Ήταν το 1993 όταν η Τόνι Μόρισον έγινε η πρώτη αφρο-αμερικανή συγγραφέας που τιμήθηκε ποτέ με το Νομπέλ Λογοτεχνίας.
Δεν ήταν λίγοι αυτοί που υπαινίχθηκαν ότι η βράβευσή της έγινε στο πλαίσιο του «πολιτικά ορθού», το διεθνές κοινό της γνώριζε όμως πως η Μόρισον τιμήθηκε για την πένα της, αλλά και την κοφτερή λογοτεχνική της ματιά.
Η απήχηση του έργου της σε παγκόσμια κλίμακα αποδεικνύει ότι δεν ήταν ποτέ μαύρη λογοτεχνία: η πολιτική διάσταση της τέχνης της είναι πανταχού παρούσα, με την ίδια να αγωνίζεται σε κάθε της πόνημα να φανερώσει τις ζοφερές συνέπειες του ρατσισμού και του σεξισμού από την αρχή της δουλείας στις ΗΠΑ ως και τις μέρες μας.
Η μαύρη ταυτότητα είναι ωστόσο το αρχιμήδειο σημείο μιας από τις σημαντικότερες συγγραφείς της σύγχρονης αμερικανικής λογοτεχνίας, η οποία δεν ξεχνάει ποτέ την πλούσια αφρικανική κληρονομιά της…
Πρώτα χρόνια
Η Τόνι Μόρισον γεννιέται ως Chloe Anthony Wofford στις 18 Φεβρουαρίου 1931 στο Οχάιο των ΗΠΑ ως το δεύτερο από τα τέσσερα παιδιά μιας οικογένειας της εργατικής τάξης. Ο πατέρας της, ανειδίκευτος εργάτης, έκανε πολυάριθμες δουλειές για να θρέψει τη φαμίλια του και η μητέρα της εργαζόταν ως οικιακή βοηθός. Παρά το γεγονός ότι έλειπαν πολλές ώρες, κατάφεραν να ενσταλάξουν στη μικρή Τόνι την αγάπη για το διάβασμα, τη μουσική και τη λαϊκή παράδοση.
Μεγαλώνοντας σε μεικτή γειτονιά, η Μόρισον θα βιώσει από νωρίς τις φυλετικές διακρίσεις: είναι το μόνο έγχρωμο παιδί στην τάξη της και «το μόνο που μπορούσε να διαβάσει», όπως θα δηλώσει αργότερα σε συνέντευξή της. Αφοσιωμένη μαθήτρια, εντρυφεί στα λατινικά και έρχεται σε επαφή με τα κορυφαία μυθιστορήματα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας ήδη από νωρίς.
Το 1949 αποφοιτεί από το σχολείο με επαίνους και σειρά έχει κατόπιν η πανεπιστημιακή εκπαίδευση: παίρνει το πτυχίο της στην Αγγλική Φιλολογία από το Howard University το 1953 και ακολουθεί το φημισμένο Cornell University, απ’ όπου παίρνει το μεταπτυχιακό της δίπλωμα το 1955 με ειδίκευση στα έργα της Βιρτζίνια Γουλφ και του Γουίλιαμ Φόκνερ. Μετακομίζει κατόπιν στο Τέξας για να διδάξει αγγλική λογοτεχνία στο Texas Southern University.
Γάμος και προσωπικές περιπέτειες
Το 1957 θα βρει τη Μόρισον στο Howard University, όπου επέστρεψε για να διδάξει αγγλική λογοτεχνία. Εκεί γνώρισε τον Χάρολντ Μόρισον, έναν αρχιτέκτονα με καταγωγή από την Τζαμάικα. Το ζευγάρι παντρεύεται την επόμενη χρονιά και υποδέχεται το πρώτο τους παιδί, τον γιο τους Χάρολντ, το 1961. Την ίδια εποχή η Μόρισον προσχωρεί στη λογοτεχνική λέσχη του πανεπιστημίου και αρχίζει να δουλεύει με την ομάδα των συγγραφέων το πρώτο της μυθιστόρημα, που ξεκίνησε ως διήγημα.
Η Μόρισον εγκαταλείπει την ακαδημαϊκή της θέση το 1963 για να ταξιδέψει με την οικογένειά της στην Ευρώπη. Μετά το καλοκαίρι επιστρέφει ωστόσο στην Αμερική μόνο με τον γιο της, καθώς ο σύζυγός της αποφάσισε να εγκατασταθεί μόνιμα στην Τζαμάικα. Η ίδια, έγκυος στο δεύτερο παιδί της, επιστρέφει στο πατρικό της στο Οχάιο για να γεννήσει τον Slade (1964) και κατόπιν μετακομίζει στη Νέα Υόρκη, όπου πιάνει δουλειά ως επιμελήτρια βιβλίων στον γνωστό εκδοτικό οίκο Random House…
Αστέρι της αφρο-αμερικανικής λογοτεχνίας
Το πρώτο της μυθιστόρημα, τα «Γαλάζια Μάτια», εκδίδεται το 1970 για να πει την ιστορία μιας έγχρωμης κοπέλας που πιστεύει ότι όλες οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει στη ζωή της θα εξαφανίζονταν αν είχε γαλάζια μάτια. Το πόνημα συγκέντρωσε διθυραμβικές κριτικές, οι πωλήσεις ωστόσο δεν ήταν οι αναμενόμενες.
Η συγγραφέας συνεχίζει να εξερευνά τη μαύρη ταυτότητα και στο δεύτερο βιβλίο της, τη «Σούλα» (1973), δίνοντας σάρκα και οστά στη φιλία ανάμεσα σε δύο έγχρωμες γυναίκες. Το μυθιστόρημα κέρδισε υποψηφιότητα για το περίβλεπτο βραβείο American Book Award.
Το «Τραγούδι του Σολομόν», πάλι με «μαύρο» θέμα, ακολουθεί το 1977 και γίνεται το πρώτο βιβλίο αφρο-αμερικανού συγγραφέα που περιλαμβάνεται στις καλύτερες επιλογές της χρονιάς από μια σειρά λογοτεχνικών θεσμών! Η ίδια κερδίζει τα πρώτα της βραβεία.
Ανερχόμενο πλέον συγγραφικό αστέρι, η Μόρισον διορίζεται στο Εθνικό Συμβούλιο για τις Τέχνες το 1980. Την επόμενη χρονιά εκδίδεται το βιβλίο «Tar Baby» (1981), που χαιρετίζεται με ανάμεικτες κριτικές από τον Τύπο. Και ήταν η επόμενη δουλειά της που θα αποδεικνυόταν ένα από τα μεγάλα της αριστουργήματα: η «Αγαπημένη» εκδίδεται το 1987 για να εξερευνήσει έννοιες όπως η αγάπη και το υπερφυσικό.
Για το μαγευτικό αυτό αφήγημα η ίδια θα τιμηθεί με αναρίθμητα λογοτεχνικά βραβεία, περιλαμβανομένου και του περίβλεπτου Βραβείου Πούλιτζερ το 1988 για λογοτεχνικό έργο! Δέκα χρόνια αργότερα, το 1998, το βιβλίο θα μεταφερθεί στον κινηματογράφο με πρωταγωνίστρια την Όπρα Γουίνφρεϊ…
Βραβείο Νόμπελ και άλλες δραστηριότητες
Το 1989 η Μόρισον γίνεται καθηγήτρια στο φημισμένο Princeton University, συνεχίζοντας παράλληλα τη λογοτεχνική της περιπέτεια. Ως αναγνώριση της προσφοράς της στον χώρο των γραμμάτων λαμβάνει το 1993 το Νόμπελ Λογοτεχνίας, σημειώνοντας ταυτόχρονα ρεκόρ: γίνεται η πρώτη αφρο-αμερικανή συγγραφέας που τιμάται με το κορυφαίο βραβείο!
Το 1994 έρχεται το έκτο της μυθιστόρημα, που έχει τίτλο «Τζαζ», στο οποίο διερευνεί τη συζυγική αγάπη και την προδοσία. Την ίδια χρονιά ιδρύει στο Πρίνστον ένα σεμινάριο για επίδοξους συγγραφείς (Princeton Atelier), με το πρόγραμμα να κρίνεται ιδιαίτερα επιτυχημένο.
Εκτός ακαδημαϊκού πλαισίου, η Μόρισον συνεχίζει να είναι λογοτεχνικά ενεργή, με την επόμενη «μαύρη» νουβέλα της, τον «Παράδεισο» (1994), να λαμβάνει ωστόσο αμφιλεγόμενες κριτικές, παρά το γεγονός ότι το παγκόσμιο κοινό το περίμενε πώς και πώς, καθώς η ίδια ήταν πλέον νομπελίστρια.
Το 1999 η Μόρισον κάνει το μεγάλο βήμα και στρέφεται στην παιδική λογοτεχνία: με τη βοήθεια του γιου της συγγράφει και εκδίδει τρία παραμύθια («The Big Box», «The Book of Mean People» και «The Ant or the Grasshopper?»). Παρά το γεγονός ότι είναι περίφημη για το λογοτεχνικό της έργο, η ίδια δοκιμάστηκε και σε άλλα είδη: στα μέσα της δεκαετίας του ’80 γράφει το θεατρικό «Dreaming Emmett», το 1994 περνά στη στιχουργική και συνεργάζεται με τον συνθέτη Andre Previn στα «Τέσσερα Τραγούδια» του, ενώ το 1997 γράφει στίχους για τον συνθέτη Richard Danielpour («Sweet Talk»).
Το 2003 σειρά έχει η «Αγάπη», το νέο της μυθιστόρημα, μια λογοτεχνική ακροβασία μεταξύ παρόντος και παρελθόντος που λαμβάνει διθυραμβικές κριτικές…
Κατοπινά έργα
Το 2006 η Μόρισον ανακοίνωσε ότι παραιτείται από τη θέση της στο Πρίνστον, με τη βιβλιοκριτική των New York Times εκείνης της χρονιάς να ονομάζει την «Αγαπημένη» ως το καλύτερο αμερικανικό μυθιστόρημα των τελευταίων 25 ετών! Το 2007 θα επεκτείνει κι άλλο τις πολυσχιδείς δραστηριότητές της, αυτή τη φορά γράφοντας το λιμπρέτο για την οπερέτα «Margaret Garner», η οποία έκανε το ντεμπούτο της στην Όπερα της Νέας Υόρκης την ίδια χρονιά.
Το 2008 κυκλοφορεί το ένατο μυθιστόρημά της, το «A Mercy», ενώ σχεδόν ταυτόχρονα θα δει το φως της ημέρας και ο τόμος με τα δοκιμιακά της άρθρα «What Moves at the Margin». Δυναμική και μαχητική σε όλη της τη ζωή, η Μόρισον θα καταφερθεί με σφοδρότητα κατά της αμερικανικής λογοκρισίας τον Οκτώβριο του 2009, όταν ένα από τα βιβλία της απαγορεύτηκε σε σχολείο του Μίσιγκαν, με την ίδια να επιμελείται ταυτόχρονα έναν τόμο με θεωρητικά κείμενα υπέρ της ελευθερίας του λόγου.
Τελευταία χρόνια
Σήμερα η Μόρισον, στα ογδόντα της πλέον, παραμένει όχι μόνο μια από τις διαπρεπέστερες συγγραφικές πένες της Αμερικής, αλλά και ενεργή λογοτέχνης: το τελευταίο της μυθιστόρημα, το «Σπίτι», κυκλοφόρησε το 2012. Και πάλι είναι στο στόχαστρο μια σημαντική στιγμή της αμερικανικής ιστορίας, αυτή τη φορά όμως η περίοδος που ακολούθησε τον Πόλεμο της Κορέας.
Τον καιρό που έγραφε το βιβλίο βίωσε ωστόσο και την απώλεια του γιου της Slade (Δεκέμβριος 2010), με τον οποίο είχε συνεργαστεί στη σειρά των παιδικών βιβλίων της.
Έξω από τον λογοτεχνικό κόσμο, οργάνωσε μια σύγχρονη διασκευή του σεξπιρικού «Οθέλου», που ανέβηκε στο Λονδίνο το καλοκαίρι του 2012…
Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr
