Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και τον συνεχιζόμενο πόλεμο στη χώρα όλα τα βλέμματα είναι στραμμένα πάνω στον αδιαμφισβήτητο ηγέτη της ρωσικής ομοσπονδίας, τον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Κάθε του κίνηση είτε στο πρόσφατο, είτε στο μακρινό παρελθόν έχει μπει στο μικροσκόπιο, σε μία απέλπιδα προσπάθεια της Δύσης να ερμηνεύσει τις κινήσεις ενός ηγέτη που δεν μπορεί εύκολα να μπει σε καλούπια.
«Ο ηγέτης της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν είναι παγιδευμένος σε έναν κλειστό κόσμο που ο ίδιος δημιούργησε», πιστεύουν δυτικοί κατάσκοποι. Και αυτό τους ανησυχεί σύμφωνα με το BBC. Εδώ και χρόνια προσπαθούν να μπουν στο μυαλό του κ. Πούτιν, για να κατανοήσουν καλύτερα τις προθέσεις του.
Με τα ρωσικά στρατεύματα να φαίνονται καθηλωμένα στην Ουκρανία, η ανάγκη να το κάνουν αυτό έχει γίνει ακόμη πιο αναγκαία, καθώς προσπαθούν να καταλάβουν πώς θα αντιδράσει υπό πίεση. Η κατανόηση της ψυχικής του κατάστασης θα είναι ζωτικής σημασίας για να αποφευχθεί η κλιμάκωση της κρίσης σε ακόμη πιο επικίνδυνο έδαφος. Με τις συζητήσεις για ένα πυρηνικό δυστύχημα πλέον να έχουν βγει από το επίπεδο του «αδιανόητου».
Υπήρξαν εικασίες ότι ο ηγέτης της Ρωσίας ήταν άρρωστος, αλλά πολλοί αναλυτές πιστεύουν ότι στην πραγματικότητα έχει απομονωθεί και έχει κλειστεί σε κάθε εναλλακτική άποψη.
Η απομόνωσή του είναι εμφανής σε φωτογραφίες από τις συναντήσεις του, όπως όταν συναντήθηκε με τον πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν, με το ζευγάρι να βρίσκεται στις άκρες ενός τεράστιου τραπεζιού. Ήταν επίσης εμφανής στη συνάντηση του κ. Πούτιν με τη δική του ομάδα εθνικής ασφάλειας την παραμονή του πολέμου.
Το αρχικό στρατιωτικό σχέδιό του
Το αρχικό στρατιωτικό σχέδιο του κ. Πούτιν έμοιαζε με κάτι που επινόησε αξιωματικός της KGB, εξηγεί ένας αξιωματούχος των δυτικών μυστικών υπηρεσιών. Είχε δημιουργηθεί, λένε, από μια στενή «συνωμοτική συμμορία» με έμφαση στη μυστικότητα. Αλλά το αποτέλεσμα ήταν χάος. Οι Ρώσοι στρατιωτικοί διοικητές δεν ήταν έτοιμοι και ορισμένοι στρατιώτες πέρασαν τα σύνορα χωρίς να γνωρίζουν τι έκαναν.
Δυτικοί κατάσκοποι, γνώριζαν περισσότερα για αυτά τα σχέδια από πολλούς μέσα στη ρωσική ηγεσία. Αλλά τώρα αντιμετωπίζουν μια νέα πρόκληση – να καταλάβουν τι θα κάνει στη συνέχεια ο ηγέτης της Ρωσίας. Και αυτό δεν είναι εύκολο.
«Η πρόκληση της κατανόησης των κινήσεων του Κρεμλίνου είναι ότι ο Πούτιν είναι ο μοναδικός υπεύθυνος λήψης αποφάσεων στη Μόσχα», εξηγεί ο John Sipher, ο οποίος στο παρελθόν διηύθυνε τις επιχειρήσεις της CIA στη Ρωσία. Και παρόλο που οι απόψεις του γίνονται συχνά σαφείς μέσω δημόσιων δηλώσεων, το να γνωρίζουμε πώς θα ενεργήσει βάσει αυτών αποτελεί δύσκολη πρόκληση για τις μυστικές υπηρεσίες.
«Είναι εξαιρετικά δύσκολο σε ένα σύστημα τόσο καλά προστατευμένο όσο η Ρωσία να έχεις καλές πληροφορίες για το τι συμβαίνει μέσα στο κεφάλι του ηγέτη, ειδικά όταν τόσοι πολλοί από τους δικούς του ανθρώπους δεν γνωρίζουν τι συμβαίνει», δήλωσε στο BBC ο σερ John Sawers, πρώην επικεφαλής της βρετανικής MI6.
Ο Πούτιν, λένε αξιωματούχοι των μυστικών υπηρεσιών, «είναι απομονωμένος σε μια φούσκα που ο ίδιος δημιούργησε, στην οποία διεισδύουν πολύ λίγες εξωτερικές πληροφορίες, ιδίως όσες θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν τις απόψεις του. Είναι θύμα της δικής του προπαγάνδας, με την έννοια ότι ακούει μόνο έναν συγκεκριμένο αριθμό ανθρώπων και αποκλείει όλα τα άλλα. Αυτό του δίνει μια παράξενη άποψη για τον κόσμο», λέει ο Adrian Furnham, καθηγητής ψυχολογίας και συν-συγγραφέας του επερχόμενου βιβλίου The Psychology of Spies and Spying.
Ποιοι βρίσκονται στον κλειστό κύκλο επιρροής του
Ο κύκλος εκείνων με τους οποίους συνομιλεί ο κ. Πούτιν δεν ήταν ποτέ μεγάλος, αλλά όταν ήρθε η απόφαση να εισβάλει στην Ουκρανία, είχε περιοριστεί σε μια χούφτα ανθρώπων, πιστεύουν οι αξιωματούχοι των δυτικών μυστικών υπηρεσιών, όλων εκείνων των «αληθινών πιστών» που μοιράζονται τη νοοτροπία και τις εμμονές του κ. Πούτιν.
Η αίσθηση του πόσο μικρός έχει γίνει ο στενός του κύκλος τονίστηκε όταν ο ίδιος ταπείνωσε τον επικεφαλής της δικής του Υπηρεσίας Πληροφοριών Εξωτερικού στη σύσκεψη εθνικής ασφάλειας λίγο πριν από την εισβολή – μια κίνηση που φάνηκε να ταπεινώνει τον αξιωματούχο. Η ομιλία του ώρες αργότερα αποκάλυψε επίσης έναν άνθρωπο θυμωμένο και εμμονικό με την Ουκρανία και τη Δύση.
Ποιοι είναι όμως στον στενό κύκλο του Πούτιν; Αρχικά ο Υπουργός Άμυνας και επί μακρόν έμπιστος Σεργκέι Σοϊγκού, ο οποίος παπαγαλίζει τη γραμμή Πούτιν για αποστρατιωτικοποίηση της Ουκρανίας και προστασία της Ρωσίας από τη λεγόμενη στρατιωτική απειλή της Δύσης. Πρόκειται για έναν άνθρωπο που πηγαίνει για κυνήγι και ψάρεμα με τον πρόεδρο στη Σιβηρία και στο παρελθόν έχει θεωρηθεί ως πιθανός διάδοχος.
Ο Βαλερί Γκερασίμοφ, ως επικεφαλής του στρατιωτικού επιτελείου και των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων, η δουλειά του ήταν να εισβάλει στην Ουκρανία και να ολοκληρώσει τη επιχείρηση γρήγορα, και σύμφωνα με αυτό το πρότυπο βρέθηκε ανεπαρκής. Έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στις στρατιωτικές εκστρατείες του Βλαντίμιρ Πούτιν από τότε που διοικούσε στρατό στον πόλεμο της Τσετσενίας το 1999, και ήταν στην πρώτη γραμμή του στρατιωτικού σχεδιασμού και για την Ουκρανία, επιβλέποντας στρατιωτικές ασκήσεις στη Λευκορωσία τον περασμένο μήνα.
Τέλος σημαντικό ρόλο στις αποφάσεις του Πούτιν παίζουν o Γραμματέας του Συμβουλίου Ασφαλείας, Νικολάι Πατρούσεφ, ο Διευθυντής της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας Αλεξάντερ Μπορτνίκοφ και ο Διευθυντής της υπηρεσίας πληροφοριών εξωτερικού Σεργκέι Ναρίσκιν.
Όσοι τον έχουν παρατηρήσει λένε ότι ο Ρώσος ηγέτης καθοδηγείται από την επιθυμία να ξεπεράσει την αντιληπτή ταπείνωση της Ρωσίας τη δεκαετία του 1990, μαζί με την πεποίθηση ότι η Δύση είναι αποφασισμένη να κρατήσει τη Ρωσία σε μειονεκτική θέση και να τον εκδιώξει από την εξουσία. Ένα άτομο που συνάντησε τον κ. Πούτιν θυμάται την εμμονή του να παρακολουθεί βίντεο με τον συνταγματάρχη Καντάφι της Λιβύης να σκοτώνεται μετά την εκδίωξή του από την εξουσία το 2011.
Η θεωρία του «τρελού μονάρχη»
Όταν ζητήθηκε από τον διευθυντή της CIA, William Burns, να αξιολογήσει την ψυχική κατάσταση του κ. Πούτιν, είπε ότι «βράζει σε έναν εύφλεκτο συνδυασμό παραπόνων και φιλοδοξίας για πολλά χρόνια» και περιέγραψε τις απόψεις του ως «σκληρές» και ότι είναι «πολύ πιο απομονωμένος» από άλλες απόψεις.
Είναι τρελός ο Ρώσος πρόεδρος; Αυτό είναι ένα ερώτημα που έχουν θέσει πολλοί στη Δύση. Ένας ψυχολόγος με εμπειρία στον τομέα αυτό δήλωσε στο BBC ότι είναι λάθος να υποθέτουμε ότι επειδή δεν μπορούμε να κατανοήσουμε μια απόφαση όπως η εισβολή στην Ουκρανία, ενοχοποιούμε το πρόσωπο που την έλαβε ως «τρελό».
Η CIA διαθέτει μια ομάδα που πραγματοποιεί «ανάλυση ηγεσίας» σε ξένους ηγέτες, βασιζόμενη σε μια παράδοση που χρονολογείται από τις προσπάθειες κατανόησης του Χίτλερ. Μελετούν το ιστορικό, τις σχέσεις και την υγεία, βασιζόμενοι σε πληροφορίες των μυστικών υπηρεσιών.
Μια άλλη πηγή είναι οι αναγνώσεις από εκείνους που είχαν άμεση επαφή, όπως άλλοι ηγέτες. Το 2014, η Άνγκελα Μέρκελ φέρεται να είπε στον πρόεδρο Ομπάμα ότι ο κ. Πούτιν ζει «σε έναν άλλο κόσμο». Ο πρόεδρος Μακρόν εν τω μεταξύ, όταν κάθισε πρόσφατα μαζί με τον κ. Πούτιν, φέρεται να βρήκε τον Ρώσο ηγέτη «πιο άκαμπτο, πιο απομονωμένο» σε σύγκριση με προηγούμενες συναντήσεις.
Μήπως κάτι άλλαξε; Κάποιοι εικάζουν, χωρίς πολλά στοιχεία, για πιθανή κακή υγεία ή την επίδραση της φαρμακευτικής αγωγής. Άλλοι υποδεικνύουν ψυχολογικούς παράγοντες, όπως η αίσθηση ότι ο χρόνος του τελειώνει για να εκπληρώσει αυτό που θεωρεί ως το πεπρωμένο του για την προστασία της Ρωσίας ή την αποκατάσταση του μεγαλείου της. Ο Ρώσος ηγέτης απομονώθηκε εμφανώς από τους άλλους κατά τη διάρκεια της πανδημίας του Κόβιντ και αυτό μπορεί επίσης να είχε ψυχολογικό αντίκτυπο.
«Ο Πούτιν πιθανότατα δεν είναι ψυχικά άρρωστος, ούτε έχει αλλάξει, αν και βιάζεται περισσότερο και πιθανότατα είναι πιο απομονωμένος τα τελευταία χρόνια», λέει ο Ken Dekleva, πρώην κυβερνητικός γιατρός και διπλωμάτης των ΗΠΑ και σήμερα ανώτερος συνεργάτης στο Ίδρυμα George HW Bush για τις σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας.
Αλλά μια ανησυχία τώρα είναι ότι αξιόπιστες πληροφορίες εξακολουθούν να μην βρίσκουν το δρόμο τους στον κλειστό κύκλο του κ. Πούτιν. Οι υπηρεσίες πληροφοριών του μπορεί να ήταν απρόθυμες πριν από την εισβολή να του πουν κάτι που δεν ήθελε να ακούσει, προσφέροντας ρόδινες εκτιμήσεις για το πώς θα εξελισσόταν μια εισβολή και πώς θα γινόταν δεκτά τα ρωσικά στρατεύματα πριν από τον πόλεμο. Και αυτή την εβδομάδα ένας δυτικός αξιωματούχος δήλωσε ότι ο κ. Πούτιν μπορεί ακόμη να μην έχει την εικόνα για το πόσο άσχημα πάνε τα πράγματα για τα δικά του στρατεύματα που έχουν οι δυτικές μυστικές υπηρεσίες. Αυτό οδηγεί σε ανησυχία για το πώς θα μπορούσε να αντιδράσει όταν βρεθεί αντιμέτωπος με μια επιδεινούμενη κατάσταση για τη Ρωσία.
Θεωρία του τρελού.
Τι θα κάνει ο Πούτιν τώρα που θεωρείται -από τους Δυτικούς- στριμωγμένος
Ο ίδιος ο κ. Πούτιν διηγείται την ιστορία ότι κυνηγούσε έναν αρουραίο όταν ήταν μικρός. Όταν τον είχε οδηγήσει σε μια γωνία, ο αρουραίος αντέδρασε επιτιθέμενος σε αυτόν, αναγκάζοντας τον νεαρό Βλαντιμίρ να γίνει αυτός που τράπηκε σε φυγή. Το ερώτημα που θέτουν οι δυτικοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής είναι τι γίνεται αν ο κ. Πούτιν αισθάνεται τώρα στριμωγμένος;
«Το ερώτημα είναι πραγματικά αν θα διπλασιάσει ή όχι τη σκληρότητά του και θα κλιμακώσει τα οπλικά συστήματα που είναι διατεθειμένος να χρησιμοποιήσει», δήλωσε ένας δυτικός αξιωματούχος. Υπήρξαν ανησυχίες ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει χημικά όπλα ή ακόμη και ένα τακτικό πυρηνικό όπλο.
«Η ανησυχία είναι ότι θα κάνει κάτι απίστευτα απερίσκεπτο με έναν μοχθηρό τρόπο πατώντας το κουμπί», λέει ο Adrian Furnham.
Ο ίδιος ο Πούτιν μπορεί να υποβαθμίσει την αίσθηση ότι είναι επικίνδυνος ή ακόμη και παράλογος – αυτή είναι μια γνωστή τακτική (που συχνά αποκαλείται θεωρία του «τρελού») κατά την οποία κάποιος που έχει πρόσβαση σε πυρηνικά όπλα προσπαθεί να κάνει τον αντίπαλό του να υποχωρήσει πείθοντάς τον ότι μπορεί να είναι αρκετά τρελός ώστε να τα χρησιμοποιήσει παρά το ενδεχόμενο να χαθούν όλοι.
Για τους δυτικούς κατασκόπους και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής η κατανόηση των προθέσεων και της νοοτροπίας του κ. Πούτιν σήμερα αποτελεί κομβικής σημασίας. Η πρόβλεψη της αντίδρασής του είναι απολύτως απαραίτητη για να υπολογίσουν πόσο πολύ μπορούν να τον πιέσουν χωρίς να προκαλέσουν μια επικίνδυνη αντίδραση. «Η αυτοαντίληψη του Πούτιν δεν επιτρέπει αποτυχία ή αδυναμία. Περιφρονεί τέτοια πράγματα» λέει ο Ken Dekleva.
«Ένας στριμωγμένος, αποδυναμωμένος Πούτιν είναι ένας πιο επικίνδυνος Πούτιν. Μερικές φορές είναι καλύτερα να αφήσεις την αρκούδα να βγει από το κλουβί και να επιστρέψει στο δάσος».
