Όταν ο Βλαντιμίρ Πούτιν διέλυσε την ειρήνη στην Ευρώπη εξαπολύοντας πόλεμο σε μια δημοκρατία 44 εκατομμυρίων ανθρώπων, η δικαιολογία του ήταν ότι η σύγχρονη, δυτικότροπη Ουκρανία αποτελούσε μια συνεχή απειλή και η Ρωσία δεν μπορούσε να αισθάνεται «ασφαλής, να αναπτύσσεται και να υπάρχει».
Αλλά μετά από εβδομάδες βομβαρδισμών, χιλιάδες νεκρούς και μια έξοδο εκατομμυρίων προσφύγων, το ερώτημα που θέτει το BBC παραμένει: Ποιος είναι ο πολεμικός του στόχος και υπάρχει διέξοδος από αυτόν τον φρικτό κυκεώνα;
Τι θέλει ο Πούτιν;
Οι στόχοι που έθεσε ο Πούτιν κατά την έναρξη της εισβολής της Ρωσίας φαίνεται να έχουν αμβλυνθεί κατά τη διάρκεια ενός πολέμου που υπέθεσε ότι θα κερδηθεί γρήγορα. Δεν μπόρεσε καν να παραδεχτεί ότι επρόκειτο για εισβολή ή πόλεμο, προτιμώντας τη μυθοπλασία μιας «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης».
Αυτό όμως που είναι σαφές είναι ότι θεωρεί ότι πρόκειται για μια κομβική στιγμή στη ρωσική ιστορία. «Το μέλλον της Ρωσίας και η μελλοντική της θέση στον κόσμο διακυβεύονται», λέει ο επικεφαλής των εξωτερικών μυστικών υπηρεσιών Σεργκέι Ναρίσκιν.
Ο αρχικός στόχος του Ρώσου ηγέτη ήταν να κατακλύσει την Ουκρανία και να καθαιρέσει την κυβέρνησή της, τερματίζοντας οριστικά την επιθυμία της να ενταχθεί στην αμυντική συμμαχία της Δύσης, το ΝΑΤΟ.
Είπε στον ρωσικό λαό ότι ο στόχος του ήταν να «αποστρατιωτικοποιήσει και να αποναζιστικοποιήσει την Ουκρανία», για να προστατεύσει τους ανθρώπους που υπέστησαν αυτό που αποκάλεσε οκτώ χρόνια εκφοβισμού και γενοκτονίας από την κυβέρνηση της Ουκρανίας. «Δεν είναι το σχέδιό μας να καταλάβουμε το ουκρανικό έδαφος. Δεν σκοπεύουμε να επιβάλουμε τίποτα σε κανέναν με τη βία», επέμεινε.
Οι βομβαρδισμοί συνεχίζονται – αλλά οι τελευταίες αναφορές από τις ειρηνευτικές συνομιλίες δείχνουν ότι η Ρωσία δεν επιδιώκει πλέον την ανατροπή της κυβέρνησης και αντίθετα στοχεύει σε μια ουδέτερη Ουκρανία.
Γιατί ο Πούτιν θέλει μια ουδέτερη Ουκρανία
Από τότε που η Ουκρανία απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1991, καθώς η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε, στράφηκε σταδιακά προς τη Δύση – τόσο προς την ΕΕ όσο και προς το ΝΑΤΟ. Ο ηγέτης της Ρωσίας στοχεύει να το αντιστρέψει αυτό, βλέποντας την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης ως «διάλυση της ιστορικής Ρωσίας».
Έχει υποστηρίξει ότι Ρώσοι και Ουκρανοί είναι ένας λαός. «Η Ουκρανία δεν είχε ποτέ παράδοση γνήσιας κρατικής υπόστασης», υποστήριξε, αρνούμενος την ιστορία της Ουκρανίας. Το 2013 πίεσε τον φιλορώσο ηγέτη της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, να μην υπογράψει συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση, προκαλώντας διαδηλώσεις που τελικά εκδίωξαν τον Ουκρανό τον Φεβρουάριο του 2014.
Η Ρωσία ανταπέδωσε το 2014 καταλαμβάνοντας τη νότια περιοχή της Κριμαίας στην Ουκρανία και πυροδοτώντας μια εξέγερση στα ανατολικά, υποστηρίζοντας αυτονομιστές που πολέμησαν τις ουκρανικές δυνάμεις σε έναν οκταετή πόλεμο που στοίχισε τη ζωή σε 14.000 ανθρώπους.
Υπήρξε κατάπαυση του πυρός και το 2015 μια ειρηνευτική συμφωνία του Μινσκ που δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Λίγο πριν από την εισβολή του, ο πρόεδρος Πούτιν έσκισε την ειρηνευτική συμφωνία και αναγνώρισε δύο υποστηριζόμενα από τη Ρωσία κρατίδια ως ανεξάρτητα από την Ουκρανία.
Καθώς έστελνε τα στρατεύματα, κατηγόρησε το ΝΑΤΟ ότι απειλεί «το ιστορικό μας μέλλον ως έθνος», ισχυριζόμενος χωρίς βάση ότι οι χώρες του ΝΑΤΟ ήθελαν να φέρουν πόλεμο στην Κριμαία.
Υπάρχει διέξοδος από αυτόν τον πόλεμο;
Υπάρχει διέξοδος από αυτόν τον πόλεμο;
Ο Ουκρανός προεδρικός σύμβουλος Μιχάιλο Ποντόλιακ πιστεύει ότι μια κατάπαυση του πυρός θα μπορούσε να ξεκινήσει τις επόμενες ημέρες, επειδή οι ρωσικές δυνάμεις έχουν κολλήσει στις σημερινές τους θέσεις. Και οι δύο πλευρές έχουν μιλήσει θετικά για πρόοδο στις διαπραγματεύσεις και ο κ. Ποντόλιακ λέει ότι ο πρόεδρος της Ρωσίας έχει μαλακώσει τις απαιτήσεις του.
Στην αρχή του πολέμου, ο Ρώσος ηγέτης ήθελε η Ουκρανία να αναγνωρίσει την Κριμαία ως μέρος της Ρωσίας και να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της αυτονομιστικής ανατολικής περιοχής. Η Ουκρανία θα έπρεπε να αλλάξει το σύνταγμά της για να εγγυηθεί ότι δεν θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ.
Το μελλοντικό καθεστώς της Κριμαίας και των υποστηριζόμενων από τη Ρωσία κρατιδίων στο Λουχάνσκ και το Ντονέτσκ απέχει ακόμη πολύ από την επίλυση, αλλά μπορεί να μην αποτελούν εμπόδιο στη συμφωνία, εάν οι δύο πλευρές συμφωνήσουν να αντιμετωπίσουν το ζήτημα αυτό σε μεταγενέστερη ημερομηνία.
Η Ρωσία φαίνεται να έχει αποδεχθεί ότι δεν μπορεί να εκθρονίσει την ηγεσία της Ουκρανίας και να την αντικαταστήσει με μια κυβέρνηση μαριονέτας, όπως στη Λευκορωσία. Ο πρόεδρος Ζελένσκι δήλωσε στην αρχή του πολέμου ότι είχε προειδοποιηθεί ότι «ο εχθρός με έχει ορίσει ως στόχο νούμερο ένα- η οικογένειά μου είναι στόχος νούμερο δύο».
«Φαίνεται ότι [ο Πούτιν] θα πρέπει να αποδεχθεί έναν πολύ πιο περιορισμένο κατάλογο», λέει η Τατιάνα Στανόβαγια, της εταιρείας αναλύσεων RPolitik και του Carnegie Moscow Center. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η Ρωσία εξετάζει το ενδεχόμενο μιας «ουδέτερης, αποστρατιωτικοποιημένης» Ουκρανίας με δικό της στρατό και ναυτικό, κατά το πρότυπο της Αυστρίας ή της Σουηδίας, οι οποίες είναι και οι δύο μέλη της ΕΕ. Η Αυστρία είναι ουδέτερη, αλλά η Σουηδία όχι. Στην πραγματικότητα είναι αδέσμευτη και συμμετέχει σε ασκήσεις του ΝΑΤΟ.
Δεν είναι όλοι πεπεισμένοι ότι η Ρωσία διαπραγματεύεται με καλή πίστη. Ο υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας λέει ότι η Μόσχα θα πρέπει πρώτα να κηρύξει κατάπαυση του πυρός, διότι δεν διεξάγεις συνομιλίες «με το όπλο στο κεφάλι»
Ποιες είναι οι απαιτήσεις της Ουκρανίας;
Οι απαιτήσεις της Ουκρανίας είναι σαφείς, λέει ο προεδρικός σύμβουλος: κατάπαυση του πυρός και αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων, αλλά και νομικά δεσμευτικές εγγυήσεις ασφαλείας που θα παρέχουν στην Ουκρανία προστασία από μια ομάδα συμμαχικών χωρών που θα αποτρέπουν ενεργά τις επιθέσεις και «θα λαμβάνουν ενεργό μέρος στο πλευρό της Ουκρανίας στη σύγκρουση».
Η διασφάλιση της ρωσικής στρατιωτικής αποχώρησης στις προπολεμικές θέσεις δεν θα είναι μόνο ένα ουκρανικό αίτημα, αλλά και μια κόκκινη γραμμή για τη Δύση, η οποία θα αρνηθεί να δεχτεί άλλη μια από τις «παγωμένες συγκρούσεις» της Ρωσίας, λέει ο Μαρκ Γουέλερ , καθηγητής διεθνούς δικαίου και πρώην ειδικός σε θέματα διαμεσολάβησης του ΟΗΕ.
Η Ουκρανία έχει επίσης μαλακώσει τη στάση της μετά την εισβολή της Ρωσίας, με τον πρόεδρο Ζελένσκι να λέει ότι οι Ουκρανοί καταλαβαίνουν πλέον ότι το ΝΑΤΟ δεν θα τους δεχτεί ως μέλος: «Είναι μια αλήθεια και πρέπει να αναγνωριστεί».
«Εργαζόμαστε πάνω σε έγγραφα που οι πρόεδροι θα μπορέσουν να συζητήσουν περαιτέρω και να υπογράψουν. Προφανώς αυτό θα γίνει κάποια στιγμή σύντομα, διότι αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να τερματιστεί αυτός ο πόλεμος», δήλωσε ο κ. Ποντόλιακ στο αμερικανικό ραδιοτηλεοπτικό δίκτυο PBS.
Θα καταλήξει ο Πούτιν σε συμφωνία με το ΝΑΤΟ;
Αν μη τι άλλο, ο Ρώσος πρόεδρος έχει διπλασιάσει την απέχθειά του για τη Δύση και την 30μελή αμυντική στρατιωτική συμμαχία της. Μπορεί να εξετάζει το ενδεχόμενο συμβιβασμού με την Ουκρανία, αλλά γι’ αυτόν η Δύση έχει έναν στόχο – να διασπάσει την κοινωνία της Ρωσίας και τελικά να την καταστρέψει.
Ενόψει του πολέμου, απαίτησε από το ΝΑΤΟ να γυρίσει το ρολόι πίσω στο 1997 και να αντιστρέψει την επέκτασή του προς τα ανατολικά, απομακρύνοντας τις δυνάμεις και τις στρατιωτικές υποδομές του από τα κράτη μέλη που εντάχθηκαν στη συμμαχία από το 1997 και μη αναπτύσσοντας “όπλα κρούσης κοντά στα σύνορα της Ρωσίας”. Αυτό σημαίνει Κεντρική Ευρώπη, Ανατολική Ευρώπη και Βαλτική.
Στα μάτια του προέδρου Πούτιν, η Δύση υποσχέθηκε το 1990 ότι το ΝΑΤΟ θα επεκταθεί «ούτε σπιθαμή προς τα ανατολικά», αλλά το έκανε ούτως ή άλλως.
Ωστόσο, αυτό συνέβη πριν από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, οπότε η υπόσχεση που δόθηκε στον τότε Σοβιετικό Πρόεδρο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ αναφερόταν μόνο στην Ανατολική Γερμανία στο πλαίσιο μιας επανενωμένης Γερμανίας. Ο κ. Γκορμπατσόφ δήλωσε αργότερα ότι “το θέμα της επέκτασης του ΝΑΤΟ δεν συζητήθηκε ποτέ” εκείνη την εποχή.
Έχοντας γίνει μάρτυρες της προθυμίας του κ. Πούτιν να ερημώσει ευρωπαϊκές πόλεις για να επιτύχει τους στόχους του, οι δυτικοί ηγέτες δεν τρέφουν πλέον αυταπάτες.
Ο καγκελάριος της Γερμανίας Όλαφ Σολτς πιστεύει ότι ο πρόεδρος της Ρωσίας «θέλει να καταλάβει την Ευρώπη σύμφωνα με την κοσμοθεωρία του» και ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν τον έχει χαρακτηρίσει εγκληματία πολέμου. Τόσο ο κ. Σολτς όσο και ο Γάλλος Εμανουέλ Μακρόν μίλησαν για μια ήπειρο που βρίσκεται σε σημείο καμπής στην ιστορία της.
Πριν από τον πόλεμο, η Ρωσία απαίτησε να απαγορευτεί η χρήση όλων των πυρηνικών όπλων των ΗΠΑ πέραν των εθνικών τους εδαφών. Οι ΗΠΑ είχαν προσφερθεί να ξεκινήσουν συνομιλίες για τον περιορισμό των πυραύλων μικρού και μεσαίου βεληνεκούς, καθώς και για μια νέα συνθήκη για τους διηπειρωτικούς πυραύλους, αλλά υπάρχουν ελάχιστες πιθανότητες να συμβεί κάτι τέτοιο προς το παρόν.
Η Τατιάνα Στανόβαγια φοβάται μια σπείρα σε μια νέα ψυχροπολεμική αντιπαράθεση: «Έχω πολύ έντονα αισθήματα ότι πρέπει να προετοιμαστούμε για ένα νέο τελεσίγραφο προς τη Δύση, το οποίο θα είναι πιο στρατιωτικοποιημένο και επιθετικό από ό,τι θα μπορούσαμε να φανταστούμε».
Τι θα επακολουθήσει για τη Ρωσία;
Ο πρόεδρος Πούτιν έμεινε εμβρόντητος από την κλίμακα της δυτικής αντίδρασης στην εισβολή του. Ήξερε ότι τα μέλη του ΝΑΤΟ δεν θα έβαζαν ποτέ μπότες στο έδαφος στην Ουκρανία, αλλά δεν μπορούσε να φανταστεί την έκταση των κυρώσεων που έχουν ήδη δραματικές επιπτώσεις στη ρωσική οικονομία – και είναι έξαλλος.
Η ΕΕ, οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και ο Καναδάς έβαλαν στο στόχαστρο την οικονομία της Ρωσίας με διάφορους τρόπους:
- Τα περιουσιακά στοιχεία της κεντρικής τράπεζας της Ρωσίας έχουν παγώσει και μεγάλες τράπεζες έχουν αποκλειστεί από το διεθνές δίκτυο μεταφοράς πληρωμών SWIFT.
- Οι ΗΠΑ απαγόρευσαν τις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου- η ΕΕ στοχεύει να μειώσει τις εισαγωγές φυσικού αερίου κατά τα δύο τρίτα εντός ενός έτους- και το Ηνωμένο Βασίλειο στοχεύει να καταργήσει σταδιακά το ρωσικό πετρέλαιο μέχρι το τέλος του 2022
- Η Γερμανία σταμάτησε την έγκριση του ρωσικού αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 2, μια σημαντική επένδυση τόσο της Ρωσίας όσο και ευρωπαϊκών εταιρειών
- Οι ρωσικές αεροπορικές εταιρείες έχουν αποκλειστεί από τον εναέριο χώρο πάνω από την ΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο και τον Καναδά
- Επιβλήθηκαν προσωπικές κυρώσεις στον πρόεδρο Πούτιν, στον υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ και σε πολλά άλλα πρόσωπα
Καμία ειρηνευτική συμφωνία με την Ουκρανία δεν θα τερματίσει αυτές τις κυρώσεις και ο Βλαντιμίρ Πούτιν το γνωρίζει αυτό. Αντ’ αυτού έχει στραφεί εναντίον των Ρώσων που αντιτάχθηκαν στον πόλεμο. Σχεδόν 15.000 αντιπολεμικοί διαδηλωτές έχουν φυλακιστεί και σχεδόν όλα τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης έχουν φιμωθεί.
Δεν έχει απομείνει ουσιαστική πολιτική αντιπολίτευση, καθώς είτε έχουν εγκαταλείψει τη χώρα είτε, στην περίπτωση του ηγέτη της αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι, έχουν φυλακιστεί.
«Ο ρωσικός λαός θα είναι πάντα σε θέση να διακρίνει τους αληθινούς πατριώτες από τα αποβράσματα και τους προδότες», λέει ο πρόεδρος της Ρωσίας.