Ένας από τους πιο σημαντικούς θησαυρούς του Παγγαίου, η μονή της Παναγίας Εικοσιφοίνισσας, χτίστηκε το 400 μ.Χ. και αποτελεί, επίσης, ένα από τα αρχαιότερα μοναστήρια της περιοχής και της Ελλάδας γενικότερα, καθώς και την παλαιότερη εν ενεργεία μονή σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Συναντάται στη βόρεια πλευρά του όρους Παγγαίου, σε υψόμετρο 753 μέτρων, κοντά στα όρια των νομών Καβάλας και Δράμας (η απόσταση της από τις πρωτεύουσες των δύο νομών είναι 36 χλμ.) και η ίδρυσή της ανάγεται στα χρόνια του επισκόπου Φιλίππων Ζώζοντος. Ωστόσο, ο μοναστικός οικισμός εγκαταλείφθηκε με την πάροδο των χρόνων και η σημερινή μονή ιδρύθηκε, ουσιαστικά, τον 8ο αιώνα από τον Όσιο Γερμανό.
Η ονομασία της οφείλεται στη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, η οποία εμφανίστηκε στον Όσιο Γερμανό, όταν ο κτήτοράς της αναζητούσε κατάλληλη σανίδα για να γίνει η εικόνα της Θεοτόκου, εκπέμποντας «φοινικούν», δηλαδή κοκκινωπό φως.
Κατά την ιστορική διαδρομή της καταστράφηκε αρκετές φορές από Οθωμανούς και Βούλγαρους επιδρομείς, ενώ κατά την περίοδο της Επανάστασης του ’21 είχε μετατραπεί σε πνευματικό και εθνικό κέντρο της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.
Μέχρι το 1843 λειτουργούσε στους χώρους της σχολή, ενώ σημαντική ήταν και η βιβλιοθήκη της, πριν την διαρπαγή από του Βουλγάρους το 1917, με 1.3000 τόμους βιβλίων, από τους οποίους οι 430 χειρόγραφοι κώδικες μεγάλης αξίας.
Στα σημεία αναφοράς της μονής το εντυπωσιακό ξυλόγλυπτο τέμπλο της, το Ιερό Βήμα που χρονολογείται από τον 11ο αιώνα, καθώς και τα δύο κυπαρίσσια που, με περίεργο τρόπο (για πολλούς θαυματουργό), μεγαλώνουν εδώ και πολλά χρόνια στη στέγη του ναού. Η μονή άρχισε να λειτουργεί ξανά το 1965 και γιορτάζει στις 15 Αυγούστου, στις 14 Σεπτεμβρίου και στις 21 Νοεμβρίου.
