Πώς η λίμνη που σπέρνει το θάνατο μπορεί να κρύβει το μυστικό ενάντια σε ασθένειες

Στα τέλη Νοεμβρίου ένα αποδημητικό σμήνος από λευκόχηνες προσγειώθηκε σε μια λίμνη στην πόλη Μπούτε, στη Μοντάνα των ΗΠΑ. Σύντομα ο θάνατος θέρισε τα πούλια! Είχαν κάνει το ολέθριο λάθος να προσγειωθούν στο χαλκωρυχείο Μπέρκλεϋ, το οποίο μετά την εγκατάλειψή του το 1982 έχει μετατραπεί σε μία γιγαντιαία λίμνη τοξικών νερών. Χιλιάδες πουλιά πέθαναν εκεί φέτος, αν και τα τοξικά νερά έχουν σπείρει το θάνατο και παλιότερα σε άλλα αποδημητικά είδη.

Πώς δημιουργήθηκε η τοξική λίμνη

Κανονικά δεν θα έπρεπε να βρίσκεται λίμνη στο σημείο αυτό και βέβαια ούτε να περιέχει και τοξικά νερά. Όλα ξεκίνησαν κατά την Κρητιδική Περίοδο, όταν η Μοντάνα ήταν γεμάτη ηφαίστεια. Ποσότητες μάγματος βρήκαν δίοδο προς τον φλοιό της Γης, φέρνοντας μαζί τους φλέβες μεταλλεύματος πλούσιες σε χαλκό, ασήμι και χρυσάφι. Τα πολύτιμα μέταλλα έμειναν στους λόφους αυτούς για σχεδόν 75 εκατ. χρόνια, μέχρι δηλαδή να τα ανακαλύψει ο άνθρωπος. Ανθρακωρύχοι έσκαψαν άπληστα χτίζοντας σήραγγες προκειμένου να εξάγουν τον πολύτιμο χαλκό, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή ολόκληρου του ηλεκτρικού δικτύου της Αμερικής, στις αρχές του 20ου αιώνα. Όταν έβγαλαν όσο περισσότερο μέταλλο μπορούσαν από τις σήραγγες, αποφάσισαν να μετατρέψουν το ορυχείο σε ένα ανοιχτό μεταλλείο.

Το λουκέτο την Ημέρα της Γης και η αρχή της καταστροφής

Νερό δεν είχε εμφανιστεί ακόμη στο σημείο, καθώς αντλίες αφαιρούσαν τα υπόγεια ύδατα από το ορυχείο. Όλα αυτά μέχρι τη μέρα που έκλεισε, το 1982. Τραγική ειρωνεία ότι το λουκέτο μπήκε  ανήμερα την Ημέρα της Γης. Τραγική γιατί ήταν η αρχή της καταστροφής… Μαζί με το ορυχείο έκλεισαν φυσικά και οι αντλίες. Το ορυχείο άρχισε να γεμίζει με υπόγεια ύδατα μολυσμένα με τοξικά απόβλητα του μεταλλείου. Ύδατα συγκεντρώνονταν για χρόνια κι εκεί που άλλοτε έβγαιναν πολύτιμα πετρώματα, σήμερα έχει δημιουργηθεί μια τεχνητή λίμνη, πλάτους άνω του 1,5 χιλιομέτρου και μήκους 650 μέτρων. Το βάθος της είναι περίπου 540 μέτρα. Στα βάθος 270 μέτρων το νερό είναι τόσο όξινο, όσο και η coca-cola ή ο χυμός λεμονιού!

Το ζευγάρι των χημικών που είδε την ευκαιρία που έκρυβε η τοξική λίμνη

Τον τόπο του «εγκλήματος» ερευνούν για πάνω από 3 δεκαετίες η χημικός Andrea Stierle και ο σύζυγός της Don. Ξεκίνησαν σαν καθηγητές στο γειτονικό κολέγιο Montana Tech και η έρευνά τους, τους οδήγησε στο ορυχείο. Αναζητούσαν μικρόβια που ζουν σε νερά με χημικά απόβλητα, καθώς θα τους βοηθούσαν να δημιουργήσουν αντιβιοτικά κι άλλες χρήσιμες ουσίες. Το αντρόγυνο μετακόμισε στο Μπούτε το 1980 για να διδάξει στο κολέγιο. Βρίσκονταν εκεί καθώς το ορυχείο γέμιζε σταδιακά με νερό για να καταλήξει στη σημερινή του μορφή και έγιναν ενός είδους «επίσημοι ερευνητές» της λίμνης. Όλα ξεκίνησαν, μάλιστα, όταν ένας άλλος χημικός έβαλε μια βέργα στη λίμνη και βγάζοντάς την διαπίστωσε ότι ήταν γεμάτη με λάσπη και φύκια, ένδειξη ότι δεν ήταν απλά ένας τοξικός «βόθρος», αλλά περιείχε ζωή! Αυτό σήμαινε ότι θα μπορούσαν να βρεθούν εκεί μικρόβια τα οποία παράγουν χρήσιμες χημικές ενώσεις. Το ζευγάρι συνήθιζε να αναζητά ουσίες για φάρμακα σε ασυνήθιστα μέρη. Για παράδειγμα, στις αρχές του 1990 απομόνωσαν ταξόλη από τον φλοιό δέντρων και η ουσία κατέληξε να χρησιμοποιηθεί σε μια αποτελεσματική θεραπεία για τον καρκίνο του μαστού. Ακραία περιβάλλοντα όπως το χαλκωρυχείο Μπέρκλεϋ είναι ιδανικά για την αναζήτηση ασυνήθιστων βακτηρίων τα οποία θα παράγουν άγνωστες ουσίες με απρόσμενες ιδιότητες. Βέβαια δεν μοιράζονταν όλοι την ίδια άποψη. «Πίστευαν ότι είμασταν τρελοί εξαιτίας της τοξικότητας του νερού», εξηγεί η Andrea μιλώντας στο The Atlantic. Καθώς για μια κατάδυση στα τοξικά νερά απαιτούνταν 40 ώρες εκπαίδευσης, οι Stierles ζήτησαν από το Γραφείο Ορυχείων και Γεωλογίας της Πολιτείας να αναλάβει την κυριολεκτικά βρώμικη δουλειά. Ήταν το 1996, όταν έφτασαν στα χέρια τους τα πρώτα μεγάλα δείγματα από το νερό του μολυσμένου ορυχείου, λίγο καιρό αφότου το πρώτο σμήνος πουλιών είχε πεθάνει στο σημείο. Ένα χρόνο νωρίτερα, πάνω από 300 αποδημητικές χήνες είχαν προσγειωθεί στο ορυχείο και πέθαναν από τα τοξικά ύδατα.

Οι… απρόσμενες ανακαλύψεις

Το αντρόγυνο ρίχτηκε στη δουλειά και τελικώς κατόρθωσε να βρει εκατοντάδες ουσίες από μικρόβια του μολυσμένου νερού, πολλές εκ των οποίων είχαν αντιιικές και αντικαρκινικές ιδιότητες. Επιπλέον, εντόπισαν κι έναν ζυμομύκητα τον οποίο η ίδια η Andrea περιέγραψε σαν έναν «παχύ, κολλώδη, μαύρο οργανισμό» ο οποίος ήταν εξαιρετικά αποτελεσματικός στο να «καταβροχθίζει» μέταλλα από την γεμάτη σε τέτοια υλικά λίμνη. Ήταν σχεδόν αδύνατο να γνωρίζουν με απόλυτη βεβαιότητα οι δύο επιστήμονες πώς έφτασε εκεί ο ζυμομύκητας. Έμαθαν όμως ότι ο οργανισμός είχε βρεθεί μέχρι τότε σε ένα μονάχα μέρος: στον ορθό των χηνών!

Πώς είναι σήμερα η τοξική λίμνη;

Η Andrea πιστεύει πως τα πουλιά που βρήκαν φέτος το θάνατο στη λίμνη θα έχουν καθοριστική συνεισφορά στην οικολογία του ορυχείου. Τα άψυχα σώματα θα πλημυρίσουν τη λίμνη με θρεπτικές ουσίες, προκαλώντας πιθανότατα μια εκτίναξη του αριθμού των μικροβίων. «Και οι ίδιες οι χήνες θα κουβαλούν τους δικούς τους μύκητες και βακτήρια», δήλωσε η χημικός αν και δεν θα μπορέσει να το επιβεβαιώσει αυτοπροσώπως… Βλέπετε, η πρόσβαση στη λίμνη έχει απαγορευτεί εδώ και κάποια χρόνια, εξαιτίας των κατολισθήσεων που έχουν σημειωθεί και εξακολουθούν να σημειώνονται σποραδικά. «Όταν συμβαίνει μια κατολίσθηση, ακολουθούν κύματα σε ολόκληρη τη λίμνη», δηλώνει ο υδρογεωλόγος Ted Duaime, από το Γραφείο Ορυχείων και Γεωλογίας της Μοντάνα. Ευτυχώς όμως, η ίδια υπηρεσία έχει συλλέξει πλήθος δειγμάτων από το νερό, δείγματα που έχει σταλεί σε ολόκληρη την Αμερική, καθώς και σε άλλες χώρες, όπως την Ιαπωνία, την Αυστραλία και το Ισραήλ. Αυτό έχει σταματήσει τον τελευταίο καιρό αν και ο Duaime λέει πως εργάζονται για την εξ αποστάσεως λήψη δειγμάτων από το ορυχείο, όπως με τη χρήση μη επανδρωμένου σκάφους. Το ζεύγος των Stierle είναι πλέον καθηγητές στο Πανεπιστήμιο της Μοντάνα και διαθέτουν αρκετά μικρόβια για μελέτη από παλιότερα δείγματα του 1996, αλλά και του 2003. Ας σημειωθεί βέβαια ότι αν και η πρόσβαση στη λίμνη απαγορεύεται, το μέρος αποτελεί τουριστική ατραξιόν, ενώ πληρώνοντας 2 δολάρια, ο επισκέπτης μπορεί να βρεθεί σε μια πλατφόρμα με θέα προς τη λίμνη.

Η απίστευτη ειρωνεία της τύχης

Το έργο των δύο ερευνητών, έργο που συνεχίζεται ακόμη και σήμερα, με την απομόνωση ουσιών από τα μικρόβια του ορυχείου, είναι στην πραγματικότητα μια απίστευτη ειρωνεία: Εάν η τεκτονική δραστηριότητα δεν είχε κάνει πλούσια σε χαλκό την περιοχή κι εάν η εφεύρεση του ηλεκτρισμού δεν καθιστούσαν ιδιαίτερα χρήσιμο το μέταλλο, δεν θα υπήρχε σήμερα η μολυσμένη τεχνητή λίμνη και τα σμήνη πουλιών που βρήκαν εκεί το θάνατο, θα ζούσαν ακόμη. Όμως από αυτήν τη θανατηφόρα λίμνη, δεν είναι διόλου απίθανο οι επιστήμονες να βρουν τις ουσίες εκείνες που στο μέλλον θα σώσουν χιλιάδες ζωές… Δείτε όλα τα θέματα του Weekend