Ο άνθρωπος που άλλαξε τον τρόπο που έπαιζαν τα παιδιά

Ο πολυμήχανος αμερικανός εφευρέτης ήταν δημιουργικός νους ήδη από τα μικράτα του και λάτρεψε τα τρένα από πολύ νεαρή ηλικία.

Το 1901, σε ηλικία 7 ετών, προσάρμοσε κάπως έναν μικρό κινητήρα σε μια μινιατούρα ξύλινου βαγονιού που είχε σκαλίσει μόνος του και το έβαλε να φέρνει βόλτα σε μια ράγα μήκους 70 εκατοστών: παρά το γεγονός ότι ο κινητήρας έσκασε και λίγο έλειψε να κάψει το σπιτικό, το ηλεκτρικό παιδικό τρενάκι είχε μόλις γεννηθεί και μάλιστα στο μυαλό του άμεσου ενδιαφερόμενού του, ενός παιδιού!

Χρόνια αργότερα, θυμήθηκε το παιδικό του παιχνίδι και μετέφερε το τρενάκι του σε βιτρίνα εμπορικού καταστήματος για να τραβά καλύτερα τα βλέμματα των νεοϋορκέζων καταναλωτών, οι οποίοι σύντομα άρχισαν να ενδιαφέρονται περισσότερο για το παιδικό τρενάκι παρά για τα προϊόντα του πολυκαταστήματος!

Κι έτσι ξεκίνησε δειλά-δειλά την περιπέτειά του με τα παιδικά τρενάκια, βρίσκοντας τα απαραίτητα κονδύλια από την πώληση άλλων εφευρέσεών του, λιγότερο ή περισσότερο επιτυχημένων. Κάποια στιγμή πούλησε περισσότερα από 50 εκατομμύρια παιδικούς σιδηρόδρομους και τα υπόλοιπα είναι παιδική ιστορία.

Ο ίδιος ήταν πάντα πολυεφευρέτης, στα πρότυπα των εφευρετών των αρχών του 20ού αιώνα, αναπτύσσοντας διάφορες πατέντες που περιλάμβαναν από φωτογραφικά φλας μέχρι και φακούς. Αν και την εμπορική επιτυχία θα την έβρισκε στην απολύτως πρώτη του εφεύρεση, αυτή που έκανε ως παιδί και δεν πολυκατάλαβε ότι είχε στα χέρια του την απόλυτη συνταγή της επιτυχίας…

Πρώτα χρόνια

Ο Τζόσουα Λάιονελ Κόουεν γεννιέται στις 25 Αυγούστου 1877 στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης ως το όγδοο από τα εννιά παιδιά μιας φτωχής οικογένειας εβραίων μεταναστών: ο πατέρας του ήταν πιλοποιός και τα έβγαζε δύσκολα πέρα με την πολυμελή του φαμίλια.

Ο Τζόσουα προτιμούσε να παίζει μπάλα, να κάνει ποδήλατο και να ανακατεύεται με τη μηχανική και τιε επιδιορθώσεις παρά να πηγαίνει στο σχολείο, μια κατάσταση που θα επιδεινωνόταν όταν ανακάλυψε τον ηλεκτρισμό. Μαγεμένος από τα ηλεκτρικά φαινόμενα, βάλθηκε να μάθει πώς αποθηκεύεται η ενέργεια στην μπαταρία και ξέχασε ολωσδιόλου τα μαθήματα.

Παρά ταύτα, ήταν τόσο έξυπνος που το 1893 μπήκε χωρίς μεγάλο κόπο στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, αν και συνέχισε να βρίσκει ανυπόφορη την επίσημη παιδεία. Εγκατέλειψε λοιπόν τις σπουδές του, επέστρεψε, τα ξαναπαράτησε, γράφτηκε αργότερα στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, το οποίο εγκατέλειψε επίσης όταν του παρουσιάστηκε η ευκαιρία που τόσο περίμενε: να μαθητεύσει σε εταιρία που κατασκεύαζε μπαταρίες!

Αφού έγινε ξεφτέρι στον ηλεκτρισμό και τις εκδηλώσεις του, βρήκε δουλειά σε εταιρία φωτιστικών, συναρμολογώντας τις μπαταρίες στα φωτιστικά σώματα. Στον ελεύθερό του χρόνο πειραματιζόταν πάντα με τον ηλεκτρισμό, καθώς το χέρι του έπιανε και το μυαλό του έκοβε.

Το 1899 πατεντάρισε την πρώτη του εφεύρεση, μια συσκευή με μπαταρίες για την ανάφλεξη της σκόνης του φωτογραφικού φλας. Η συσκευή αποδείχθηκε αποτυχημένη εμπορικά, αν και ο αμερικανικός στρατός θα έβρισκε μια νέα χρήση της, ως πυροκροτητής υποβρύχιων ναρκών! Κι έτσι εξασφάλισε συμβόλαιο με το Ναυτικό για να εξοπλίσει 24.000 νάρκες με τον μηχανισμό του (παίρνοντας ως αμοιβή 12.000 δολάρια).

Τον Ιανουάριο του 1900 πατεντάρισε τη δεύτερη εφεύρεσή του, μια βελτίωση του πυροκροτητικού μηχανισμού, η οποία και πάλι αποδείχθηκε αποτυχία. Στις 5 Σεπτεμβρίου 1900 ο Κόουεν και ένας συνάδελφος στην εταιρία που δούλευε ίδρυσαν τη δική τους φίρμα κατασκευών (Lionel Manufacturing Company), μόνο που δεν είχαν τίποτα να κατασκευάσουν! Μια ζεστή καλοκαιρινή μέρα ο Κόουεν σκέφτηκε να σκαρώσει έναν ηλεκτρικό ανεμιστήρα: τον έφτιαξε, τον διαφήμισε, αν και ο καιρός δρόσισε σύντομα, όπως και το ενδιαφέρον του αγοραστικού κοινού…

Η γέννηση του ανεπανάληπτου παιδικού παιχνιδιού

Απογοητευμένος από τις αποτυχίες του, έκοβε βόλτες το 1901 στη Νέα Υόρκη για να ξεχαστεί και είδε στη βιτρίνα παιχνιδάδικου ένα παιδικό τρενάκι που τα παιδιά ήταν υποχρεωμένα να σπρώχνουν με το χέρι πάνω στη σιδηροτροχιά. Θυμήθηκε τότε την παιδική του εφεύρεση, αυτή που λίγο έλειψε να κάψει την κουζίνα του σπιτιού, και σκέφτηκε πως θα ήταν καλή ιδέα να γυροφέρνει το τρενάκι μόνο του, με τη βοήθεια της μπαταρίας φυσικά που τόσο καλά γνώριζε πια. Ποτέ δεν είχε ξεχάσει εξάλλου πόσο ωραία είχε περάσει στις λιγοστές στιγμές που είχε δουλέψει το ηλεκτρικό του τρενάκι και αποφάσισε να το δοκιμάσει.

Ο Κόουεν σχεδίασε το πρώτο του τρένο, το Electric Express, όχι όμως ως παιδικό παιχνίδι, αλλά ως ατραξιόν για βιτρίνες παιχνιδάδικων! Μιλάμε άλλωστε για τα χρόνια που ο ηλεκτρισμός δεν ήταν καν σταθερά σε κάθε αμερικανικό σπίτι, αφήνοντας τους περισσότερους πολίτες μαγεμένους με το τι μπορούσε να κάνει το ρεύμα. Ο πρώτος μάλιστα πελάτης του ήταν η Ingersoll, το παιχνιδάδικο απ’ όπου εμπνεύστηκε την ιδέα!

Το πρώτο του μοντέλο ήταν ένα πάναπλο τρενάκι, μια ανοιχτή γόνδολα, που κινούταν με τον κινητήρα που είχε φτιάξει ο Κόουεν για τον ηλεκτρικό του ανεμιστήρα. Όσο για τη ράγα, ήταν δυο απλές παράλληλες μεταλλικές γραμμές, χωρίς καμία προσπάθεια καλλωπισμού του τελικού προϊόντος. Παρά ταύτα, οι πελάτες των παιχνιδάδικων και κυρίως τα παιδιά κολλούσαν με το τρενάκι που στριφογύριζε μόνο του και τίποτα δεν μπορούσε να τα ξεγελάσει να αγοράσουν κάτι άλλο.

Οι καταστηματάρχες, μην έχοντας άλλη επιλογή, άρχισαν να πωλούν με το αζημίωτο τα μοντέλα επίδειξης και σύντομα η Lionel είχε διαθέσει 12 κομμάτια. Βλέποντας την απήχηση του μοντέλου του, ο Κόουεν το έκανε να δουλεύει και με ρεύμα (με μετασχηματιστή) και τον Ιούνιο του 1902 αποφάσισε να το κάνει πιο ελκυστικό στο μάτι, προσθέτοντας στη ράγα κρεμαστές γέφυρες και περισσότερα βαγόνια. Το 1903 κυκλοφόρησε στην αγορά το πλήρως ηλεκτρικό μοντέλο, με τα ξύλινα βαγόνια να έχουν δώσει πια τη θέση τους στα μεταλλικά.

Το 1904 πολλά άλλαξαν στη ζωή του εφευρέτη: παντρεύτηκε τη σύζυγό του, μετακόμισε σε νέο και μεγαλύτερο εργαστήριο και προσέλαβε τον υπάλληλο που θα γινόταν καρδιακός φίλος του και παντοτινός συνεργάτης του, έναν ιταλό εμιγκρέ. Στα επόμενα χρόνια, ήταν ο δαιμόνιος Mario Caruso που θα επέβλεπε μέρα-νύχτα την αρμονική λειτουργία της μονάδας παραγωγής, δίνοντας έτσι την ευκαιρία στον Κόουεν να αφιερωθεί απερίσπαστος στη βελτίωση του τρένου και τις πωλήσεις.

Το 1906, έχοντας καταλάβει ότι μόνο αν ήταν εντελώς λειτουργικό αλλά και ελκυστικό στο μάτι θα έπιανε ως παιχνίδι, ο Κόουεν εισήγαγε μπόλικες καινοτομίες στον τρόπο λειτουργίας του ηλεκτρικού τρένου, που θα γινόταν λίγο αργότερα σταθερές στον κλάδο κατασκευής παιδικών τρένων. Την ίδια στιγμή, ως καταναλωτής είχες τώρα δυνατότητες επιλογής των προσυναρμολογημένων βαγονιών: δύο τύποι μηχανών, δύο τύποι επιβατικών βαγονιών, εφτά τύποι βαγονιών εμπορεύματος και πολλά ακόμα ήταν στη διάθεση του αγοραστικού κοινού! Το 1907 γεννήθηκε ο Λόρενς, ο γιος του Κόουεν, ο οποίος θα γινόταν η παιδική φατσούλα στις συσκευασίες της φίρμας αλλά και ο κατοπινός της πρόεδρος.

Τα τρενάκια της Lionel αποδείχθηκαν ακαταμάχητα στα Αμερικανόπουλα, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στον κατασκευαστή Κόουεν να αυξήσει την γκάμα των παιχνιδιών με ειδικά σχεδιασμένα βαγόνια μεταφοράς ζώων, κάρβουνου και άλλων υλικών, την ίδια ώρα που οι σιδηροτροχιές είχαν πια βουνά, πεδιάδες, ακόμα και τούνελ! Μέχρι το 1909, η επιτυχία του παιδικού παιχνιδιού έδινε τη δυνατότητα στον Κόουεν να αποκαλεί τα τρενάκια του «παγκόσμιο πρότυπο», αφού οι πολλοί μιμητές του που ξεφύτρωναν πια σαν μανιτάρια πατούσαν πάνω στις δικές του ιδέες.

Και βέβαια όσο περισσότερα αμερικανικά σπίτια ηλεκτροδοτούνταν, τόσο πιο μεγάλες πωλήσεις σημείωνε το παιδικό τρενάκι, που ήταν λες μέσο που αποδείκνυε στην πράξη το πόσο άλλαζε τις ζωές των ανθρώπων η έλευση του ηλεκτρισμού στην καθημερινότητα! Κανένα άλλο παιχνίδι δεν ευνοήθηκε τόσο από την ηλεκτροδότηση των πόλεων όσο το τρενάκι του Κόουεν, το οποίο μέχρι το 1910 του είχε χαρίσει μια επιχειρηματική αυτοκρατορία…

Επόμενες περιπέτειες και τελευταία χρόνια

Το 1915 ο Κόουεν λάνσαρε το μοντέλο O-Gauge, που θα γινόταν παγκόσμια σταθερά για την κλίμακα, τις αναλογίες και τα έξτρα των παιδικών τρένων, γνωρίζοντας απαράμιλλη απήχηση στην παιδική αγορά. Πέρα βέβαια από το αχτύπητο προϊόν του, ο ίδιος αποδείχθηκε μαέστρος του μάρκετινγκ!

Η παράδοση της σύνδεσης των παιδικών τρένων με τα Χριστούγεννα χρονολογούνταν από τη Γερμανία των μέσων του 19ου αιώνα, αν και την πραγματική της ακμή θα τη γνώριζε από τον Κόουεν στη δεκαετία του 1920! Αυτός έπεισε τους ιδιοκτήτες των μεγάλων αμερικανικών πολυκαταστημάτων να συμπεριλάβουν τα τρενάκια του στους εορταστικούς στολισμούς των Χριστουγέννων, με τους σοφιστικέ πια και πανέμορφους σιδηρόδρομούς του να εμφανίζονται κάτω από τα θεόρατα χριστουγεννιάτικα δέντρα των εμπορικών κέντρων. Τα τρενάκια του Κόουεν έγιναν αναπόσπαστο μέλος των χριστουγεννιάτικων δώρων και πλέον δεν ήταν υπερβολή να ισχυριστεί κανείς ότι φιγούραραν σε κάθε σπίτι της μεσοαστικής αμερικανικής τάξης.

Αποτέλεσμα; Ο Κόουεν ήταν πια ο μεγαλύτερος από τους τρεις αμερικανούς κατασκευαστές παιδικών τρένων και στη δεκαετία του 1950 η Lionel έφτασε να είναι ο μεγαλύτερος κατασκευαστής παιδικών παιχνιδιών του πλανήτη! Στα μέσα ωστόσο της δεκαετίας το κοινό έχασε τη μανία με τα παιδικά τρενάκια και οι πωλήσεις άρχισαν να σημειώνουν αρνητικό πρόσημο. Ο εφευρέτης αποσύρθηκε από την ενεργό δράση και πούλησε τις 55.000 μετοχές του στην εταιρία που είχε ιδρύσει στον ανιψιό του.

Αξίζει να μνημονεύσουμε ότι το 1929 έριξε στην αγορά το πελώριο μοντέλο Transcontinental Limited, το οποίο εκτεινόταν σε τρία σχεδόν μέτρα, την ίδια στιγμή που η ράγα ήταν φτιαγμένη από ορείχαλκο. Το μοντέλο κόστιζε 110 δολάρια, περισσότερα δηλαδή από ένα μεταχειρισμένο αυτοκίνητο του Φορντ (Model T)! Η εταιρία του Κόουεν κατάφερε μάλιστα να επιβιώσει τόσο στα δύσκολα χρόνια της Μεγάλης Ύφεσης του 1930 όσο και στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η έλλειψη μετάλλου έκανε πολύ δύσκολη την παραγωγή των παιχνιδιών του.

Στο περιθώριο της ζωής του και των τόσων αποτυχημένων εφευρέσεών του, ο Κόουεν φέρεται να εφηύρε τον φακό ήδη από το 1898, αν και η εφεύρεση αποδείχτηκε αποτυχία και πούλησε τα δικαιώματα της πατέντας στον Κόνραντ Χούμπερτ, τον ρωσοεβραίο εφευρέτη που όλοι ξέρουμε ως δημιουργό του ηλεκτρικού φακού! Αν και η ιστορία έχει τα τρωτά της σημεία, ενδέχεται να είναι αληθής.

Οι μεγάλες στιγμές του Κόουεν όμως δεν θα κρατούσαν: από το 1953, την καλύτερη χρονιά της Lionel σε επίπεδο πωλήσεων, μέχρι το 1959, οι πωλήσεις καταποντίστηκαν στο μισό, και το 1958 ήταν η πρώτη χρονιά εδώ και μισό αιώνα λειτουργίας που η φίρμα μέτρησε ζημίες. Σήμερα η Lionel ανήκει σε μια επενδυτική εταιρία, μέλος της οποίας είναι και Νιλ Γιανγκ, ο οποίος έχει σχεδιάσει τα δικά του μοντέλα!

Ο Κόουεν δεν ήταν ο πρώτος που έφτιαξε παιδικά τρενάκια, καθώς στη Γερμανία κυκλοφορούσαν ήδη από το 1896 (κινούνταν με ατμό), με το πρώτο μοντέλο να παρουσιάζεται στις ΗΠΑ στη Διεθνή Έκθεση του Σικάγου το 1893. Ο εφευρέτης μας όμως τους ξεπέρασε όλους όχι μόνο γιατί έφτιαξε το λειτουργικότερο μοντέλο που είχε δει ποτέ η αγορά, αλλά επειδή το προώθησε όπως κανείς, γινόμενος στην πορεία βασιλιάς των παιδικών τρένων…

Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr