Ο άνθρωπος που ένωσε τις θάλασσες Φερντινάντ ντε Λεσέπς

Η θαλάσσια σύνδεση Μεσογείου και Ερυθράς Θάλασσας ήταν ένα διαπρεπές όραμα της ανθρωπότητας ήταν από τον 7ο αιώνα π.Χ., όταν 120.000 Αιγύπτιοι έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια της πρώτης αυτής απόπειρας για το περιβόητο υγρό πέρασμα. Κατόπιν ακολούθησαν αρκετές ακόμα προσπάθειες και ο Ναπολέων διέταξε να γίνει κάποια στιγμή η πρώτη λεπτομερής χαρτογράφηση του ισθμού, αν και μέχρι να υποβληθεί η τελική αναφορά οι Γάλλοι δεν βρίσκονταν πλέον στην Αίγυπτο, ενώ οι Βρετανοί, που τους είχαν εκδιώξει από εκεί, ήταν αποφασισμένοι να φύγουν και αυτοί το συντομότερο δυνατόν. Τότε, το 1854, ο αντιβασιλιάς του οθωμανού σουλτάνου παραχωρεί σε έναν νεαρό γάλλο οραματιστή, στον διπλωμάτη κόμη Φερντινάντ ντε Λεσέπς, το δικαίωμα να κατασκευάσει μια διώρυγα που να διασχίζει σε μήκος 1.610 χιλιομέτρων τον ισθμό, από τη Μεσόγειο μέχρι την Ερυθρά Θάλασσα! Το έργο ξεκίνησε το 1859 και διάρκεσε 10 ολόκληρα χρόνια, αντί για 6 που είχε υπολογίσει αρχικά ο γάλλος μηχανικός, καθώς εργατικά προβλήματα και επιδημίες χολέρας απειλούσαν συνεχώς να τινάξουν το εγχείρημα στον αέρα. Τελικά το πείσμα του Λεσέπς να φτιάξει τη διώρυγα χωρίς δεξαμενές ρύθμισης δικαιώθηκε και στις 08:30 το πρωί της 17ης Νοεμβρίου 1869, η γαλλική αυτοκρατορική θαλαμηγός, στην οποία επέβαιναν η αυτοκράτειρα Ευγενία και ο ίδιος ο ντε Λεσέπς, μπήκε πανηγυρικά στο Πορτ Σαΐντ! Η Διώρυγα έμελλε να έχει κατακλυσμιαίες συνέπειες στον πλανήτη, φέρνοντας κοντύτερα από ποτέ Ευρώπη και Άπω Ανατολή, αν και ο νέος εμπορικός δρόμος θα επηρέαζε καθοριστικά τον ευρωπαϊκό αποικισμό της Αφρικής. Ο ντε Λεσέπς ήταν τώρα διάσημος στα μήκη και τα πλάτη της Γης και τον τιμούσαν όπου κι αν πήγαινε. Ήταν λοιπόν πολύ φυσικό να του ανατεθεί το 1879 το νέο παγκόσμιο εγχείρημα για τη διάνοιξη της Διώρυγας του Παναμά, αν και δεν έμελλε ο 74χρονος πια γάλλος μηχανικός να έχει την ίδια επιτυχία. Οικονομικά προβλήματα, κακοδιαχείριση και τρομερές επιδημίες κίτρινου πυρετού και ελονοσίας έστειλαν τη νέα κολοσσιαία απόπειρα του αριστοκράτη διπλωμάτη στα Τάρταρα, μέχρι να εξαγοραστεί η εργολαβία από τις ΗΠΑ και να επανασχεδιαστεί εκ νέου, καθώς ο Λεσέπς είχε υποεκτιμήσει τις κατασκευαστικές δυσκολίες της, έτσι αλαζόνας και δεσποτικός όπως είχε γίνει. Το έργο ολοκληρώθηκε τελικά το 1914. Το 1892 ωστόσο η γαλλική κυβέρνηση παρήγγειλε κατεπείγουσα έρευνα για την εταιρία του Λεσέπς και τον Φεβρουάριο της επόμενης χρονιάς ο ίδιος και ο γιος του σύρθηκαν στα δικαστήρια για κακοδιαχείριση των κονδυλίων. Το Σκάνδαλο του Παναμά, όπως ονομάστηκε, που ενέπλεκε πολλά κυβερνητικά στελέχη και κρατικούς αξιωματούχους στην επιχειρηματική διαφθορά, έφερε νέες περιπέτειες στην εύθραυστη Τρίτη Γαλλική Δημοκρατία, αν και όχι στον ίδιο τον Λεσέπς, που γλίτωσε μαγικά τη φυλακή και βγήκε ακηλίδωτος από την υπόθεση, καθώς μέχρι τότε η φήμη του είχε γιγαντωθεί και τίποτα δεν μπορούσε να την επισκιάσει…

Πρώτα χρόνια

Ο Φερντινάντ Μαρί, υποκόμης του Λεσέπς, γεννιέται στις 19 Νοεμβρίου 1805 στις Βερσαλλίες μέσα σε οικογένεια αριστοκρατικής καταγωγής, οι ρίζες της οποίας κρατούσαν από τον 14ο αιώνα και εκτείνονταν στα μήκη και τα πλάτη της Ευρώπης. Από τον 18ο αιώνα, οι πρόγονοί του ακολουθούσαν συνήθως διπλωματικές καριέρες και ο ίδιος δεν θα μπορούσε να μη βαδίζει στα πατρώα χνάρια. Μεγαλώνει με τα τρία αδέρφια του στην Ιταλία, όπου υπηρετούσε ο πρόξενος πατέρας του, και λαμβάνει ανώτερη μόρφωση. Ο πατέρας του μάλιστα είχε χριστεί ευγενής από τον ίδιο τον Βοναπάρτη, την ίδια ώρα που η ισπανίδα μητέρα του είχε άμεσες συγγενικές σχέσεις με το ισπανικό στέμμα. Μετά το πέρας του σχολείου, ο Φερντινάντ θα βρεθεί στο Κολέγιο του Ερρίκου Δ’ στο Παρίσι και παράλληλα με τις σπουδές του θα υπηρετήσει, από τα 18-20 του, ως επίτροπος του γαλλικού στρατού. Από το 1825-1827 θα χρηματίσει βοηθός υποπρόξενου στη Λισαβόνα, το 1828 θα αναλάβει τα ίδια καθήκοντα στην Τύνιδα, δίπλα στον γενικό πρόξενο πατέρα του. Η διπλωματική του καριέρα φάνταζε εξασφαλισμένη και ο Φερντινάντ ήταν μεθοδικός και προσεκτικός, με τη χάρη του να εξαπλώνεται σιγά σιγά στη Βόρεια Αφρική και ο ίδιος να ανεβαίνει γρήγορα τα σκαλιά της διπλωματικής ιεραρχίας. Δικαιώνοντας το βαρύ του όνομα με τις ικανότητές του, το 1832 θα στεφθεί υποπρόξενος στην Αλεξάνδρεια. Το καράβι που θα τον μεταφέρει μάλιστα στην Αίγυπτο θα μπει σε καραντίνα κι εκεί ακριβώς χρωστά ο πλανήτης τις ρίζες του οράματος του ντε Λεσέπς για ένα κανάλι κατά μήκος του ισθμού του Σουέζ. Την ώρα που παραμένει στο λαζαρέτο της Αιγύπτου, ο γενικός πρόξενος της Γαλλίας στην Αίγυπτο του στέλνει τα βιβλία που του έχει ζητήσει ο νεαρός για να σκοτώνει την ώρα του και μεταξύ αυτών είναι και η μελέτη του αρχιμηχανικού του Βοναπάρτη για τη Διώρυγα του Σουέζ. Αυτό ήταν! Ο ντε Λεσέπς παθιάζεται με το έργο της διάνοιξης και με το βαρύ όνομά του, αλλά και τις καλές διασυνδέσεις του πατέρα του, θα ήταν σε λίγο έτοιμος να το αναλάβει…

Η Διώρυγα του Σουέζ

Όπως και σε πολλά ακόμα αξιομνημόνευτα γεγονότα, η Ιστορία μπλέχτηκε στα πόδια του νεαρού γάλλου διπλωμάτη και επιτάχυνε τις διαδικασίες. Ο Μεχμέτ Αλί, ο αντιβασιλέας της Αιγύπτου, χρωστούσε σε έναν βαθμό τη θέση του στις θερμές συστάσεις που του είχε κάνει εκ μέρους της γαλλικής κυβέρνησης ο πατέρας Λεσέπς, γενικός πρόξενος της Γαλλίας στην Αίγυπτο όταν ο Αλί ήταν ακόμα συνταγματάρχης. Ο Αλί υποδέχτηκε ολόψυχα τον γιο Λεσέπς στην Αλεξάνδρεια, την ίδια ώρα που ο γιος του, Σαΐντ Πασάς, συνδέθηκε με βαθιά φιλία μαζί του. Εντωμεταξύ, το 1833 ο Φερντινάντ στάλθηκε ως πρόξενος πια στο Κάιρο και λίγο αργότερα ανέλαβε υψηλόβαθμη διοικητική θέση στο προξενείο της Αλεξάνδρειας, έναν ρόλο που κράτησε μέχρι το 1837. Ο Λεσέπς έζησε να δει τη μεγάλη επιδημία πανούκλας που χτύπησε την Αίγυπτο και για δύο χρόνια μάστισε Κάιρο και Αλεξάνδρεια, μετακινούμενος συνεχώς από πόλη σε πόλη για να γλιτώσει. Στα τέλη του 1837 επέστρεψε στη Γαλλία και στις 21 Δεκεμβρίου παντρεύτηκε την Agathe Delamalle, κόρη του δημόσιου κατήγορου της αυλής της Ανζέρ, με την οποία θα αποκτούσε πέντε παιδιά. Το 1839 διορίστηκε πρόξενος στο Ρότερνταμ, την επόμενη χρονιά υπηρέτησε στη Μάλαγα και το 1842 στάλθηκε στη Βαρκελώνη, παίρνοντας μετά προαγωγή σε γενικό πρόξενο. Από το 1848-1849 χρημάτισε πρεσβευτής της Γαλλίας στη Μαδρίτη και μετά διορίστηκε στη Ρώμη, φέρνοντας σε πέρας πολλές ευαίσθητης σημασίας διπλωματικές αποστολές της Γαλλίας στο Βατικανό. Οι περιπέτειες όμως της εύθραυστης γαλλικής πολιτικής σκηνής θα τον φέρουν πίσω στο Παρίσι, όπου θα κατηγορηθεί για αυθαιρεσία και θα δικαστεί χωρίς τη δυνατότητα να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Αηδιασμένος, εγκαταλείπει τη διπλωματική σκηνή και πίσω δεν κοιτά: δημόσιο αξίωμα δεν θα αναζητούσε ποτέ πια στη ζωή του. Το 1853 έχασε τη σύζυγο και την κόρη του μέσα σε διάστημα λίγων ημερών και πλέον ήταν συντετριμμένος, αν και η μοίρα θα παρενέβαινε στον δρόμο του: το 1854 ο καλός του φίλος Σαΐντ Πασάς διαδέχθηκε τον πατέρα του στην αντιβασιλεία της Αιγύπτου, πυροδοτώντας την αναθέρμανση του ονείρου του Λεσέπς για τη Διώρυγα του Σουέζ, ένα όνειρο που περίμενε υπομονετικά για 22 χρόνια. Ο Πασάς κάλεσε τον Λεσέπς στην Αίγυπτο και στις 30 Νοεμβρίου 1854 οι δύο άντρες υπέγραψαν τη συμφωνία που εξουσιοδοτούσε τον γάλλο αριστοκράτη να τρυπήσει τον ισθμό του Σουέζ. Τα δικά του σχέδια δεν είχαν καμιά σχέση με τις μελέτες του παρελθόντος, καθώς ο Λεσέπς και οι μηχανικοί του αναζητούσαν τρόπο για απευθείας ένωση μεταξύ Μεσογείου και Ερυθράς Θάλασσας. Ο δικός του σχεδιασμός, με μερικές τροποποιήσεις, έγινε τελικά δεκτός το 1856 από τη Διεθνή Επιτροπή Μηχανικών και πλέον τίποτα δεν μπορούσε να σταθεί εμπόδιο, ούτε οι φόβοι της Αγγλίας για υπονόμευση της δικής της εμπορικής πρωτοκαθεδρίας ούτε και οι αντιδραστικές φωνές μέσα στη γαλλική κυβέρνηση. Ο Λεσέπς είχε να παλέψει με πελώρια και πρωτοφανή φυσικά εμπόδια, αλλά και με την πολιτική αρτηριοσκλήρωση που είχε καταδικάσει το έργο ως ανεφάρμοστο και ουτοπικό. Εν μέρει είχαν δίκιο, καθώς ο μηχανολογικός εξοπλισμός για ένα τέτοιας κλίμακας έργο δεν υπήρχε ακόμη ή ήταν στα σπάργανα. Το όραμα του Λεσέπς θα γίνει ωστόσο δεκτό από τον αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ’ και τη σύζυγό του Ευγενία (ανιψιά της μητέρας του Λεσέπς), οι οποίοι θα χρηματοδοτήσουν τη νεοσύστατη εταιρία του με περισσότερο από το μισό ποσό των 200 εκατ. φράγκων του εκτιμώμενου προϋπολογισμού. Η κυβέρνηση της Αιγύπτου εξαγόρασε ένα καλό μερίδιο στην εταιρία του παρέχοντάς του άλλα 80 εκατ. φράγκα. Η εταιρία του Λεσέπς ιδρύθηκε επισήμως στα τέλη του 1858 και στις 25 Απριλίου 1859 ο Φερντινάντ έδωσε το εναρκτήριο χτύπημα με τη σκαπάνη του στο κολοσσιαίο έργο του Πορτ Σαΐντ. Δέκα χρόνια αργότερα, στις 17 Νοεμβρίου 1869, το κανάλι εγκαινιάστηκε επισήμως από τον Ισμαήλ Πασά, αν και οι περιπέτειες του Λεσέπς δεν θα τέλειωναν εδώ, καθώς οι μέχρι τότε αντίθετοι Βρετανοί ήθελαν τώρα όχι μόνο μερτικό στην εταιρία εκμετάλλευσης της διώρυγας αλλά και λόγο στο διοικητικό συμβούλιο, φοβούμενοι πως οι Γάλλοι θα αποκτούσαν τον πλήρη έλεγχο του πιο σύντομου περάσματος στην Ινδία. Ο Λεσέπς κράτησε τις ισορροπίες, επέτρεψε στους Βρετανούς να αποκτήσουν το μερίδιο της Αιγύπτου και υποδέχτηκε στο διοικητικό συμβούλιο της εταιρίας του τρεις αντιπροσώπους της βρετανικής κυβέρνησης, δίνοντας έτσι στον εμπορικό χαρακτήρα του Σουέζ μια πολυεθνική αύρα. Παρά το γεγονός ότι πλέον του προσφέρονταν πολλές διπλωματικές θέσεις, ο ίδιος είχε μάθει καλά το μάθημά του και αρνιόταν ευγενικά οποιαδήποτε εμπλοκή με την πολιτική. Ακόμα και θέση στη γαλλική κυβέρνηση απέρριψε το 1877…

Άλλες δουλειές και η περιπέτεια με τον Παναμά

Το 1873 ο Λεσέπς έβαλε στο στόχαστρο άλλο ένα τεραστίων διαστάσεων κατασκευαστικό έργο: τη σιδηροδρομική ένωση Ευρώπης και Ασίας μέσω γραμμής για Βομβάη και Πεκίνο! Οποιοδήποτε φιλόδοξο κατασκευαστικό πλάνο είχε τώρα την υποστήριξή του, από το σχέδιο για τη μεταμόρφωση της ερήμου Σαχάρας σε θάλασσα(!) μέχρι και την εξερεύνηση νέων αφρικανικών εδαφών για λογαριασμό του βέλγου βασιλιά. Ο Λεσέπς ανέλαβε την προεδρία στη Διεθνή Αφρικανική Εταιρία και διευκόλυνε καθοριστικά τις εξερευνητικές αποστολές, χτίζοντας σταθμούς ανεφοδιασμού που χάρισε κάποια στιγμή στη γαλλική κυβέρνηση. Αυτοί οι σταθμοί έμελλε να γίνουν το αρχιμήδειο σημείο για το Γαλλικό Κονγκό. Περιβόητος πια στα πέρατα του κόσμου, όταν το 1879 η Γεωγραφική Εταιρία των Παρισίων υπερψήφισε το σχέδιο για τη διάνοιξη της Διώρυγας του Παναμά, δεν θα μπορούσε να διορίσει επικεφαλής του έργου κανέναν άλλο από τον Φερντινάντ ντε Λεσέπς των τεράστιων κατασκευαστικών άθλων. Όσο γι’ αυτόν, παρά τα 74 χρόνια της ζωής του και τις κακουχίες που είχε περάσει στο Σουέζ, δεν θα μπορούσε να πει όχι στα νέα καθήκοντα που του είχαν ανατεθεί. Αν και πάλι η πολιτική, που τόσο απεχθανόταν ο Λεσέπς, θα έμπαινε στα πόδια του και θα μετατρεπόταν στο μόνο ανυπέρβλητο εμπόδιο. Ο Λεσέπς πάλεψε με ακόμα πιο πελώρια κατασκευαστικά προβλήματα, με εργατικά ατυχήματα αλλά και με τις αρρώστιες που θέριζαν το δυναμικό του, αν και δεν έλεγε να τα παρατήσει. Ξεροκέφαλος και αλαζόνας, επέμενε στο ανεφάρμοστο σχέδιό του ενώ διέβλεπε το τραγικό τέλος. Κι έτσι όταν τον Δεκέμβριο του 1888 η Εταιρία για τη Διάνοιξη της Διώρυγας του Παναμά πτώχευσε, οι αντίπαλοι της Γαλλικής Δημοκρατίας που έψαχναν ένα σκάνδαλο για να υπονομεύσουν την κυβέρνηση έφεραν ενώπιον της δικαιοσύνης τον Λεσέπς και τους διευθυντές του. Οι επιθέσεις ήταν τόσο δριμείες που η κυβέρνηση αναγκάστηκε να τον παραπέμψει σε δίκη, τόσο τον ίδιο και τους δύο διευθυντές του όσο και τον γιο του Σαρλ (γεννημένο το 1849). Εντελώς ιπποτικά, ο γιος Λεσέπς αποπειράθηκε να συγκεντρώσει πάνω του τη μήνη της γαλλικής πολιτικής αναλαμβάνοντας την αποκλειστική ευθύνη για τις κατηγορίες διαφθοράς και κακοδιαχείρισης. Και τα κατάφερε! Καταδικάστηκε σε πενταετή φυλάκιση, γλιτώνοντας τον πατέρα του από τον διασυρμό. Όσο για τον Φερντινάντ, είχε ξαναπαντρευτεί το 1869 με την κόρη του πρώην κυβερνήτη του Μαυρικίου και απέκτησε κι άλλα παιδιά: τη στιγμή του θανάτου του, έντεκα από τα δώδεκα νέα παιδιά του ήταν εν ζωή. Μέλος πια της Γαλλικής Ακαδημίας αλλά και σε πολλές ακόμα Ακαδημίες Επιστημών διάφορων χωρών, είχε τιμηθεί με μετάλλια και παράσημα από πάμπολλες κυβερνήσεις, ακόμα και τη βρετανική. Σύμφωνα με κάποιες πηγές, τις τελευταίες αυτές τραγικές περιπέτειες της ζωής του δεν τις ένιωσε, καθώς θέλουν την πνευματική του διαύγεια κλονισμένη λόγω της ηλικίας του, αν και οι περισσότερες αναφορές τον θέλουν συντετριμμένο που σύρθηκε στα δικαστήρια κατηγορούμενος για απάτη. Αυτός, που ένωνε τις θάλασσες και παρασημοφορούνταν απ’ όλους, να κατηγορείται στην πατρίδα του για διαφθορά! Ο Φερντινάντ ντε Λεσέπς άφησε την τελευταία του πνοή στις 7 Δεκεμβρίου 1894 ως ένας από τους πιο προβεβλημένους Γάλλους του καιρού του. Το σκάνδαλο των γηρατειών του δεν κλόνισε τη φήμη του ούτε στο ελάχιστο και έκτοτε κάθε ταξιδιώτης που διέρχεται από τη Διώρυγα του Σουέζ αντικρίζει στην είσοδο του καναλιού το άγαλμά του, ως μια διαρκής υπόμνηση σε ένα από τα δημιουργικότερα και πιο φιλόδοξα μυαλά του 19ου αιώνα… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr