Πόσο μπορούμε να εμπιστευόμαστε την Wikipedia;

Ήταν ο Ηφαιστίωνας εραστής του Μεγάλου Αλεξάνδρου; Το ερώτημα αυτό πυροδότησε πριν από κάποιο χρονικό διάστημα μια «μάχη» μεταξύ χρηστών στο σχετικό λήμμα της ελληνικής Wikipedia, που μπήκαν σε έναν ανταγωνισμό, τροποποιώντας επί μέρες ορισμένα στοιχεία στη σχετική διαδικτυακή σελίδα. Η διαμάχη αφορούσε κυρίως στο κατά πόσο το σενάριο αυτό επιβεβαιώνεται από σοβαρές πηγές και όσον αφορά τις παραπομπές που συνόδευαν την πληροφορία. Της Ιουλίας Κιλέρη Σήμερα, στο σχετικό λήμμα φαίνεται πως έχει επικρατήσει ότι «ο Ηφαιστίων (356 π.Χ. – 324 π.Χ.), γιος του Αμύντορα, ήταν Μακεδόνας ευγενής, στρατηγός, ο στενότερος φίλος και, σύμφωνα με κάποιους νεότερους ιστορικούς, ο εραστής του Μεγάλου Αλεξάνδρου». «Για το αν ο Χ και ο Υ, και οι δύο αρχαίοι, είχαν ερωτικές σχέσεις χρειάζεται σοβαρή ιστορική -όχι πρωτογενής- πηγή και καθόλου δεν μας κάνουν τα δημοσιογραφικά άρθρα του σήμερα», γράφει ένας χρήστης. «Παρόλα αυτά κάποιοι μοντέρνοι ιστορικοί θεωρούν ότι οι δύο άνδρες ήταν εραστές, σύμφωνα και με την αγγλική έκδοση, άρα δεν βλέπω τον λόγο για το οποίο αυτό δεν μπορεί να προστεθεί στο κείμενο. Φαίνεται ως προσπάθεια αποσιώπησης το να μην συμπεριλαμβάνεται αυτή η παράμετρος της σχέσης των 2 ανδρών», αναφέρει ένα από τα τελευταία σχόλια στη συζήτηση του λήμματος με ημερομηνία 16 Οκτωβρίου 2016. Σύμφωνα με τον ιστορικό Μενέλαο Χαραλαμπίδη, όσο πιο πολύ απομακρυνόμαστε στο παρελθόν, τόσο πιο δύσκολες είναι οι πηγές και πιο δύσκολη είναι η διασταύρωσή τους. «Θέλει μια προσοχή αυτό γιατί το παρελθόν, η σημαντικότητά του έχει να κάνει με το παρόν», τονίζει στο newsbeast.gr και εξηγεί: «Αν το παρελθόν είχε τελειώσει, είχε τελεστεί και είχε κλείσει, είχε μείνει στο παρελθόν, δεν θα ασχολιόμασταν καθόλου. Το παρελθόν μας ενδιαφέρει επειδή το χρησιμοποιούμε στο παρόν. Κι αυτή είναι η σημασία της ιστορίας. Η ιστορία είναι παροντική επιστήμη όσο και αν μας φαίνεται παράδοξο αυτό και γι’ αυτό βλέπετε αυτά τα ζητήματα που δημιουργούνται, όπως το παράδειγμα με τον Ηφαιστίωνα και τον Μέγα Αλέξανδρο. Μας ενδιαφέρει στο σήμερα αυτό. Αν είχαν ομοφυλόφιλικές σχέσεις τότε, πιθανότατα δεν θα απασχολούσε κανέναν, γιατί είχαν διαφορετικές αντιλήψεις των κοινωνιών απέναντι στην ομοφυλοφιλία απ’ ότι είναι σήμερα. Ασχολούμαστε με την ιστορία και το παρελθόν γιατί το σήμερα είναι που μας προβληματίζει και όχι τόσο το παρελθόν».

Η κυρίαρχη Wikipedia στο διαδίκτυο

Αν «γκουγκλάρει» κανείς «Μέγας Αλέξανδρος» ή «Ηφαιστίωνας», το πρώτο link που εμφανίζεται είναι εκείνο της Wikipedia. Η Wikipedia κυριαρχεί στην πρώτη σελίδα των αναζητήσεων της Google ως σχετική με το προς αναζήτηση θέμα. Σύμφωνα με μια έρευνα που διεξήχθη προ μερικών ετών, διαπιστώθηκε ότι η ιστοσελίδα διαθέτει λήμμα για το 99% των αναζητήσεων στο διαδίκτυο. Είναι η σύγχρονη εγκυκλοπαίδεια, που έχει κάνει τις έντυπες εκδόσεις που κάποτε δέσποζαν στα ράφια των σπιτιών να σκονίζονται και να αραχνιάζουν. Και μία από τις ιστοσελίδες με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα παγκοσμίως. Όλοι κάποια στιγμή έχουμε κάνει μια αναζήτηση στην τεράστια αυτή διαδικτυακή βάση πληροφοριών για να βρουμε την απάντηση σε κάτι που μας απασχολεί. Πόσο έγκυρο μπορεί να είναι όμως κάτι που γράφετε ή τροποποιείται από τους επισκέπτες που «δεν χρειάζονται εξειδικευμένα προσόντα για να συμβάλουν, δεδομένου ότι ο πρωταρχικός ρόλος τους είναι να γράψουν λήμματα που καλύπτουν την υφιστάμενη γνώση. Αυτό σημαίνει ότι άνθρωποι όλων των ηλικιών και από οποιοδήποτε πολιτιστικό και κοινωνικό περιβάλλον μπορούν να γράψουν λήμματα στη Βικιπαίδεια», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στη σελίδα.

Τα ζητήματα εγκυρότητας και οι πηγές

Αυτός ακριβώς ο ελεύθερος χαρακτήρας είναι που πολλές φορές δημιουργεί προβλήματα, ειδικότερα σε ζητήματα «ευαίσθητα». «Οι ιστορικοί χρησιμοποιούν πηγές που είναι πιο επίσημες και ακριβεις από τις πηγές που μπορεί να υπάρχουν στο διαδίκτυο. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι η Wikipedia δεν προσφέρει υπηρεσίες και πολλές φορές σημαντικές. Απλά η δυνατότητα του καθενός να συνεισφέρει στη διαμόρφωση ενός λήμματος είναι κάτι θετικό εξαρχής και είναι κάτι δημοκρατικό που προάγει τη γνώση. Αλλά πάντα υπάρχει ο κίνδυνος να εισαχθούν πληροφορίες οι οποίες δεν είναι ακριβείς», τονίζει ο κ. Χαραλαμπίδης. «Όπως έχει να κάνει και με τη δημοσιογραφία, όχι μόνο με την Ιστορία, ένα κρίσιμο ζήτημα είναι η διασταύρωση των πηγών. Το ότι βρήκα κάτι γραμμένο σε ένα βιβλίο δεν σημαίνει ότι μπορώ να το πάρω και να το μεταφέρω. Εκτος κι αν έχω τσεκάρει ότι το βιβλίο αυτό είναι ένα επιστημονικό σύγγραμμα, ακολουθεί δηλαδή τη μεθοδολογία την επιστημονική και γνωρίζω ότι ο συγκεκριμένος επιστήμονας είναι αξιόλογος στην κοινότητά του, δηλαδή ένας άνθρωπους που δεν μπορεί να γράφει ανακρίβειες. Επιμένω στα επιστημονικά συγγράμματα γιατί, ξέρετε, σχεδόν όλοι οι συνάδελφοί μου οι ιστορικοί, καταβάλλουν μια τεράστια επιπλέον προσπάθεια για να διασταυρώσουν τις πηγές τους, οπότε εδώ έχουμε μια ασφάλεια. Χωρίς βέβαια ποτέ να μπορέσουμε να αποκλείσουμε την περίπτωση λάθους αλλά λάθους χωρίς δόλο», σημειώνει ο ιστορικός. Όσον αφορά την πληροφορία στο διαδίκτυο και ειδικότερα, την Wikipedia, μιλά για την παγίδα της λάθους πληροφορίας ή της εσκεμμένης χρήσης μιας πληροφορίες διαστρεβλωμένης για άλλους σκοπούς: πολιτικούς, ιδεολογικούς, εθνικούς. «Μην αναφέρω τώρα τις διαμάχες γύρω από το ζήτημα των Σκοπίων, τα εθνικά θέματα με την Τουρκία, αν ήταν γενοκτονία ή όχι των Ποντίων κατά τον διωγμό τους… Εκεί βλέπω εγώ ότι κρύβεται ένας κίνδυνος. Μέσα από τον ανεξέλεγκτο… –έλεγχος δεν σημαίνει καταστολή και περιορισμός της ελευθερίας, μιλάμε για έναν καλόπιστο έλεγχο στην πληροφορία που ανεβαίνει- υπάρχει ο κίνδυνος να μεταδίδονται πληροφορίες, οι οποίες είτε είναι εσκεμμένα διατρεβλωμένες είτε χωρίς δόλο λανθασμένες και να δημιουργούν μία εντύπωση για ένα ιστορικό γεγονός ότι είχε διαφορετικές πτυχές από αυτές που πραγματικά είχε. Όταν ασχολείσαι με το παρελθόν θέλει έναν πρόσθετο κόπο. Ξέρετε, έχουμε συνηθίσει να τα βρίσκουμε όλα έτοιμα στο ίντερνετ…».

«Τι πρόβλημα υπάρχει με τη Wikipedia;»

Στο οδηγό του κορυφαίου πανεπιστημίου Χάρβαρντ και, συγκεκριμένα, στον οδηγό για τη χρήση πηγών, βρίσκει κανείς την ανάρτηση με τίτλο «Τι πρόβλημα υπάρχει με τη Wikipedia». Γράφει λοιπόν, η σελίδα απευθυνόμενη προς τους φοιτητές: «Δεν υπάρχει τίποτα πιο βολικό από τη Wikipedia, αν ψάχνει κανείς για κάποια γρήγορη πληροφορία και όταν το ρίσκο δεν είναι υψηλό (χρειάζεσαι μια πληροφορία για να επιβεβαιώσεις ένα στοίχημα με τον συμφοιτητή σου ή θες να πάρεις μια γενική ιδέα του τι σημαίνει κάτι πριν αρχίσεις να το ψάχνεις σε βάθος), μπορεί να βρει ό,τι χρειάζεται από τη Wikipedia. Στην πραγματικότητα, οι καθηγητές μπορούν να συμβουλεύουν τους φοιτητές τους να διαβάζουν πράγματα στην Wikipedia προκειμένου να αρχίσουν να κατανοούν κάποιες επιστημονικές έννοιες». «Ωστόσο, όταν κάνεις ακαδημαϊκή έρευνα, πρέπει να είσαι εξαιρετικά προσεκτικός στη χρήση της. Όπως αναφέρει και η ίδια η εγκυκλοπαίδεια, για τις πληροφορίες που αναγράφονται συμβάλλουν όλοι όσοι θέλουν να αναρτήσουν υλικό και η πραγματογνωμοσύνη αυτών των αναρτήσεων δεν λαμβάνεται υπόψη. Οι χρήστες μπορεί να διαβάζουν πληροφορίες μη ανανεωμένες ή που έχουν αναρτηθεί από κάποιον μη ειδικό στον τομέα ή κάποιον που επιθυμεί να παραπλανήσει». Μάλιστα, η ιστοσελίδα του Χάρβαρντ φέρνει και το παράδειγμα ενός φοιτητή που έγραφε μια εργασία για τα όρια της Wikipedia, ο οποίος δημιούργησε μια φανταστική σελίδα για τον εαυτό του, υποστηρίζοντας ότι ήταν ο δήμαρχος μιας μικρής πόλης της Κίνας. Τέσσερα χρόνια αργότερα, αν πληκτρολογούσες το όνομά του ή αν αναζητούσες στην Wikipedia τους δημάρχους πόλεων της Κίνας, έβρισκες ακόμη αυτή την καταχώρηση. Συνεπώς, σημειώνει, κάποιες πληροφορίες μπορεί να είναι ακριβείς, αλλά επειδή ειδικοί δεν ελέγχουν αυτές τις καταχωρήσεις, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος αν στηρίζεται κανείς σε αυτή την πηγή για σοβαρές εργασίες. Η ίδια η Wikipedia, στην «Αποποίηση ευθυνών», τονίζει πως «δεν παρέχει εγγύηση ποιότητας. «Δεν σημαίνει ότι δεν θα βρείτε πολύτιμες και εξακριβωμένες πληροφορίες στη Βικιπαίδεια, εντούτοις παρακαλούμε να λάβετε υπόψη ότι η Βικιπαίδεια δεν μπορεί να εγγυηθεί, από καμιά άποψη, την εγκυρότητα των πληροφοριών που βρίσκονται εδώ. Αυτές μπορεί πρόσφατα να είχαν αλλάξει, βανδαλιστεί ή μεταβληθεί από κάποιον, η άποψη του οποίου δεν αντιστοιχεί με την κατάσταση της γνώσης στον ιδιαίτερο τομέα που σας ενδιαφέρει», τονίζει η διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια.

Wikipedia vs Britannica

Πάντως, μια έρευνα που διεξήχθη το 2005 και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature, υποστήριζε ότι η Wikipedia είναι εξίσου καλή πηγή έγκυρων πληροφοριών όσο και η εγκυκλοπαίδεια Britannica, που συχνά χρησιμοποιείται ως παράδειγμα εγκυρότητας και αναφοράς. Για την έρευνά του, το Nature επέλεξε άρθρα και από τις δύο ιστοσελίδες από μια ευρεία γκάμα θεμάτων και τα απέστειλε σε ειδικούς διαφόρων τομέων για μελέτη. Οι ειδικοί αυτοί εξέτασαν τα άρθρα –ένα από κάθε ιστοσελίδα για ένα συγκεκριμένο θέμα- χωρίς να τους αποκαλυφθεί ποιο προερχόταν από πού. Το περιοδικό έλαβε 42 χρήσιμες αναλύσεις από τους ειδικούς. Διαπιστώθηκε τελικά πως εντοπίστηκαν οκτώ σοβαρά λάθη, όπως γενικές παρανοήσεις σημαντικών εννοιών στα άρθρα. Από τα οκτώ αυτά λάθη, τέσσερα λάθη προέρχονταν από την κάθε μία ιστοσελίδα. Βρέθηκαν όμως και άλλα λάθη, λιγότερα σοβαρά και από αυτά τα 160 προέρχονταν από τη Wikipedia και τα 123 από τη Britannica.

Η ιδιοφυής ιδέα που μετρά 15 χρόνια ζωής

Το έργο ξεκίνησε στις 15 Ιανουαρίου 2001, με ιδρυτή τον Τζίμι Γουέιλς και λειτουργεί τώρα από το μη κερδοσκοπικό Ίδρυμα Wikimedia (Wikimedia Foundation), όπως αναφέρει η ίδια η ιστοσελίδα. Η αγγλική Βικιπαίδεια περιλαμβάνει πάνω από 4.000.000 λήμματα. Η Βικιπαίδεια έχει αυξηθεί σταθερά σε δημοτικότητα και έχουν γεννηθεί διάφορα αδελφά προγράμματα, όπως το Βικιλεξικό (Wiktionary), τα Βικιβιβλία (Wikibooks), τα Βικινέα (Wikinews) και τα Βικιταξίδια (Wikivoyage). Σύμφωνα με τους υπευθύνους της, η Wikipedia ξεκίνησε ως μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα προσπάθεια και τέτοια παραμένει. Αποφεύγει να βάζει διαφημίσεις προκειμένου να παραμένει ανεξάρτητη. Στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στις δωρεές και στην εργασία των φίλων της. Παρά τα όποια υπαρκτά προβλήματα, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι η ιδέα της δημιουργίας ενός συλλογικού εγκυκλοπαιδικού εγχειρήματος στο διαδίκτυο ήταν ιδιοφυής. Το αποδεικνύει άλλωστε η εξέλιξή της, αφού σήμερα είναι μία από τις πέντες κορυφαίες ιστοσελίδες στην παγκόσμια κατάταξη. Δείτε όλα τα θέματα του Weekend