Στο άκουσμα της λέξης Πάτμος, αδιαμφισβήτητα η πρώτη εικόνα που έρχεται στο νου του καθενός, ή τουλάχιστον όσων έχουν επισκεφτεί το νησί της Αποκάλυψης έστω και μία φορά, είναι το επιβλητικό πέτρινο κτίσμα της Μονής του Αγίου Ιωάννη που στέκεται σαν «κορώνα» στη Χώρα του νησιού εδώ και πάρα πολλούς αιώνες.
Σημείο αναφοράς, όχι μόνο για την Πάτμο, αλλά για ολόκληρη την Ελλάδα και τον ορθόδοξο χριστιανισμό, η Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στέκει επιβλητική στην είσοδο της Χώρας. Το σημαντικότερο προσκύνημα για ολόκληρο το χριστιανισμό μαζί με το Ιερό Σπήλαιο της Αποκάλυψης και τη Χώρα της Πάτμου ανακηρύχθηκαν από την UNESCO ως Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς το 1999.
Η ίδρυσή της αποδίδεται στον όσιο Χριστόδουλο, στον οποίο παραχωρήθηκε η Πάτμος το 1088 από τον Αλέξιο Α’ τον Κομνηνό προκειμένου να ιδρύσει ένα μοναστήρι προς τιμήν του Ευαγγελιστή. Χτισμένη σε μορφή μεσαιωνικού κάστρου με επάλξεις, η μονή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία και την ανάπτυξη του νησιού.
Σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα, η μονή ανεγέρθηκε πάνω στα ερείπια ενός αρχαίου ναού της Αρτέμιδος και μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Το μοναστήρι περιβάλλεται από ακανόνιστο, ορθογώνιο αμυντικό περίβολο που ανεγέρθηκε σταδιακά από τα τέλη του 11ου έως τις αρχές του 17ου αιώνα.
Από τη βυζαντινή περίοδο σώζονται μέχρι και σήμερα το καθολικό, η τράπεζα, η εστία και τα κελιά των μοναχών. Στο καθολικό ξεχωρίζει το περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο και οι εξαιρετικές τοιχογραφίες του 17ου αιώνα, ενώ στην τράπεζα την προσοχή σας θα τραβήξουν τόσο οι τοιχογραφίες όσο και τα μαρμάρινα τραπέζια φαγητού των μοναχών. Όποιος φτάσει μέχρι το επίπεδο των κελιών, θα απολαύσει από κοντά τις χαρακτηριστικές καμάρες της μονής με θέα στην πλακοστρωμένη αυλή της.
Η Ιερά Μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου αποτελεί σημείο αναφοράς για το νησί και καθ’ όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, με τα έθιμα που λαμβάνουν χώρα σε αυτή -πιο εντυπωσιακή όλων σίγουρα η τελετή του Νιπτήρα- να μετατρέπουν το Πάσχα εδώ σε πραγματική εμπειρία ζωής.
