Το τοπίο των social media με την πάροδο των ετών και όσο αυτά κατακτούν όλο και περισσότερο «έδαφος» στη ζωή μας αλλάζει. Υπάρχουν πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης που «γερνάνε», κάποιες που αναπτύσσονται αλλά και άλλες οι οποίες εξαπλώνονται με τρομακτικούς ρυθμούς και αποκτούν όλο και περισσότερους φανατικούς οπαδούς.
Τι θα συμβεί όμως τα επόμενα χρόνια; Έρχεται νέα «εποχή» στο Facebook; Το Instagram και το TikTok τελικά είναι οι νέοι κυρίαρχοι; Τι είναι το Mastodon και γιατί κερδίζει όλο και περισσότερο το κοινό; Θα έχει αποτελέσματα ο «πόλεμος» που ξεκίνησε ο ιδιοκτήτης του Twitter Έλον Μασκ; Ποια μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα αναπτυχθούν περαιτέρω και ποια θα υποβαθμιστούν; Θα ξημερώσει μία ημέρα που θα έχουν αντικαταστήσει τα «παραδοσιακά» ΜΜΕ ή αυτό δεν συμβεί ποτέ;
Στις ερωτήσεις του Newsbeast απαντά ο καθηγητής του Τμήματος Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντής του Εργαστηρίου Κοινωνικής Έρευνας στα ΜΜΕ, Γιώργος Πλειός.
Αυξάνονται οι χρήστες αλλά «γερνάει» το Facebook
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γνωρίζουν μία διαρκώς μεγαλύτερη διείσδυση στο κοινό, μας λέει ο Γιώργος Πλειός εξηγώντας πως οι χρήστες του διαδικτύου συνεχώς πολλαπλασιάζονται καθώς υπάρχουν χώρες που κοντεύουν στο 100%, ενώ εμείς υπολειπόμαστε ακόμη αφού περίπου το 80% του πληθυσμού της Ελλάδας κάνει χρήση του ίντερνετ.
«Συνεπώς περιμένουμε μία ακόμη μεγαλύτερη διείσδυση του διαδικτύου στη χώρα μας αλλά και αύξηση του αριθμού των χρηστών στα social media. Μέχρι πριν λίγα χρόνια μόνο οι νεότεροι ασχολούνταν με το Facebook κυρίως. Καθώς πλέον οι άνθρωποι μεγαλώνουν δηλαδή οι χθεσινοί 30άρηδες, 40άρηδες έχουν γίνει 50άρηδες και 60άρηδες πια περιμένουμε και εξ αυτού του λόγου έναν πολλαπλασιασμό του αριθμού των χρηστών» τονίζει.
«Ταυτοχρόνως όμως αυτό οδηγεί σε μία γήρανση του Facebook. Ήδη το Facebook σε έναν μεγάλο βαθμό είναι το μέσο κοινωνικής δικτύωσης των ανθρώπων μέσης ηλικίας και για αυτόν τον λόγο βλέπουμε μία “φυγή” των νεότερων και χρήση άλλων μέσων όπως είναι το TikTok και το Instagram. Περιμένουμε όμως και μία διαφοροποίηση των social media. Δηλαδή τα μέσα κοινωνική δικτύωσης των περισσότερο μεγαλύτερων, των λιγότερο μεγαλύτερων κτλ», εξηγεί.
Σύμφωνα με τον διευθυντή του Εργαστηρίου Κοινωνικής Έρευνας στα ΜΜΕ αναμένουμε και μία άλλη διαφοροποίηση που έχει να κάνει με την αξιοπιστία. «Το Facebook έχει κατηγορηθεί για πολλές παρεμβάσεις από τους ανθρώπους που κάνουν τη διαχείριση περιεχομένου στην Ελλάδα και για αυτό έχουν αρχίσει πολλοί και πηγαίνουν προς το Mastodon (ένα καινούργιο μέσο κοινωνικής δικτύωσης) το οποίο δεν επιδέχεται κεντρική παρέμβαση από κάποιο διαχειριστή. Το Mastodon είναι πιο ελεύθερο και ανοιχτό.
Υπάρχει λοιπόν μία τάση παραμονής στα social media αλλά απελευθέρωσης από αυτά που ασκούν έναν καταναγκασμό, έλεγχο και μία λογοκρισία που γίνεται στο όνομα κάποιων επιθυμητών αξιών, όπως η αποφυγή της πορνογραφίας αλλά στην ουσία χρησιμοποιείται αυτό ως επιχείρημα για την καταστολή απόψεων, πολιτικών – ιδεολογικών και γούστου».
Η τάση για μεγαλύτερη ελευθερία
Όπως μας λέει ο Γιώργος Πλείος είναι έκδηλη η τάση για μεγαλύτερη ελευθερία και αυτή φέρνει μεγαλύτερη διαφοροποίηση αλλά και μεγαλύτερη αξιοπιστία. «Μην ξεχνάμε πως το Facebook είναι μεγάλος “τροχονόμος” των fake news».
«Υπάρχει επίσης διακριτή η τάση της εμπορευματοποίησης και ταυτοχρόνως η προσπάθεια για μεγαλύτερο πολιτικό έλεγχο. Ήδη η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει λάβει κάποιες αποφάσεις για έλεγχο του οπτικοακουστικού περιεχομένου του διαδικτύου και έχει αναθέσει αυτή την αρμοδιότητα στις ρυθμιστικές Αρχές (στο ΕΣΡ για παράδειγμα στην Ελλάδα), κάτι το οποίο σημαίνει ότι θα έχουμε έναν μεγαλύτερο παρεμβατισμό διοικητικό που θα “σπρώχνει” διαρκώς περισσότερο προς πλατφόρμες που δεν θα μπορούν να ελέγχουν» συμπληρώνει.
«Παράλληλα περιμένουμε μεγαλύτερη πολιτικοποίηση των social media αν και ήδη αυτό συμβαίνει. Για παράδειγμα το Facebook ξεκίνησε σαν ένα σάιτ επικοινωνίας φίλων και λόγω των εξελίξεων, όπως η οικονομική κρίση σιγά σιγά πολιτικοποιήθηκε» μας λέει.
«Παρατηρείται και θα γίνει ακόμη πιο έντονη η αύξηση των φίλων με αποτέλεσμα να υπάρχουν πάνω από ένα προφίλ για κάποια άτομα. Αναμένουμε λοιπόν και περαιτέρω πολλαπλασιασμό των προφίλ τόσο για λόγους ανωνυμίας αλλά και αύξηση του χρόνου που περνούν τα άτομα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σιγά σιγά τα social media γίνονται ένας τρόπος με τον οποίο επικοινωνούν για πάρα πολλά πράγματα οι χρήστες» επισημαίνει ο Γιώργος Πλειός στο Newsbeast.
«Περιμένουμε όμως και πολλαπλασιασμό του κοινού και πολλαπλασιασμό των διαφορετικών κατηγοριών social media με βάση κάποια κριτήρια όπως η ηλικία, ενδεχομένως το φύλο και το περιεχόμενο. Ήδη έχουμε ένα πιο φωτογραφικό όπως είναι το Instagram, ένα πιο δημοσιογραφικό και ενημερωτικό όπως είναι το Twitter και ένα ενδιάμεσο όπως είναι το TikTok» σημειώνει.
Η χρήση των social media θα γίνει περισσότερο πολυλειτουργική
Για έναν πολύ μεγάλο αριθμό ανθρώπων το ίντερνετ είναι ταυτόσημο του Facebook. Μπαίνουν δηλαδή στο διαδίκτυο για να μπουν στα social και κλείνουν τον υπολογιστή ή αποσυνδέονται από το ίντερνετ όταν βγουν από το Facebook. Είναι η δεύτερη δημοφιλής ιστοσελίδα στις περισσότερες χώρες εάν εξαιρέσουμε το google και ακολουθούν το Twitter, το Youtube ενώ έχει ανέβει πολύ και το Instagram.
«Περιμένουμε μία περισσότερο πολυλειτουργική χρήση των social media καθώς παρέχουν όλο και πιο πολλές λειτουργίες. Ένα μεγάλο μέρος των ανταλλαγών μηνυμάτων γίνεται μέσω του Facebook και του Twitter. Αναμένουμε όμως και αύξηση των κλήσεων κάτι το οποίο θα εξαρτηθεί από οπωσδήποτε από το κόστος της σύνδεσης το οποίο αλλού μειώνεται και αλλού παραμένει υψηλό.
Αυτό που ξέρω από την Κίνα είναι πως οι Κινέζοι κάνουν κλήσεις όχι χρησιμοποιώντας το τηλεφωνικό δίκτυο αλλά χρησιμοποιώντας το δικό τους social media το WeChat. Το WeChat είναι ίσως και πιο πολυπληθές ή τείνει να είναι πιο πολυπληθές ακόμη και από το Facebook καθώς περίπου ένα δις περίπου άνθρωποι το χρησιμοποιούν» δηλώνει ο Γιώργος Πλειός.
Μπορούν τα social media να αντικαταστήσουν τα παραδοσιακά μέσα μαζικής ενημέρωσης;
Πολλές φορές αναρωτιόμαστε εάν θα έρθει η ημέρα που τα social media θα μας κάνουν να πούμε «αντίο» στα παραδοσιακά μέσα μαζικής ενημέρωσης. Σύμφωνα με τον Γιώργο Πλειό αυτό είναι κάτι το οποίο δεν θα συμβεί.
«Τα social media λειτουργούν και θα λειτουργούν συμπληρωματικά. Αυτή τη στιγμή ξέρουμε πως στις ΗΠΑ περίπου ένα 70% των πολιτών παρακολουθούν ειδήσεις στο διαδίκτυο και στο Twitter. Ωστόσο οι ίδιοι άνθρωποι παρακολουθούν ειδήσεις και από τα παραδοσιακά μέσα όπως είναι οι εφημερίδες και η τηλεόραση. Το να παρακολουθεί κανείς ειδήσεις από τα social media το βλέπουμε κυρίως στην Ευρώπη και ειδικότερα στην Ελλάδα, σε χώρες δηλαδή που δεν έχουν ισχυρή παράδοση στην εγγράμματη κουλτούρα» μας λέει.
«Τα παλιότερα χρόνια για παράδειγμα τη δεκαετία του ’70, 9 στους 10 Βρετανούς διάβασαν εφημερίδα ενώ στην Ελλάδα ποτέ δεν ξεπεράσαμε τους 6,5 στους 10. Έχουμε δηλαδή υστέρηση σε ό,τι έχει να κάνει με την ανάγνωση των εντύπων.
Στις χώρες λοιπόν που έχουν πιο ισχυρή παράδοση στην προφορική κουλτούρα περιμένουμε και ήδη καταγράφεται μία κατανάλωση ειδήσεων από τα social media. Αυτό το έχει καταγράψει στις μελέτες του και το Παρατηρητήριο που κάνει έρευνες για τα μέσα και τις επικοινωνιακές πρακτικές» σημειώνει ο καθηγητής του Τμήματος Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντής του Εργαστηρίου Κοινωνικής Έρευνας στα ΜΜΕ.
«Για παράδειγμα την περίοδο 2016 με 2020 στη Σουηδία βλέπουμε ότι διάβαζε τις ειδήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης το 84% αλλά εμπιστευόταν τις ειδήσεις στα social media μόνο το 13%.
Αντιθέτως στην Ελλάδα παρατηρούμε ότι διαβάζει τις ειδήσεις στο διαδίκτυο 92% και τις εμπιστεύεται το 21%. Στην Τουρκία το 85% διαβάζει τις ειδήσεις στο διαδίκτυο και το 51% τις εμπιστεύεται. Το πρόβλημα δεν είναι ότι διαβάζουμε τις ειδήσεις στο διαδίκτυο αλλά το ότι τις πιστεύουμε. Από το Ευρωβαρόμετρο ξέρουμε ότι περίπου 49% των Ελλήνων εμπιστεύονται το διαδίκτυο. Πρόκειται για ένα υψηλό ποσοστό σε σχέση με άλλες χώρες της Ευρώπης» εξηγεί επικαλούμενος στοιχεία που έχει δώσει στη δημοσιότητα το Reuters Institute του University of Oxford.
«Φοβούνται ότι ο Μασκ θα κάνει περίπου ότι και το Facebook, θα περιορίσει δηλαδή σημαντικά την ελευθερία του λόγου»
Εστιάζοντας στον χαμό που έχουν φέρει σε παγκόσμιο επίπεδο οι απολύσεις στις οποίες προχωράει ο νέος ιδιοκτήτης του Twitter, Έλον Μασκ ο Γιώργος Πλειός μας αναλύει τους φόβους αναφορικά με τη διατάραξη της ελευθερίας των δημοσιεύσεων.
«Ξέρουμε πολύ καλά πως το Twitter είναι διαφορετικό από το Facebook, δεν είχε δηλαδή πολλές παρεμβάσεις. Το Twitter επιτρέπει την ψευδωνυμία. Δεν υπάρχει απλά ανωνυμία, υπάρχει ψευδωνυμία. Λόγω των σύντομων μηνυμάτων με τους λίγους χαρακτήρες δεν προσφέρεται για κουτσομπολιό και μακροσκελείς αναλύσεις και γι΄αυτό τα σχόλια είναι πολύ καυστικά και επιθετικά» σημειώνει.
«Το γεγονός ότι ξεκινά απολύσεις ο Μασκ πολλοί το έχουν συνδέσει με μία προσπάθεια επαναφοράς του Τραμπ στο Twitter. Φοβούνται επίσης ότι ο Μασκ θα κάνει περίπου ότι και το Facebook θα περιορίσει δηλαδή σημαντικά την ελευθερία του λόγου. Σαφώς αυτό έχει οδηγήσει σε κριτικές εναντίον του και έχει οδηγήσει και σε αποχωρήσεις που έχουν πλήξει και την οικονομική αξία πλέον του Twitter» συμπληρώνει.
«Δεν ξέρουμε πως θα καταλήξει αυτό αλλά διαφαίνεται μία προσπάθεια παρέμβασης και περιορισμού της ελευθερίας του λόγου στο όνομα της καταστολής των ψευδών ειδήσεων ή της τρομοκρατίας.
Μην ξεχνάμε πως ακόμη και η απόφαση 1808 της Ευρωπαϊκής Ένωσης που επιτρέπει την άσκηση ελέγχου στο οπτικοακουστικό περιεχόμενο στο διαδίκτυο σε κάποιο εδάφιο του άρθρου δύο λέει ότι απαγορεύεται άρα και διώκεται οι διακρίσεις ατόμων με κοινές πεποιθήσεις πολιτικές. Άρα εάν το τραβήξει κανείς στα άκρα μπορεί να πει ότι εάν εκφραστώ εγώ στο διαδίκτυο με ένα κείμενο ή και με ένα τραγούδι που για παράδειγμα μπορεί να λέει ”θάνατος στους φασίστες” θεωρητικά ένα συμβούλιο μπορεί να μου ασκήσει δίωξη για αυτό» επισημαίνει κλείνοντας ο καθηγητής και διευθυντής του Εργαστηρίου Κοινωνικής Έρευνας στα ΜΜΕ του Τμήματος Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Πλειός.
