Ο μπολσεβίκος μπροστάρης Βλαντιμίρ Λένιν

Ως εμπνευστής, ηγέτης αλλά και ψυχή της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917 που ανέτρεψε την παραδεδομένη τάξη του κόσμου παρέχοντας μια νέα εναλλακτική για την πολιτειακή διακυβέρνηση, ο Λένιν παραμένει ιστορικά ένας ογκόλιθος της πολιτικής σκέψης και πράξης. Λίγοι ηγέτες στην ανθρώπινη ιστορία διαδραμάτισαν τόσο κολοσσιαίο ρόλο με διεθνή αντίκτυπο όσο ο δημιουργός και πρώτος ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, αν και η προσωπική του διαδρομή ήταν σαφώς μεγαλύτερη από αυτό. Διαπρεπής στοχαστής και θεωρητικός του μαρξισμού, ο Λένιν άφησε παρακαταθήκη ένα ογκώδες συγγραφικό έργο που τον κατατάσσει αναμφίβολα στις σημαντικότερες προσωπικότητες της πολιτικής επιστήμης, την ίδια ώρα που ενσάρκωσε ιδανικά την εικόνα του μαχητικού διανοούμενου, καθώς πλάι στο επιστημονικό του έργο στέκεται ισότιμα η επαναστατική του δράση αλλά και το κυβερνητικό του όραμα για τον κόσμο. Ο ιδρυτής της Γ’ Διεθνούς και αρχιτέκτονας της ΕΣΣΔ τελικά άφησε βαθιά το χνάρι του τόσο στη ρωσική όσο και την παγκόσμια ιστορία, επηρεάζοντας όσο λίγοι το μέλλον που ερχόταν ολοταχώς. Το όραμά του για το τέλος της τσαρικής απολυταρχίας και την εφαρμογή μιας νέας κυβερνητικής αντιπρότασης παραμένει αρχέτυπο πολιτικής συλλογιστικής, αφήνοντας παρακαταθήκη τον λενινισμό, μια προσωπική ανάγνωση του μαρξισμού που έμελλε να έχει τους δικούς της υποστηρικτές και πολέμιους…

Πρώτα χρόνια

Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς Ουλιάνοφ γεννιέται στις 22 Απριλίου 1870 στο Σιμπίρσκ της Ρωσικής Αυτοκρατορίας (το σημερινό Ουλιάνοφσκ, προς τιμήν του), υιοθετώντας στις αρχές του 20ού αιώνα το επαναστατικό προσωνύμιο «Λένιν». Ήταν ένα από τα έξι παιδιά μιας αγαπημένης και δεμένης οικογένειας της μεσαίας τάξης: ο πατέρας του ήταν δάσκαλος και διευθυντής σχολείου αργότερα και η μητέρα του καταγόταν από οικογένεια γιατρών και επιστημόνων. Η παιδεία ήταν λοιπόν το πρώτο μέλημα των γονιών για τα παιδιά τους και ο νεαρός Βλαντιμίρ διακρίνεται στα γράμματα, δικαιώνοντας τους κόπους της οικογένειας να του εμφυσήσει την αγάπη για το πνεύμα. Φανατικός αναγνώστης από τα μικράτα του, ο Λένιν τελειώνει το σχολείο το 1887 πρώτος στην τάξη, δείχνοντας ιδιαίτερη έφεση στα ελληνικά και τα λατινικά. Παρά τα ευτυχισμένα παιδικά χρόνια που πέρασε στο απομονωμένο Σιμπίρσκ όμως, η τραγωδία καραδοκούσε στην οικογένεια: ο μεγαλύτερος αδερφός του συμμετείχε ως μέλος της επαναστατικής οργάνωσης «Ναρόντναγια Βόλια» στην αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του τσάρου Αλεξάνδρου Γ’ και εκτελέστηκε. Αυτό ήταν το καθοριστικό γεγονός στη ζωή του νεαρού Λένιν, ο οποίος έρχεται έτσι σε επαφή με τις επαναστατικές ιδέες για ισότητα που δονούσαν υπογείως τη Ρωσική Αυτοκρατορία. Την ίδια εποχή, παρά το γεγονός ότι ήταν βαφτισμένος χριστιανός ορθόδοξος (και η οικογένειά του ήταν εν μέρει εβραϊκής καταγωγής), ο ίδιος δηλώνει άθεος ως νεαρός σπουδαστής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Καζάν. Ήδη από το 1887 είχε χάσει τον πατέρα του, ο οποίος πέρασε επίσης δύσκολες ώρες ως επιθεωρητής σχολείου, καθώς είχε απειληθεί με πρόωρη συνταξιοδότηση για τη δράση του στο σχολικό κατεστημένο, κι έτσι τώρα είναι ο Βλαντιμίρ ο άντρας της οικογένειας. Πολύ κοντά πια στα επαναστατικά ήθη, ο Λένιν δεν ήταν ο μόνος της φαμίλιας που θα εμπλεκόταν στην υπόγεια δράση, καθώς όλα του τα αδέρφια επιστρατεύτηκαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο σε παράνομες αντιμοναρχικές δράσεις…

Πρώιμη επαναστατική δράση

Έχοντας μόλις χάσει τον αδερφό του, ο Λένιν αποβάλλεται από το Νομικό Τμήμα στο πρώτο μάλιστα εξάμηνο της φοίτησής του, καθώς είχε πάρει μέρος σε πολιτική συγκέντρωση που κρίθηκε παράνομη. Εξορισμένος πια και σε κατ’ οίκον περιορισμό στο κτήμα του παππού του σε ακόμα πιο απομονωμένη περιοχή της ρωσικής επαρχίας, ο Βλαντιμίρ αρχίζει τη συστηματική μελέτη του Μαρξ από κοινού με την αδερφή του Άννα, η οποία είχε επίσης εξοριστεί εκεί ως αποτέλεσμα των δικών της ύποπτων δραστηριοτήτων. Το μαρξιστικό «Κεφάλαιο» αφήνει βαρύ το στίγμα του στον ψυχισμό του φλογερού επαναστάτη, ο οποίος τον Ιανουάριο του 1889 ανακηρύσσει τον εαυτό του μαρξιστή. Αφού συνδεθεί με μέλη του ρωσικού μαρξιστικού κύκλου και καταφέρει να πάρει το 1892 το πτυχίο του δικηγόρου, μετακινείται στην πόλη Σαμάρα και ιδιωτεύει, έχοντας πελάτες τους τοπικούς κολίγους. Οι ταξικές μάχες των φτωχών αγροτών κατά του αστικού ποινικού συστήματος ενδυναμώνουν τα μαρξιστικά και επαναστατικά του ιδεώδη και ο ίδιος επικεντρώνεται πια με πρωτόγνωρη δυναμική στην πολιτική. Έχοντας συνδεθεί με την υπόγεια επαναστατική νεολαία, μετακομίζει στην Αγία Πετρούπολη, όπου θα έρθει σε επαφή με τους μαρξιστικούς κύκλους της πόλης και θα εμπλακεί ακόμα πιο ενεργά στο κίνημα που φούντωνε. Η αντικρατική δράση και τα πύρινα μανιφέστα του δεν θα περάσουν βέβαια απαρατήρητα και τον Δεκέμβριο του 1895 τόσο ο ίδιος όσο και πολλοί ακόμα μαρξιστές ηγέτες θα εξοριστούν στη Σιβηρία για τρία χρόνια. Μαζί του είναι και η αρραβωνιαστικιά και σύζυγός του κατόπιν Ναντέζντα Κρούπσκαγια. Εκεί θα πάρει το επαναστατικό ψευδώνυμο «Λένιν», το οποίο προήλθε πιθανότατα από τον ποταμό Λένα. Μετά το πέρας της εξορίας του, ο Λένιν καταφεύγει στο Μόναχο και εκδίδει την εφημερίδα «Ίσκρα» («Σπίθα»), προσπαθώντας να συμφιλιώσει τον ρωσικό και τον ευρωπαϊκό μαρξισμό. Αφού έρθει σε ρήξη με όσους πίστευαν ότι ο μαρξισμός δεν ήταν εφαρμόσιμος στην αγροτική Ρωσία, επειδή δεν υπήρχε προλεταριάτο εκεί (βιομηχανική εργατική τάξη δηλαδή), επιστρέφει στην Αγία Πετρούπολη και αναλαμβάνει ηγετικό ρόλο στο επαναστατικό κίνημα. Θεωρώντας ότι η κατάσταση ήταν ώριμη στη Ρωσία για την εκδήλωση μιας σοσιαλιστικής επανάστασης, εκπροσωπεί τους μπολσεβίκους στο Ρωσικό Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα (το κατοπινό Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης), με κεντρικό σύνθημα: «Δώστε μας μια οργάνωση επαναστατών και θα αναποδογυρίσουμε τη Ρωσία»! Οι μενσεβίκοι τον θεωρούν μεν αντίπαλο, αναγνωρίζουν ωστόσο ότι «δεν υπάρχει άλλος άνθρωπος τόσο απορροφημένος από την επανάσταση 24 ώρες το 24ωρο, που δεν σκέφτεται τίποτα άλλο από την επανάσταση και που ακόμη και στον ύπνο τον ονειρεύεται την επανάσταση». Στο δεύτερο συνέδριο του κόμματος το 1903 σε Βρυξέλλες και Λονδίνο, ο Λένιν είναι ο παθιασμένος ηγέτης των μπολσεβίκων…

Η Επανάσταση του 1905 και ο Α’ Παγκόσμιος

Το επαναστατικό κάλεσμα του Λένιν θα βρει πρώιμους υποστηρικτές ήδη από τον ρωσοϊαπωνικό πόλεμο του 1904, που είχε μεγάλο αντίκτυπο στην κοινωνία. Οι ταπεινωτικές ήττες και οι πολεμικές δαπάνες που αποστράγγισαν την οικονομία έκαναν ανθρώπους διαφορετικών τάξεων να δυσαρεστηθούν από την τσαρική πολιτική, καλώντας ανοιχτά πια σε μεταρρυθμίσεις. Η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο στις 9 Ιανουαρίου 1905, όταν η ειρηνική διαδήλωση στην Αγία Πετρούπολη ως το παλάτι για να επιδώσει τα αιτήματά της στον τσάρο Νικόλαο Β’ συνάντησε τις σφαίρες της αστυνομίας. Το σκηνικό είχε στηθεί για τη ρωσική Επανάσταση του 1905, που απέτυχε μεν, ανάγκασε δε τον τσάρο να εκδώσει το «Οκτωβριανό Μανιφέστο» και να εκχωρήσει δημοκρατικές αλλαγές, όπως η δημιουργία της Δούμας. Ο Λένιν δεν ήταν φυσικά καθόλου ευχαριστημένος από τις πολιτικές εξελίξεις και καταφεύγει για άλλη μια φορά στο εξωτερικό, αναλύοντας τα αίτια της ήττας των επαναστατικών δυνάμεων. Απογοητευμένος και από τη δράση των μενσεβίκων, συνέχισε να περιοδεύει στην Ευρώπη και να οργανώνει σοσιαλιστικά συνέδρια και δραστηριότητες.

Στα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου, ο Λένιν καλούσε τις σοσιαλιστικές δυνάμεις να «μετατρέψουν τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο σε εμφύλιο», δηλώνοντας πως ο εχθρός δεν ήταν ο εργάτης στο απέναντι χαράκωμα αλλά οι καπιταλιστές συμπατριώτες τους. Οι περιστασιακές συμφωνίες και οι στενότερες σχέσεις με τους μενσεβίκους δεν κατάφεραν να αποτρέψουν τη σταθερή απομάκρυνση των δύο γραμμών, σφυρηλατώντας έτσι μια πορεία που θα οδηγούσε στην απόσχιση από τη Δεύτερη Διεθνή (1914) και την μετέπειτα αλλαγή του ονόματος του κόμματος από σοσιαλδημοκρατικό σε κομμουνιστικό (1918). Ο Λένιν επέστρεψε από την Ελβετία στη Ρωσία τον Απρίλιο του 1917, αμέσως μετά την πτώση του Νικόλαου Β’, πάνω στην ώρα δηλαδή για την Οκτωβριανή Επανάσταση, λείποντας από τη χώρα του ήδη από το 1907. Είχε ήδη συγγράψει πολλά κεφαλαιώδη πονήματά του (από τα 55 συνολικά έργα του) για την «κόκκινη» επανάσταση και την πορεία της, όπως το «Κράτος και επανάσταση», και τώρα αναλαμβάνει τον ηγετικό ρόλο στο μπολσεβικικό κόμμα. Την ίδια εποχή εκδίδει και τις «Θέσεις της 4ης του Απρίλη».

Ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης και τέλος

Στις 26 Οκτωβρίου 1917, οι μπολσεβίκοι του Λένιν καταλαμβάνουν τα χειμερινά ανάκτορα της Αγίας Πετρούπολης και ανατρέπουν την προσωρινή κυβέρνηση του σοσιαλδημοκράτη Κερένσκι. Το πανρωσικό συνέδριο των Σοβιέτ παρέδωσε την εξουσία στο Συμβούλιο των Επιτρόπων του Λαού και ο Λένιν εξελέγη πανηγυρικά πρόεδρος του συμβουλίου, με δεξί του χέρι και υπεύθυνο εξωτερικών υποθέσεων τον Τρότσκι. Πρώτη του δουλειά, η κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας στη γη και η αναδιανομή της στους αγρότες. Δεύτερη, η εθνικοποίηση των τραπεζών και ο έλεγχος της παραγωγής στα εργοστάσια. Την επόμενη χρονιά ο Λένιν κήρυξε εκτός νόμου τα πολιτικά κόμματα αλλά και τη Συντακτική Συνέλευση. Οι κατευθυντήριες αρχές της πολιτικής του Λένιν τις πρώτες αυτές στιγμές της διακυβέρνησής του οδήγησαν στη Δικτατορία του Προλεταριάτου, την οποία επρόκειτο να ασκήσει το σοβιετικό κράτος ευθύς αμέσως. Παράλληλα, είχε να παλέψει με τον αιματηρό εμφύλιο πόλεμο που συγκλόνισε τη χώρα για τρία χρόνια μεταξύ Κόκκινων (κομμουνιστών) και Λευκών (φιλοτσαρικών). Την ίδια εποχή θα λάβει χώρα και η απόπειρα δολοφονίας του: στις 30 Αυγούστου 1918, η Φάνια Καπλάν, μέλος του Σοσιαλιστικού Επαναστατικού Κόμματος, πλησίασε τον Λένιν στον δρόμο και τον πυροβόλησε τρεις φορές, με αποτέλεσμα δύο από τις σφαίρες να τον βρουν στον ώμο και τον πνεύμονα. Ο Λένιν οδηγήθηκε στο διαμέρισμά του στο Κρεμλίνο, γιατί αρνήθηκε την εισαγωγή του σε νοσοκομείο, φοβούμενος πως οι δολοφόνοι θα τον περίμεναν εκεί. Οι γιατροί του αποφάσισαν ότι ήταν πάρα πολύ επικίνδυνο να αφαιρεθούν οι σφαίρες, γι’ αυτό και ο ηγέτης, αν και ανάρρωσε τελικά, η υγεία του ήταν πια κλονισμένη. Στις 3 Μαρτίου 1918, με τα γερμανικά στρατεύματα να προελαύνουν προς την Πετρούπολη, ο Λένιν διέταξε τον Τρότσκι να αποδεχτεί τους όρους των κεντρικών δυνάμεων: η Συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ ανάγκασε τους μπολσεβίκους σε ταπεινωτική συνθηκολόγηση, παραδίδοντας Ουκρανία, Φινλανδία, Καύκασο, Πολωνία και βαλτικές χώρες. Η κατεστραμμένη οικονομία της αχανούς Ρωσίας καλούσε σε ραγδαίες μεταρρυθμίσεις και ο Λένιν εγκαινίασε πράγματι ένα πρόγραμμα εθνικών αλλαγών που κατάφερε να ανατρέψει την κατάσταση το 1921, μέσω της Νέας Οικονομικής Πολιτικής, ένα πρόγραμμα καπιταλιστικής οικονομίας σε ορισμένους τομείς και για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα ώστε να γεμίσουν τα ταμεία και να προχωρήσει στον εκβιομηχανισμό της χώρας και τη θεμελίωση του σοσιαλιστικού μοντέλου. Και πέτυχε. Αν και το μελανό του σημείο ήταν η «κόκκινη» βασιλεία του τρόμου που ενορχήστρωσε κατά πολιτικών αντιπάλων και αντιφρονούντων της χώρας του. Παρά ταύτα, ο Λένιν ξεπήδησε καθολικός νικητής από όλα αυτά, αν και το είδος της διακυβέρνησης που τόσο φλογερά ονειρευόταν δεν θα γινόταν ποτέ πραγματικότητα. Το 1921 ήρθε αντιμέτωπος με νέα εξέγερση των αγροτών και γενικευμένες απεργίες σε μεγάλες πόλεις που απειλούσαν την εύθραυστη ισορροπία του καθεστώτος του. Με την υγεία του βαρύτατα κλονισμένη, πρότεινε στη διάσκεψη του κόμματος το 1922 τη δημιουργία θέσης γενικού γραμματέα, φέρνοντας στα πράγματα τον Ιωσήφ Στάλιν. Αμέσως μετά, τον Μάιο του 1922, πλήττεται από εγκεφαλικό επεισόδιο και τον Δεκέμβριο εισάγεται εσπευσμένα στο νοσοκομείο χτυπημένος από δεύτερο. Βλέποντας το τέλος, κατευθύνει πια τη σκέψη του στη διάδοχη κατάσταση διακυβέρνησης της Ένωσης μετά τον χαμό του.

Στις αρχές του 1923 εκφράζει τη δυσαρέσκειά του για τις δικτατορικές δυνάμεις που κυβερνούν την ΕΣΣΔ, βάζοντας στο στόχαστρο τον Στάλιν. Στις 10 Μαρτίου 1923 ο Λένιν παθαίνει και τρίτο εγκεφαλικό, χάνοντας πια την ικανότητα ομιλίας και μένοντας παράλυτος από τη δεξιά πλευρά. Δέκα σχεδόν μήνες αργότερα, στις 21 Ιανουαρίου 1924, ο παθιασμένος επαναστάτης παθαίνει και τέταρτο εγκεφαλικό, αφήνοντας την τελευταία του πνοή. Ως αναγνώριση της συνεισφοράς του στη δημιουργία της Σοβιετικής Ένωσης, η σορός του Βλαντιμίρ Λένιν ταριχεύεται και φυλάσσεται σε μαυσωλείο στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας. Η Αγία Πετρούπολη μετονομάστηκε σε Λένινγκραντ προς τιμήν του… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr