Ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι δήλωσε την Τρίτη 15/3 ότι η χώρα του πρέπει να αποδεχθεί ότι δεν θα ενταχθεί ποτέ στο ΝΑΤΟ, γεγονός που φαίνεται να αποτελεί μια πρώτη σημαντική παραχώρηση προς τη Ρωσία, καθώς οι βόμβες του Βλαντιμίρ Πούτιν συνεχίζουν να σφυροκοπούν τις πόλεις της χώρας μετά από τρεις εβδομάδες αδυσώπητου και βάναυσου πολέμου πολιορκίας.
Ο κ. Ζελένσκι έχει αναδειχθεί σε κάποιου είδους ήρωα στα μάτια μεγάλης μερίδας των Ουκρανών από τότε που ξεκίνησε η σύγκρουση στις 24 Φεβρουαρίου και συνεχίζει να ηγείται από τους δρόμους του Κιέβου, το οποίο και το ίδιο δέχεται τώρα επιθέσεις, με κτίρια κατοικιών και ένα σταθμό του μετρό να είναι οι τελευταίοι στόχοι των ρωσικών στρατιωτικών βομβαρδισμών.
Μιλώντας σε στρατιωτικούς αξιωματούχους που ανήκουν στο υπό βρετανική ηγεσία Κοινό Εκστρατευτικό Σώμα σε ένα βιντεοσκοπημένο μήνυμα, είπε ότι είναι «αλήθεια ότι η μαχόμενη Ουκρανία δεν θα ενταχθεί στη βορειοατλαντική στρατιωτική συμμαχία, η οποία ιδρύθηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και υποχρεώνει τα μέλη της να έρθουν προς υπεράσπιση οποιουδήποτε συναδέλφου που έχει υπογράψει την ιδρυτική της συνθήκη, εάν δεχτεί επίθεση από ξένη δύναμη».
«Η Ουκρανία δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ», δήλωσε ο κ. Ζελένσκι. «Το καταλαβαίνουμε αυτό. Ακούγαμε επί χρόνια ότι οι πόρτες ήταν ανοιχτές, αλλά ακούγαμε επίσης ότι δεν μπορούσαμε να ενταχθούμε. Αυτή είναι μια αλήθεια και πρέπει να αναγνωριστεί».
Πότε ξεκίνησαν οι στενές σχέσεις Ουκρανίας – ΝΑΤΟ
Όπως μετέδωσε ο Independent, στις παραμονές του πολέμου, ο κ. Πούτιν απαίτησε διαβεβαιώσεις ότι η Ουκρανία δεν θα ενταχθεί ποτέ στην συμμαχία και έχει επαναλάβει αυτές τις απαιτήσεις από τότε που ξέσπασε ο πόλεμος και κάλεσε επίσης το Κίεβο να υπογράψει μια συμφωνία ουδετερότητας και να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία των φιλορωσικών οιονεί κρατών του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ στα ανατολικά.
Αν και η Ουκρανία δεν είναι επίσημο μέλος της συμμαχίας, η χώρα διατηρεί δεσμούς με τη συμμαχία και το 1997 ιδρύθηκε η Νατο-Ουκρανική Επιτροπή (NUC) για να διερευνήσει τη συνεργασία σε θέματα ασφάλειας και άλλους τομείς αμοιβαίου ενδιαφέροντος, γεγονός που οδήγησε το ΝΑΤΟ να συνδράμει τη χώρα σε μια σειρά θεμάτων που σχετίζονται με την ασφάλεια, όπως η κυβερνοάμυνα και η εξουδετέρωση εκρηκτικών μηχανισμών.
Το 2009, υπογράφηκε η Διακήρυξη για τη συμπλήρωση του Νατο-Ουκρανικού Χάρτη, η οποία δίνει στην NUC ρόλο στην προώθηση με εγχώριες μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες που αφορούν τα πάντα, από την πολιτική, την οικονομία και το νομικό σύστημα μέχρι την εθνική ασφάλεια και τον στρατό.
Οι στόχοι καταρτίζονται και συμφωνούνται στο πλαίσιο ενός ετήσιου εθνικού προγράμματος, το οποίο επανεξετάζεται από τους συμμάχους ετησίως για να αξιολογηθεί η πρόοδος της Ουκρανίας με σκοπό την πιθανή μελλοντική αποδοχή της ως μέλους του ΝΑΤΟ, αν και «η ευθύνη για την εφαρμογή πέφτει κυρίως στην Ουκρανία».
Γιατί δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί μία πλήρης ένταξη στο ΝΑΤΟ
Από τον Ιούνιο του 2020, το ΝΑΤΟ έχει επίσης αναγνωρίσει την Ουκρανία ως «εταίρο ενισχυμένων ευκαιριών», ένα καθεστώς που επεκτείνεται επίσης σε άλλα έθνη μη μέλη, όπως η Αυστραλία και η Σουηδία, τα οποία έχουν «συμβάλει σημαντικά σε επιχειρήσεις και αποστολές υπό την ηγεσία του ΝΑΤΟ», όπως έκανε η Ουκρανία στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, το Ιράκ και το Αφγανιστάν.
Ωστόσο, η πλήρης ένταξη παραμένει άπιαστη και θα απαιτούσε μια μακρά διαδικασία που θα απαιτούσε την υπογραφή ενός σχεδίου δράσης για την ένταξη και από τα 30 σημερινά κράτη μέλη της συμμαχίας. Υπό το πρίσμα της επίθεσης της Ρωσίας, η Ουκρανία έχει πλέον την υποστήριξη και των 30, με τη Γαλλία και τη Γερμανία να εγκαταλείπουν τις ιστορικές τους αντιρρήσεις για το μεγαλύτερο συμφέρον της προστασίας της χώρας.
Ωστόσο, μια βασική προϋπόθεση για την εισδοχή είναι ότι κάθε υποψήφιο κράτος δεν έχει «ανεπίλυτες εξωτερικές εδαφικές διαφορές» σε εκκρεμότητα, μια προϋπόθεση που δεν μπορούσε να εκπληρωθεί ούτε πριν από τις 24 Φεβρουαρίου λόγω των συνεχιζόμενων μαχών στο Ντονμπάς από το 2014, όπου ο ουκρανικός στρατός μάχεται με φιλορώσους αυτονομιστές αντάρτες σε μια σύγκρουση που έχει κοστίσει περίπου 14.000 ζωές τα τελευταία οκτώ χρόνια.
Από την πλευρά της, η επίσημη θέση του ΝΑΤΟ παραμένει ότι «μια κυρίαρχη, ανεξάρτητη και σταθερή Ουκρανία, σταθερά προσηλωμένη στη δημοκρατία και το κράτος δικαίου, είναι το κλειδί για την ευρωατλαντική ασφάλεια».
Επισημαίνει ότι οι δεσμοί του με τη χώρα χρονολογούνται από την εποχή της διάλυσης της ΕΣΣΔ και ότι η συνεργασία έπρεπε να εντατικοποιηθεί υπό το φως των γεγονότων του 2014, όταν η Ρωσία προχώρησε στην προσάρτηση της Κριμαίας ως απάντηση στην απομάκρυνση του φιλοκρεμλίνου προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς σε ένα κύμα λαϊκών διαδηλώσεων.
Η θέση των ΗΠΑ και ο Πούτιν
Για τις ΗΠΑ, η πορεία της Ουκρανίας προς την ένταξη στο ΝΑΤΟ δεν είναι ξεκάθαρη.
Ενώ ο υπουργός Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν δήλωσε στην Επιτροπή Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας μόλις στις 8 Ιουνίου 2021 ότι «υποστηρίζουμε την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ», η αναπληρώτριά του, Γουέντι Σέρμαν, ήταν πιο επιφυλακτική όταν ασχολήθηκε με το θέμα τον Ιανουάριο, λέγοντας μόνο: «Μαζί, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί μας στο ΝΑΤΟ κατέστησαν σαφές ότι δεν θα κλείσουμε την πόρτα στην πολιτική των ανοικτών θυρών του ΝΑΤΟ – μια πολιτική που ήταν πάντα κεντρική για τη συμμαχία του ΝΑΤΟ».
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν είναι εν τω μεταξύ γνωστό ότι είναι αποφασισμένος να δει την πολιτική και δικαστική διαφθορά να πατάσσεται στην Ουκρανία και είναι απρόθυμος να προκαλέσει περαιτέρω τη Μόσχα.
Όσον αφορά τη Ρωσία, ενώ ο δηλωμένος λόγος του κ. Πούτιν για την έναρξη της «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης» κατά της Ουκρανίας τον περασμένο μήνα είναι η «αποναζιστικοποίηση» και η «αποστρατιωτικοποίηση» της χώρας με την απομάκρυνση της σημερινής της κυβέρνησης, η οποία επιμένει ότι αποτελεί απειλή, η αντίθεσή του στην ένταξη του γειτονικού κράτους στην προστατευτική αγκαλιά του ΝΑΤΟ δεν είναι μυστική.
Ο ηγέτης του Κρεμλίνου πιστεύεται ευρέως ότι δυσανασχετεί με τις φιλοδοξίες της Ουκρανίας να γίνει μια ελεύθερη, δυτικού τύπου δημοκρατία και να απορρίψει την απώλειά της και εκείνη άλλων πρώην σοβιετικών δορυφορικών κρατών μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1989, επιμένοντας σε τηλεοπτικό διάγγελμα τον Φεβρουάριο: «Η Ουκρανία αποτελεί αναφαίρετο μέρος της δικής μας ιστορίας, του πολιτισμού και του πνευματικού μας χώρου. Αυτοί είναι οι σύντροφοί μας, οι πιο αγαπημένοι μας – όχι μόνο συνάδελφοι, φίλοι και άνθρωποι που κάποτε υπηρετήσαμε μαζί, αλλά και συγγενείς, άνθρωποι που συνδέονται με αίμα, με οικογενειακούς δεσμούς».
Ο κ. Πούτιν έχει επίσης επανειλημμένα επικρίνει το ΝΑΤΟ για αυτό που θεωρεί ως τη σταδιακή επεκτάσή του προς τα ανατολικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η οποία είδε τη συμμαχία να εισάγει πρώην σοβιετικά εδάφη το 1999 και ξανά το 2004, κάτι που, όπως υποστηρίζει, συνέβη κατά παράβαση των υποσχέσεων που έδωσε στον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ.
