Ήταν Οκτώβριος του 2010 όταν ένα παράξενο πρωτοσέλιδο δημοσίευμα των «New York Times» έγραφε στον τίτλο του «Επιστήμονες και στρατιώτες λύνουν το μυστήριο των μελισσών».
Η τετράχρονη μελέτη για τον ανεξήγητο θάνατο εκατομμυρίων μελισσών στις ΗΠΑ και την Ευρώπη ερμήνευε υποτίθεται το ακατανόητο γεγονός, μόνο που αυτό που έκανε στην πραγματικότητα ήταν να δημιουργήσει ακόμα περισσότερα αναπάντητα ερωτήματα, σύγχυση και οργή τόσο στους κόλπους της επιστήμης όσο και της μελισσουργίας.
Το φαινόμενο πρωτοεντοπίστηκε το 2006, όταν οι άλλοτε ευημερούσες αποικίες των μελισσών άρχισαν ξαφνικά να εξαφανίζονται, αφήνοντας πίσω αδειανές κυψέλες. Τα σώματα των μελισσών δεν εντοπίζονταν μάλιστα ποτέ, κι έτσι οι επιστήμονες βρήκαν αρμόζον όνομα για το μυστήριο: σύνδρομο καταστροφής αποικίας (CCD).
Από το 2006-2009, πάνω από το 1/3 των ευρωπαίων και αμερικανών μελισσοκόμων επιβεβαίωναν τη ζοφερή πραγματικότητα: οι κυψέλες τους ερήμωναν και το πράγμα συνοδευόταν μάλιστα και από «έλλειψη νεκρών μελισσών», σύμφωνα με την έκθεση που κατάρτισαν οι Επιθεωρητές Μελισσοκομίας της Αμερικής.
Το φαινόμενο είχε φυσικά και οικονομικές επιπτώσεις, οι οποίες ανήλθαν στο εκτιμώμενο ποσό των 15 δισ. δολαρίων. Η Greenpeace μας λέει σήμερα πως στις ΗΠΑ εξαφανίστηκε από το 2006 το 40% της εμπορικά εκμεταλλεύσιμης μέλισσας, ένα νούμερο που στα ευρωπαϊκά πράγματα σκαρφαλώνει στο 25% (από το 1985 εδώ).
Την ίδια εποχή ξεκίνησαν και οι επιστημονικές υποθέσεις για το πώς θα είναι ο κόσμος μας χωρίς τις μέλισσες, ένα ενδεχόμενο που φαινόταν πια πως δεν είναι ούτε σενάριο επιστημονικής φαντασίας ούτε δα και τόσο μακρινό.
Ένας κόσμος χωρίς μέλισσες θα είναι «ένας κόσμος χωρίς φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρπούς και σπόρους», είπε χαρακτηριστικά από την πρώτη στιγμή ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των ΗΠΑ, εμφανιζόμενος αρκετά ανήσυχος στη μελέτη του. Το 1/3 σχεδόν των καλλιεργειών της οικουμένης εξαρτάται από την επικονίαση της μέλισσας για τη γονιμοποίησή του και οι μέλισσες εξαφανίζονται μαζικά και σε πρωτόγνωρους μάλιστα ρυθμούς από τη Δύση.
Φυτοφάρμακα, ασθένειες, παράσιτα, κλιματική αλλαγή και ανθρώπινη υπερεκμετάλλευση της μέλισσας είναι μερικές μόνο από τις ακαδημαϊκές ερμηνείες που έχουν προταθεί στη δεκαετία που μεσολάβησε για την τραγική μείωση του παγκόσμιου πληθυσμού της. Μια μείωση που απειλεί ευθέως τη ζωή του ανθρώπου όπως την ξέρουμε.
Μια απειλή τόσο πραγματική και επείγουσα που πολλές κυβερνήσεις νομοθέτησαν άρον-άρον τροπολογίες για τη θεραπεία του ανησυχητικού φαινομένου. Οι ΗΠΑ πέρασαν τον Ιούνιο του 2013 έναν νόμο που χρηματοδοτεί ετησίως με 2 εκατ. δολάρια δράσεις για τη βοήθεια του πληθυσμού της μέλισσας.
Οι μέλισσες δεν χαρακτηρίζονται για την ώρα είδος υπό εξαφάνιση. Αυτό που απειλείται από τις περιπέτειές της είναι η ικανότητα να υποστηρίξει τις ανθρώπινες σοδειές, υπονομεύοντας ανοιχτά ένα καλό ποσοστό των πραγμάτων που αποκαλούμε τροφή.
Η αμερικανική αλυσίδα Whole Foods φαντάστηκε κάποια στιγμή (2013) πώς θα ήταν τα μανάβικά μας σε έναν κόσμο χωρίς τη μέλισσα. Αναγκάστηκε να αφαιρέσει από τους πάγκους της πάνω από τα μισά της είδη (τα 237 από τα 453 «πράσινα» είδη που πουλά!).
Τι δεν θα έχει ο κόσμος χωρίς τη μέλισσα, όπως μας έδειξε γλαφυρά η Whole Foods σε συνεργασία με ενώσεις μελισσουργών και πανεπιστημιακά τμήματα; Μήλα, κρεμμύδια, αβοκάντο, καρότα, μάνγκο, λεμόνια, κεράσια, κολοκύθια, μελιτζάνες, αγγούρια, σέλινα, κουνουπίδια, πράσα, μπρόκολα και τόσα μα τόσα ακόμα είδη.
Άλλοι πάλι, ακαδημαϊκοί και ερευνητές, έχουν φανταστεί ακόμα πιο λεπτομερώς πώς θα είναι η ανθρώπινη καθημερινότητα χωρίς τη μέλισσα. Όχι το ίδιο το έντομο, αλλά την ικανότητά της να γονιμοποιεί την εμπορικά εκμεταλλεύσιμη φύση…
Αν εξαφανιστούν οι μέλισσες, οι μελισσοκόμοι θα μείνουν κατά πρώτο χωρίς δουλειά. Αλλά και οι γεωργοί δεν θα μπορούν να γονιμοποιήσουν τα χωράφια και τους οπωρώνες τους, μην έχοντας τελικά τίποτα να θερίσουν. Ή ποσότητες που δεν θα επαρκούν να θρέψουν τον κόσμο.
Η πλειονότητα των φρούτων και των λαχανικών θα εξαφανιστούν από προσώπου γης. Αλλά και τα αμύγδαλα, που εξαρτώνται όσο τίποτα από την επικονίαση της μέλισσας, θα είναι από τα πρώτα πράγματα που θα χαθούν. Κατά τις εκτιμήσεις, χωρίς τη γονιμοποίηση της μέλισσας ένας αμυγδαλεώνας δεν θα αποδίδει παρά το 1/6 (ή και λιγότερο) των δυνατοτήτων του, δυνατότητες που ευοδώνονται μόνο με την παρουσία της μέλισσας.
Τα αμύγδαλα, με τη σειρά τους, δεν είναι μόνο ένα νόστιμο σνακ, αλλά χρησιμοποιούνται σε πολλά και διάφορα, στα δημητριακά, τα φουρνίσματα κ.λπ., και όλα τους θα επηρεαστούν χωρίς την ύπαρξή τους. Ταυτοχρόνως, τα θρυμματισμένα κελύφη των αμυγδάλων τρέφουν τις αγελάδες του πλανήτη ως ζωοτροφή, δίνοντάς τους τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για να αποδώσουν γάλα.
Χωρίς τη μέλισσα δεν θα έχουμε μέλι. Και δεν είναι μόνο ότι ο άνθρωπος θα στερηθεί τη νοστιμιά και τη θρεπτικότητά του, αλλά θα πληγεί και όλη η βιομηχανία των καλλυντικών, καθώς το μέλι χρησιμοποιείται αθρόα ως συστατικό σε ενυδατικές κρέμες, σαπούνια, σαμπουάν κ.ά.
Αλλά και οι ελαιούχοι σπόροι, όπως το βαμβάκι, ο ηλίανθος, η καρύδα, το φοινικέλαιο και πολλά ακόμα που εξαρτώνται ή ευεργετούνται από την επικονίαση της μέλισσας θα εξαφανιστούν, συμπαρασύροντας πάνω από τη μισή παγκόσμια διατροφή σε λίπος και λάδι.
Ας φανταστούμε μόνο πώς θα αλλάξει ο κόσμος αν απειλεί ο βαμβακόσπορος. Το βαμβάκι αντιστοιχεί παγκοσμίως στο 35% της νηματουργίας, την ίδια ώρα που παραμένει η κινητήριος οικονομική δύναμη σε αρκετές χώρες. Ακόμα και εκεί που δεν θα περίμενες, όπως στις ΗΠΑ δηλαδή, που συνεχίζει να είναι η πιο επικερδής καλλιέργειά τους. Χωρίς βαμβάκι, ξεχάστε ένα καλό ποσοστό των ρούχων μας, ακόμα και καθημερινών πραγμάτων που έχουμε στο σπίτι μας. Ξεχάστε κορδόνια, πετσέτες, στρώματα και άλλα πολλά.
Χωρίς τις μέλισσες θα χαθούν όμως τα τριφύλλια και τα χόρτα της βοσκής, σμπαραλιάζοντας τα βοσκοτόπια και κάνοντας τα ζώα της κτηνοτροφίας να λιμοκτονήσουν. Τα χόρτα που μετατρέπονται σε σανό βασίζονται άμεσα στην ύπαρξη και τη δράση της μέλισσας, που είναι και η μόνη που εγγυάται αλφάλφα ανώτερης ποιότητας με όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για τις αγελάδες.
Το μοσχαρίσιο κρέας θα αξίζει χρυσάφι χωρίς τη μέλισσα (το χοιρινό ωστόσο δεν θα πληγεί), επηρεάζοντας με τη σειρά του όλη τη βιομηχανία των καταψυγμένων, αλλά και το ίδιο το στομάχι μας τελικά. Τα σιτηρά, όπως το σιτάρι, ο αραβόσιτος, το κριθάρι και η σίκαλη, δεν εξαρτώνται και τόσο από τη μέλισσα, θα επιβιώσουν λοιπόν ακόμα και χωρίς το πολύτιμο έντομο. Με ψωμί και χοιρινό θα τρέφεται εν πολλοίς ο κοσμάκης χωρίς τη μέλισσα!
Όσο για τις παγκόσμιες οικονομικές επιπτώσεις που θα επιφέρει στη γεωργία η ανικανότητα της μέλισσας να γονιμοποιεί αυτό το 1/3 των καλλιεργειών που εξαρτώνται άμεσα από την ύπαρξή της (κάπου 100 είδη που χρησιμοποιούνται ευρέως στην ανθρώπινη διατροφή, σύμφωνα με την Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ), υπολογίζονται σε 153 δισ. ευρώ…
Δέκα χρόνια έχουν περάσει από τη στιγμή που οι μέλισσες άρχισαν να εξαφανίζονται από τις ευρωπαϊκές χώρες και τις αμερικανικές πολιτείες. Για ανησυχία και όχι για πανικό κάνουν πλέον λόγο οι επιστήμονες, που παρατηρούν μάλιστα αντίστοιχες μειώσεις και στους πληθυσμούς της άγριας μέλισσας.
Όταν χτύπησε το καμπανάκι του συναγερμού, τα περισσότερα έθνη υιοθέτησαν μεθόδους παρατήρησης και αξιολόγησης του κινδύνου, κι έτσι πλέον έχουμε περισσότερα και ασφαλέστερα δεδομένα για την κατάσταση. Οι μέλισσες δοκιμάζονται και παλεύουν ακόμα για την επιβίωσή τους, καθώς ένα καλό 28% του πληθυσμού τους χάνεται κατά μέσο όρο κάθε χρόνο στις ΗΠΑ.
Στην Ευρώπη τα πράγματα είναι καλύτερα. Εδώ οι εκτιμήσεις (Γαλλία, Αγγλία, Ολλανδία, Βέλγιο, Ελβετία, Ισπανία, Γερμανία και Ιταλία) κάνουν λόγο για ένα 12%, ένα ποσοστό που μπορεί να αναπληρωθεί χωρίς μεγάλο πονοκέφαλο. Ακόμα πιο αισιόδοξο είναι το γεγονός πως στα 10 αυτά χρόνια έχουμε αποκρυπτογραφήσει κατά πολύ το φαινόμενο της εξαφάνισης της μέλισσας.
Το μόνο κακό; Πως κατανοούμε ολοένα και περισσότερο πως το σύνδρομο εξαφάνισης είναι ένα περίπλοκο πρόβλημα με πάμπολλες αιτίες που άπτονται ακόμα περισσότερων πραγμάτων. Όπως ο τρόπος που ασκείται η σύγχρονη γεωργία, που επιβαρύνει κατά πολύ τη ζωή της μέλισσας, αλλά και τα φυτοφάρμακα. Και η πανταχού παρούσα κλιματική αλλαγή φυσικά, που επηρεάζει τη σχέση που διατηρούν οι μέλισσες με τα φυτά από τα οποία τρέφονται.
Οι μελέτες ενοχοποιούν ακόμα και τον τρόπο με τον οποίο διεξάγεται το σύγχρονο εμπόριο. Παράσιτα, ιοί και θηρευτές της μέλισσας εξαπλώνονται στα μήκη και τα πλάτη του κόσμου ως υποπροϊόν της παγκόσμιας εμπορικής δράσης. Ένας τέτοιος παθογόνος μύκητας ήταν αυτός που εξαφάνιζε μαζικά τις αμερικανικές μέλισσες σε εκείνο το άρθρο «Επιστήμονες και στρατιώτες λύνουν το μυστήριο των μελισσών». Απλώς δεν ήταν ο μόνος.
Μια δεκαετία μετά την έναρξη του συναγερμού, ξέρουμε πλέον και τη φύση του προβλήματος και τα μέτρα που πρέπει να πάρουμε για να σώσουμε τις μέλισσες. Και τη ζωή μας. Και το μέλλον μας…
