Υπάρχει μια συστάδα μικρών και άγνωστων στο ευρύ κοινό υπέροχων χωριών στο βορειότερο τμήμα του νομού Ιωαννίνων που στην κυριολεξία αποτελεί την έκπληξη που δεν περιμένει κανείς να συναντήσει. Ο λόγος για τα Μαστοροχώρια, τα γραφικά, πέτρινα χωριά, που αποτελούν και την πατρίδα των φημισμένων μαστόρων της πέτρας.
Βούρμπιανη
Σε απόσταση μόλις 26 χλμ. από την πόλη της Κόνιτσας, βρίσκεται ένα από τα περίφημα Μαστοροχώρια, τα χωριά των διάσημων μαστόρων της Ηπείρου. Ο λόγος για τη Βούρμπιανη, η οποία κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν ιδιαιτέρως γνωστή τόσο για τους χτίστες της, όσο και για τους τεχνίτες της ξυλογλυπτικής.
Στα σημαντικότερα κτίρια που αποδεικνύουν το ότι οι κάτοικοι του χωριού ήταν ιδιαιτέρως φιλομαθείς, με έφεση στα γράμματα και τον πολιτισμό, το υπέροχο διώροφο πέτρινο κτίριο που φιλοξενούσε το πρώτο σχολαρχείο της περιοχής και λειτούργησε ως το 1986 ως δημοτικό σχολείο, γυμνάσιο και οικοτροφείο. Το κτίριο λειτούργησε ως πνευματικός φάρος για την ευρύτερη περιοχή από τα μέσα του 19ου αιώνα.
Στο χωριό αξίζει κανείς να επισκεφτεί και τον ιερό ναό της Παναγίας με το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 16ου αιώνα, το οποίο αποτελεί έργο των ξυλογλυπτών του Γοργοποτάμου. Σημείο συνάντησης τόσο των ντόπιων όσο και των επισκεπτών της Βούρμπιανης αποτελεί η κεντρική πλατεία με τον γεροπλάτανο και τα παραδοσιακά καφενεία.
Καστάνιανη
Χτισμένη σε υψόμετρο από 850- 950 μέτρα στις πλαγιές του όρους Γύφτισσα, μεταξύ των ορεινών όγκων του Σμόλικα και του Γράμμου, σε μια κατάφυτη χαράδρα πάνω ακριβώς από τον ποταμό Σαραντάπορο, η Καστάνιανη είναι ένα εξολοκλήρου πετρόχτιστο χωριό, που ακολουθεί την χαρακτηριστική αρχιτεκτονική της Ηπείρου.
Ο τεχνίτες της Καστάνιανης ήταν ιδιαιτέρως γνωστοί για το πελέκημα και χτίσιμο της πέτρας, με έργα τους να υπάρχουν ακόμη «ζωντανά» σε διάφορα σημεία της χώρας. Τα τριώροφα πετρόχτιστα σπίτια με τα ξύλινα μπαλκόνια και τα σαχνισιά και τα λιθόστρωτα καλντερίμια συνθέτουν την χαρακτηριστική εικόνα του χωριού.
Στα πιο εντυπωσιακά σημεία του χωριού το παλιό σχολείο, το επιβλητικό τριώροφο σπίτι της οικογένειας Γκόσιου, η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, καθώς και τα πέτρινα γεφύρια που συναντώνται (συνολικά τέσσερα) τόσο μέσα, όσο και γύρω από τον οικισμό.
Πληκάτι
Αμφιθεατρικά χτισμένο σε υψόμετρο 1.240 μέτρων στις υπώρειες του Γράμμου, μια ανάσα από τα σύνορα με την Αλβανία, το Πληκάτι οφείλει την ονομασία του, πιθανότατα, στη λέξη «Πελεκάτι», η οποία, εικάζεται, ότι έχει σχέση με το πελέκημα της πέτρας. Το χωριό είναι «πλημμυρισμένο» από άγρια πλατάνια, οξιές, έλατα και πεύκα, αγριοκερασιές, σφενδάμους κ.α. υπέροχα δέντρα, που προσθέτουν στην ήδη γοητευτική εικόνα του μοναδικές πράσινες πινελιές. Η ιστορία του χωριού ξεκινάει, περίπου, πριν 1.000 χρόνια, με την εκκλησία του χωριού που χρονολογείται από τον 16ο αιώνα να μαρτυρά την κατοίκηση της περιοχής από πολύ παλιά.
Πυρσόγιαννη, Ιωάννινα
Πιο γνωστό απ’ όλα τα Μαστοροχώρια των Ιωαννίνων, η Πυρσόγιαννη, όπου βρίσκεται και το Μουσείο Ηπειρωτών Μαστόρων, με τα παλιά σπίτια που χρονολογούνται από τον 17ο αι., τα πέτρινα καλντερίμια και τις εντυπωσιακές, πέτρινες βρύσες.
