του Μεσοπολέμου. Αλλά τα στοιχεία μέχρι στιγμής είναι ότι η σύγχρονη ευρωπαϊκή ακροδεξιά μπορεί να λειτουργήσει μέσα στις δημοκρατίες, χωρίς να τις καταστρέφει.
Στην Αυστρία και την Ιταλία, ακροδεξιά κόμματα ανέλαβαν την εξουσία ως μέρος των κυβερνώντων συνασπισμών και στη συνέχεια εγκατέλειψαν την εξουσία μετά από εκλογές ή σκάνδαλα. Το κυβερνών κόμμα «Νόμος και Δικαιοσύνη» της Πολωνίας έχασε έδαφος στις πρόσφατες δημοσκοπήσεις — και είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα χάσει την εξουσία.
Η πολιτική καριέρα του Όρμπαν δείχνει, ωστόσο, ότι ο εφησυχασμός για την ακροδεξιά είναι επικίνδυνος. Επέστρεψε στην εξουσία στην Ουγγαρία το 2010 και εξακολουθεί να είναι πρωθυπουργός, έχοντας υπονομεύσει την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και των μέσων ενημέρωσης.
Οι προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ μπορεί επίσης να δελεάσουν την ευρωπαϊκή ακροδεξιά να μιμηθεί τη ρητορική και τις μεθόδους του Ντόναλντ Τραμπ – συμπεριλαμβανομένης της αμφισβήτησης των εκλογικών αποτελεσμάτων, της ενθάρρυνσης της βίας και της υποστήριξης της μαζικής απέλασης μεταναστών.
Αλλά το να ακολουθήσουν το μοντέλο Τραμπ – Όρμπαν θα είναι δύσκολο για άτομα όπως ο Βίλντερς, η Μελόνι και η Λε Πεν. Ο Ούγγρος ηγέτης είχε αρκετά μεγάλη κοινοβουλευτική πλειοψηφία για να προωθήσει συνταγματικές αλλαγές που έγειραν το σύστημα υπέρ του.
Η Μελόνι, ωστόσο, βασίζεται σε μια κυβέρνηση συνασπισμού. Ο Βίλντερς θα αντιμετώπιζε τα ίδια εμπόδια εάν σχηματίσει κυβέρνηση. Ακόμη και ένας Γάλλος πρόεδρος μπορεί να δυσκολευτεί να ολοκληρώσει τα σχέδιά του, χωρίς μια ευέλικτη εθνοσυνέλευση.
Ωστόσο, ακόμη κι αν τα ευρωπαϊκά ακροδεξιά κόμματα δεν ανατρέψουν τη δημοκρατία, μπορούν να τραβήξουν τον πολιτικό διάλογο στα όρια. Το πιο προφανές χαρακτηριστικό που μοιράζονται είναι η ισχυρή εχθρότητα προς τη μετανάστευση – ιδιαίτερα των μουσουλμάνων – και η προθυμία να προωθήσουν μέτρα που προηγουμένως είχαν απορριφθεί ως μη πρακτικά, απαράδεκτα ή παράνομα.
Η τρέχουσα αύξηση της νόμιμης και παράνομης μετανάστευσης στην Ευρώπη είναι ένα μεγάλο μέρος της εξήγησης για την υποστήριξη των ακροδεξιών κομμάτων. Σε απάντηση, πολλοί κύριοι πολιτικοί, συμπεριλαμβανομένων της Ολλανδίας και της Γαλλίας, συμμετείχαν στις εκκλήσεις για άμεσους περιορισμούς στη μετανάστευση.
Η εμπειρία όμως της Μελόνι δείχνει τη δυσκολία να μετατραπεί σε πράξη αυτό το είδος ρητορικής. Δεν κατάφερε να σταματήσει την απότομη αύξηση του αριθμού των προσφύγων που φτάνουν στην Ιταλία με βάρκες. Ταυτόχρονα, έπρεπε να αναγνωρίσει ότι η Ιταλία χρειάζεται εργατικό δυναμικό μεταναστών — και αύξησε τον αριθμό των θεωρήσεων για εργαζομένους εκτός ΕΕ.
Η Μελόνι διαφοροποιείται από την υπόλοιπη ευρωπαϊκή ακροδεξιά, καθώς είναι αναφανδόν υπέρ της Ουκρανίας. Αντίθετα, ο Όρμπαν, ο Βίλντερς, ο Φίτσο, η Λεπέν, το AfD και το κόμμα της Ελευθερίας στην Αυστρία, όλοι, πίεσαν για συμφωνία με τη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν. Εάν αυξηθεί η επιρροή τους στις Βρυξέλλες, θα είναι άσχημα νέα για το Κίεβο.
Η ακροδεξιά είναι επίσης πάντα εχθρική προς την ΕΕ – την οποία χαρακτηρίζει ελιτίστικο εγχείρημα, επικίνδυνο για την εθνική ταυτότητα και ευνοϊκό για τη μαζική μετανάστευση. Στο παρελθόν, ο Βίλντερς και η Λεπέν είχαν μιλήσει για την αποχώρηση των χωρών τους από την ΕΕ ή το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα.
Αλλά αυτές οι ιδέες δεν έχουν πλέον ισχυρή αποδοχή στην κοινωνία (πιθανώς χάρη στο Brexit). Έτσι τώρα υποβαθμίζονται οι συζητήσεις για Nexit ή Frexit. Επίσης η «αγάπη» του Όρμπαν για την καταγγελία των Βρυξελλών δεν μεταφράστηκε ποτέ σε καμία πραγματική κίνηση αποχώρησης από την ΕΕ.
Αντί να φύγουν από την ΕΕ, τα ακροδεξιά κόμματα είναι πολύ πιο πιθανό να προσπαθήσουν να την αλλάξουν εκ των έσω. Έχουν ήδη βάλει στο στόχαστρο τους νόμους της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δέσμευσή της στη σύμβαση του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες.
Εάν η ακροδεξιά συνεχίσει να σημειώνει σημαντικά κέρδη στις εθνικές εκλογές – και στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το επόμενο καλοκαίρι – ενδέχεται σύντομα να είναι σε θέση να υπονομεύσει τις αξίες και τις νομικές δεσμεύσεις που θεωρούνται εδώ και καιρό κεντρικές για το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Η ΕΕ θα μπορούσε να είναι πολύ διαφορετική, σε λίγα χρόνια από τώρα.
- Το άρθρο του Γκίντεον Ράχμαν δημοσιεύθηκε στους Financial Times
