Επιχειρηματίας και καινοτόμος σχεδιαστής, ο γόνος των Ολιβέτι μεταμόρφωσε την πατρική εταιρία σε ένα σύγχρονο εργοστάσιο-παράδεισο τόσο για τα προϊόντα που έβγαιναν από τις γραμμές παραγωγής όσο και τους εκατοντάδες εργάτες του.
Τόσο μέσα όσο και έξω από τη τεχνολογική του φάμπρικα, ο Αντριάνο κήρυττε το ανθρωπιστικό του όραμα που το είπε «κοινοτικό κίνημα», αν και δεν ήταν πολιτικός για να μείνει στις βαρύγδουπες ανακοινώσεις και να στοχεύει στην καλή πίστη της μάζας.
Κι έτσι πιστός στις διακηρύξεις του και πλάι στην καινοτόμα σχεδιαστικά δουλειά του, που θα τον ενθρόνιζε ως έναν από τους πλέον περίφημους σχεδιαστές τεχνολογίας του 20ού αιώνα, ο Ολιβέτι μερίμνησε όσο κανείς άλλος βιομήχανος για την ευημερία των εργαζομένων του, παραμένοντας σταθμός καλών πρακτικών και εταιρικής ευθύνης.
Κληρονομώντας την πατρική φίρμα στη δεκαετία του 1930, ο ιταλός πιονέρος της τεχνολογίας και του design μετατράπηκε στην ψυχή της Olivetti, συνώνυμο λες της κομψότητας στις γραφομηχανές και τις άλλες συσκευές γραφείου. Γεννημένος ηγέτης στον κλάδο της τεχνολογίας αιχμής της εποχής του, όχι μόνο δεν έμεινε σε όσα ήξερε, αλλά επέκτεινε την επιχείρησή του μετατρέποντάς τη σε έναν διεθνή κολοσσό καινοτομίας και επιτυχίας.
Υπέρμαχος της πρωτοπορίας και του νεωτερισμού, ο Αντριάνο δεν έχτισε απλώς έναν επιχειρηματικό κολοσσό, αλλά νοιάστηκε εξίσου και για την τύχη των εργατών του: προσλαμβάνοντας τους καλύτερους αρχιτέκτονες της Ιταλίας στις δεκαετίες του 1930 και του 1940, έχτισε μοντέρνες μονάδες παραγωγής και καταστήματα, αλλά και σπίτια, σχολεία και κέντρα ψυχαγωγίας για τις στρατιές των υπαλλήλων του. Ακόμα και ολόκληρη πειραματική πόλη τους έφτιαξε στα πρότυπα της κοινωνικής ματιάς του, την περίφημη «Πόλη του Ανθρώπου»! Κι αυτό γιατί έβλεπε τόσο τη δουλειά όσο και τον κόσμο του ως έργο τέχνης, ένα έργο τέχνης που για να φτιαχτεί στην εντέλεια έπρεπε να ήταν όλοι ευχαριστημένοι.
Οραματιστής καθώς ήταν, νοιαζόταν ομολογουμένως λιγότερο για το οικονομικό κέρδος των κινήσεών του (το κέρδος έλεγε οφείλει να επιστρέφει στην κοινωνία προς όφελος των ανθρώπων), καθώς αυτό που τον ενδιέφερε κυρίως ως άνθρωπο ήταν ο αντίκτυπος των καινοτομιών του και το αν βελτίωναν ή όχι την κοινωνία και τον πολιτισμό. Σπάνιο κράμα επιχειρηματία και σχεδιαστή, τον απασχολούσε σε τέτοιο βαθμό η αισθητική των συσκευών που έβγαιναν με το λογότυπο της Olivetti που έφτασε να γίνει η ψυχή της τεχνολογίας που παρέδιδε στην οικουμένη, δημιουργώντας μια ολόκληρη σχολή σκέψης στη βιομηχανία της τεχνολογίας που σύντομα θα έβρισκε πολλούς μιμητές στη Silicon Valley της άλλης πλευράς του Ατλαντικού. Οι κακοσχεδιασμένες συσκευές ήταν για τον Ολιβέτι όχι μόνο άχρηστες και στενάχωρες, αλλά την ίδια στιγμή αποξένωναν τους ανθρώπους και τους οδηγούσαν στην αλλοτρίωση και την καταπίεση.
Μπορεί ο ηλεκτρολόγος μηχανικός Καμίλο Ολιβέτι να ίδρυσε την περίφημη φίρμα εξοπλισμών γραφείου C. Olivetti & Company το 1908 πουλώντας γραφομηχανές, ήταν ωστόσο ο υιός που αναδιοργάνωσε άρδην τη λειτουργία της και επέκτεινε τη δραστηριότητά της σε άλλους τομείς, πριν ρίξει στην αγορά τη δική του γραφομηχανή (την κομψότατη M-40) που θα γινόταν παγκόσμια σταθερά στη δεκαετία του 1930.
Αν και αυτή θα ήταν μόνο η αρχή…
Πρώτα χρόνια
Ο Αντριάνο Ολιβέτι γεννιέται στις 11 Απριλίου 1901 σε πολίχνη έξω από το Τορίνο της Ιταλίας (επαρχία Πεδεμόντιο) ως γιος του εβραϊκής καταγωγής Καμίλο Ολιβέτι και της ρωμαιοκαθολικής συζύγου του. Ο σοσιαλιστής πατέρας επέμενε να μορφωθεί ο γιος στο σπίτι κάτω από την υψηλή επίβλεψη της μητέρας του, καθώς αυτή πίστευε ότι θα ήταν η καλύτερη δυνατή παιδεία που θα μπορούσε να προσφέρει στο παιδί του.
Όταν δεν μελετούσε, ο Αντριάνο περνούσε τις ώρες του στη μικρή μονάδα παραγωγής του πατέρα του, που τότε αριθμούσε 30 εργάτες όλους κι όλους και έφτιαχνε ηλεκτρολογικό εξοπλισμό (οι πρώτες γραφομηχανές δεν θα έβγαιναν από την Olivetti πριν από το 1908). Ο πατέρας αντιμετώπιζε μάλιστα τον γιο του με την ίδια αυστηρότητα που επεφύλασσε στους υπαλλήλους του. Το πειθαρχημένο και νηφάλιο πλαίσιο μέσα στο οποίο μεγάλωσε ο Αντριάνο δεν εξασφάλισε όμως την πολυπόθητη «νομιμοφροσύνη» του γιου: ο πατέρας επιμένει να σπουδάσει ο γιος ηλεκτρολόγος μηχανικός, αν και αυτός αποφοιτεί από το Πολυτεχνείο του Τορίνο το 1924 με πτυχίο χημικού στα χέρια!
Αμέσως μετά εντάχθηκε στην πατρική επιχείρηση, αν και ήταν τα χρόνια του Μουσολίνι και ο «κόκκινος» Καμίλο δεν έχαιρε μεγάλης εκτίμησης από το φασιστικό καθεστώς. Γι’ αυτό και ο γιος ξαποστέλνεται στην Αμερική για να μάθει περισσότερα από διοίκηση επιχειρήσεων αλλά και βιομηχανικό σχεδιασμό. Ακολουθεί η περίοδος της Βρετανίας, όπου ο Αντριάνο επεκτείνει τις γνώσεις του στη βιομηχανία και τη μηχανική και επιστρέφοντας στην Ιταλία, τον περιμένει ο γάμος.
Παντρεύεται την Paola Levi και αποκτούν τρία παιδιά, αν και η ένωση δεν έμελλε να μακροημερεύσει.
Η γέννηση του οραματιστή βιομήχανου
Από τις αθρόες επισκέψεις του σε βιομηχανικούς χώρους των ΗΠΑ (και κυρίως στη μονάδα παραγωγής της Remington), ο Αντριάνο συνειδητοποίησε ότι η παραγωγικότητα ήταν άμεσα συνυφασμένη με την οργανωτική δομή της εταιρίας. Με τη σύμφωνη γνώμη του πατέρα Καμίλο, αναδιοργανώνει λοιπόν εκ βάθρων τη λειτουργία και το παραγωγικό σύστημα της Olivetti, μεταμορφώνοντας τη μικρή βιομηχανία σε ένα σύγχρονο εργοστάσιο χωρισμένο σε τμήματα και διευθύνσεις. Την ίδια στιγμή, αρχίζει να μοιράζεται με τους εργάτες του τα κέρδη από την αύξηση της παραγωγικότητας, αυξάνοντας άρδην τις αποδοχές, τα επιδόματα και τις παρεχόμενες κοινωνικές υπηρεσίες στους υπαλλήλους του.
Ως αποτέλεσμα των καινοτόμων μεταρρυθμίσεων, η Olivetti είδε την παραγωγικότητα της εργατοώρας να διπλασιάζεται μέσα σε 5 χρόνια και το 1933 η φίρμα κατάφερε για πρώτη φορά στην ιστορία της να πουλήσει τις μισές από τις γραφομηχανές που διατέθηκαν στην Ιταλία εκείνη τη χρονιά!
Το 1931, ο Ολιβέτι επισκέφθηκε τη Σοβιετική Ένωση για να δει από πρώτο χέρι το παραγωγικό μοτίβο του κομμουνισμού και επιστρέφοντας στην Ιταλία, στήνει διαφημιστικό τμήμα ενσωματωμένο στη φίρμα του. Προσλαμβάνει τους καλύτερους γραφίστες και κειμενογράφους που διέθετε η Ιταλία, καθώς ο μισθός που έδινε ο Ολιβέτι δεν είχε όμοιό του στην ιταλική επικράτεια! Την επόμενη χρονιά, ίδρυσε ανεξάρτητο τμήμα για τη βέλτιστη λειτουργία της Olivetti και πλέον κρατούσε τη θέση του διευθύνοντος συμβούλου (και πρόεδρος από το 1938). Τότε ήταν που έβαλε στο χαρτί την ιδέα που είχε από παλιά για μια φορητή γραφομηχανή.
Παρά την επιτυχία που γνώριζαν οι επαγγελματικές του κινήσεις και τη διεθνή φήμη που είχε αποσπάσει ως σχεδιαστής, ο άκρατος ιδεαλισμός του που κάποιοι χαρακτήριζαν ουτοπικό δεν υπονομεύτηκε ποτέ από το πρωτόγνωρο κέρδος. Από τη δεκαετία του 1930 άρχισε να ασχολείται ολοένα και πιο ενεργά με την αρχιτεκτονική, καθώς η ζωή στην αφιλόξενη πόλη τον απασχολούσε πλέον πολύ. Αμέσως έβαλε σε λειτουργία το σχέδιό του για την ανέγερση πρότυπων κατοικιών για τους εργάτες του στη γενέτειρά του, την Ivrea (μια κωμόπολη έξω από το Τορίνο, στην οποία συνεχίζει να βρίσκεται το εργοστάσιο της Olivetti), αλλά και για ολόκληρη την κοιλάδα που περιέβαλλε το εργοστάσιό του. Το ολιστικό του όραμα δεν είχε τέλος.
Και το έκανε μάλιστα στα χρόνια του φασισμού, εκεί δηλαδή που το πατρονάρισμα των εργατών και η χειραγώγησή τους ήταν παροιμιώδης! Παρά το γεγονός ότι σιχαινόταν τον φασισμό, αναγκάστηκε να προσχωρήσει στο Φασιστικό Κόμμα (ώστε να κρατήσει την επιχείρησή του) και μεταστράφηκε στον καθολικισμό. Αν και στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου πήρε ενεργό μέρος στην ιταλική αντίσταση, με τη δράση του να γίνεται τελικά γνωστή και να φυλακίζεται για ένα διάστημα. Στο τέλος κατάφερε να διαφύγει και βρήκε καταφύγιο στην Ελβετία.
Εκεί θα έρθει σε περαιτέρω επαφή με εξόριστους μετανάστες και πολιτικούς εμιγκρέδες, αναπτύσσοντας περαιτέρω το κοινωνικό του όραμα, το οποίο σχηματοποιήθηκε πια στον όρο «Κοινοτικό Κίνημα». Με την υποστήριξη μεγάλης μερίδας του βιομηχανικού κόσμου της Ιταλίας, προσπάθησε μάλιστα να διαπραγματευτεί τους όρους για τη συνθηκολόγηση της χώρας του χωρίς συμμαχική επέμβαση στα ιταλικά εδάφη, αν και κάτι τέτοιο δεν στάθηκε τελικά δυνατό…
Μεταπολεμικά χρόνια
Στα χρόνια που ακολούθησαν αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο και κάτω από τις περαιτέρω αναδιοργανώσεις που εισήγαγε στην Olivetti, η φίρμα γιγαντώθηκε και πλέον ήταν σωστή αυτοκρατορία! Η μόνη στιγμή που απειλήθηκε ο κολοσσός ήταν στα τέλη της δεκαετίας του 1950, όταν ο Ολιβέτι εξαγόρασε την αμερικανική εταιρία κατασκευής γραφομηχανών Underwood και είδε τον όμιλό του στο χείλος της χρεοκοπίας.
Ακολουθώντας τα επιχειρηματικά πρότυπα της εποχής, επέκτεινε τις δραστηριότητες της Olivetti στα κομπιουτεράκια και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, φέρνοντας την ιταλική φίρμα στην εμπροσθοφυλακή της τεχνολογίας αιχμής του καιρού. Όταν δεν ήταν στο εργαστήριο και το τιμόνι του κολοσσού του, ο Αντριάνο προσπαθούσε να εφαρμόσει και να διαδώσει το ουτοπικό όραμά του για τη ζωή στην κοινότητα.
Πίστευε ακράδαντα ότι αν οι άνθρωποι σέβονται ο ένας τον άλλο και όλοι μαζί το περιβάλλον, τότε η φτώχεια και ο πόλεμος θα γίνουν παρελθόν. Και για να φτάσουμε βέβαια εκεί, ο άνθρωπος οφείλει να είναι ικανοποιημένος από την εργασία του, τόσο σε επίπεδο συνθηκών δουλειάς όσο και απολαβών και κοινωνικών παροχών. Και βέβαια έκανε ό,τι μπορούσε για να κάνει πράξη τα κηρύγματά του, μετατρέποντας το εργοστάσιο της Olivetti σε ό,τι πιο κοντά έχουμε ενδεχομένως φτάσει ποτέ στον επίγειο εργασιακό παράδεισο!
Τι έκανε δηλαδή; Μείωσε τις ώρες εργασίας και αύξησε τους μισθούς(!), την ίδια στιγμή που η Olivetti πρόσφερε πια ένα πλήρες πακέτο πρόσθετων παροχών σε όλους ανεξαιρέτως τους υπαλλήλους της. Μέχρι το 1957, οι εργαζόμενοι στην Olivetti ήταν οι καλύτερα αμειβόμενοι υπάλληλοι στη βιομηχανία της τεχνολογίας διεθνώς(!) και εκείνοι ξεπλήρωναν τον «κόκκινο» καπιταλιστή με τα υψηλότερα επίπεδα παραγωγικότητας που είχε δει ποτέ ο επιχειρηματικός κόσμος!
Οι υπάλληλοι της Olivetti έφτιαξαν μάλιστα το δικό τους σωματείο, ώστε να απαλλαγούν από τους εργατοπατέρες και τους συνδικαλιστές που κυβερνούσαν τα εργατικά σωματεία της Ιταλίας. Το επιχειρηματικό παράδειγμα του Αντριάνο Ολιβέτι παραμένει μοναδικό στον κόσμο, όχι τόσο για τη σύλληψή του, καθώς πολλοί ακόμα βιομήχανοι προσπάθησαν να φτιάξουν ολιστικά μοντέλα για τις επιχειρήσεις τους, αλλά για την πρωτόγνωρη επιτυχία του…
Τελευταία χρόνια
Την ίδια ώρα, το κοινοτικό όραμά του πέτυχε και πολιτικά στη γενέτειρά του, με τον ίδιο να υπηρετεί στην ιταλική Βουλή (1958) και να αναλαμβάνει μια σειρά από θέσεις που είχαν να κάνουν με πολεοδομικό σχεδιασμό και αστικά τοπία. Η θέση του ήταν πάντα ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να είναι αντιπροσωπευτικές και πολυσυλλεκτικές και να διαθέτουν ανά πάσα στιγμή την ευρεία αποδοχή της κοινότητας.
Το αποκορύφωμα της θεωρητικής του σκέψης ήταν το κίνημά του, η «Comunita», που βάλθηκε να κάνει πράξη στο εργοστάσιο και τους χώρους διαβίωσης των εργατών του το ανθρωπιστικό όραμα του Ολιβέτι. Στη δεκαετία του 1950, ο Ολιβέτι στράφηκε επιχειρηματικά όπως είπαμε στη νέα τρέλα των ηλεκτρονικών υπολογιστών και παρουσίασε τη δική του εκδοχή, τη σειρά μοντέλων «Elea».
Στη δεκαετία του 1980, η Olivetti παρουσίασε το πρώτο της PC, το κομψότατο Olivetti M20, αν και σε μια παροιμιωδώς κακή κίνηση οι γιοι του Αντριάνο που είχαν αναλάβει εδώ και δύο δεκαετίες τα ηνία της φίρμας αποτραβήχτηκαν από την αγορά των ηλεκτρονικών υπολογιστών!
Η τελευταία δεκαετία της ζωής του είδε την πλήρη ακμή του κοινωνικού του οράματος αλλά και τα πρώτα σημάδια της παρακμής του. Λίγο πριν εγκαταλείψει αναπάντεχα τα εγκόσμια το 1960, ο Αντριάνο άρχισε να συνειδητοποιεί ότι ο ανθρωπιστικός ιδεαλισμός του δεν μπορούσε να επιβιώσει μέσα στον λυσσαλέο κορπορατισμό της Δύσης. Αν και τελικά καταποντίστηκε, το κοινοτικό κίνημα του Ολιβέτι μπόλιασε τη σύγχρονη εταιρική πρακτική και οδήγησε σε ραγδαίες μεταρρυθμίσεις στο μεταπολεμικό βιομηχανικό τοπίο, καθώς ο ανταγωνισμός είχε να αντιπαρατεθεί με την πρωτόγνωρη παραγωγικότητα των εργατών του Ολιβέτι.
Ο οραματιστής βιομήχανος άφησε την τελευταία του πνοή στις 27 Φεβρουαρίου 1960 μέσα στο τρένο από το Μιλάνο στη Λοζάνη. Η επιχειρηματική στρατηγική του για το πώς μετατρέπεις μια μικρή επιχείρηση σε σύγχρονη βιομηχανική μονάδα συνεχίζει να αποτελεί σταθμό στη διοίκηση επιχειρήσεων…
Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr
