Πολλές φορές παρατηρώντας πράγματα και καταστάσεις ή συγκρίνοντάς τα, νιώθουμε πως αποδίδονται χαρακτηριστικά αλλοιωμένα από την πραγματικότητα. Κάποιες φορές φωτίζονται μονομερώς είτε τα αρνητικά, είτε τα θετικά – ανάλογα με τη σκοπιά που τα κοιτάζουμε. Κι έτσι είναι. «Η ιστορία θα μπορούσε να είναι πιο αντικειμενικός κριτής», μου απάντησε ο Μάκης Παπαδημητρίου σε μια ερώτηση, την προτελευταία της συνέντευξης που ακολουθεί, και έχει να κάνει με τη συμπεριφορά των κοινωνιών στο πέρασμα των δεκαετιών και το περίφημο φιλότιμο του Έλληνα. «Πάντως φιλότιμο υπάρχει και σήμερα, όπως και κακία και σκληρότητα υπήρχε στο παρελθόν, όπως και όλα θα υπάρξουν στο μέλλον», σημείωσε ο βραβευμένος ηθοποιός που φέτος πρωταγωνιστεί σε δύο παραστάσεις.
Με τον Μάκη Παπαδημητρίου συναντηθήκαμε στο θέατρο Πτι Παλαί, στη Ριζάρη. Εκεί όπου συνυπάρχει στο σανίδι με τη Μαρία Καβογιάννη και άλλους αξιόλογους ηθοποιούς, στην απολαυστική παράσταση «Τριαντάφυλλο στο στήθος». Στο συγκεκριμένο έργο, ο ένας πρωταγωνιστής βιώνει τη θλίψη της απώλειας. Ο άλλος την απεγνωσμένη ανάγκη για επικοινωνία. «Ποιο συναίσθημα από τα δύο είναι πιο ισχυρό;», τον ρώτησα. «Η θλίψη της απώλειας ίσως και να φθίνει με τον καιρό. Η μοναξιά είναι μεγάλο βάσανο», απάντησε.
Από την άλλη, στα «39 σκαλοπάτια», που αυτό το διάστημα έχουν ανέβει και παίζονται στη Θεσσαλονίκη στο Θέατρο Αριστοτέλειον, σε μετάφραση και σκηνοθεσία του Μ. Παπαδημητρίου, ο ήρωας παρασύρθηκε, χωρίς καλά καλά να το καταλάβει, δημιουργώντας μια πλοκή και μια ασυνήθιστη ταχύτητα επί σκηνής.
Ακολουθεί η συνέντευξη του Μάκη Παπαδημητρίου
– Είναι αλήθεια πως είναι πιο δύσκολο να παίξει ένας ηθοποιός κωμωδία, παρά δράμα;
Δεν είναι θέμα δυσκολίας, τουλάχιστον δεν το βλέπω έτσι. Και δεν θεωρώ ότι πρόκειται για διαφορετικό είδος θεάτρου, με την έννοια που ίσως το βλέπει ή το κατηγοριοποιεί το κοινό. Μια παράσταση είναι μια συλλογική δουλειά, που πρέπει να στηρίζεται στη συνεργασία και την ανάδειξη του συνόλου προς όφελος της παράστασης και όχι να «απομονώνει» και να επισημαίνει συγκεκριμένα ταλέντα ή ευκολίες. Πιστεύω πως με μια υγιή συνεργασία όλοι μπορούν να παίξουν και κωμωδία και δράμα, αν και η επιτυχία ή η αποτυχία της κρίνεται βάσει υποκειμενικών κριτηρίων κάθε φορά – κάτι που αρέσει σε έναν μπορεί να μην αρέσει σε άλλον. Οπότε η παράσταση, και κατ’ επέκταση οι ηθοποιοί, δεν μπορεί να σκέφτονται πώς θα αρέσουν. Η διαφορά που υπάρχει πάντως είναι ότι στην κωμωδία, ορισμένες φορές, η εμπλοκή του κοινού είναι πιο εμφανής.
– Στο «Τριαντάφυλλο στο στήθος» βιώνουμε τη θλίψη της απώλειας και την ανάγκη για επικοινωνία. Ποιο συναίσθημα είναι πιο ισχυρό;
Η θλίψη της απώλειας ίσως και να φθίνει με τον καιρό, οπότε θα έλεγα ότι η ανάγκη για επικοινωνία είναι πιο ισχυρή. Η μοναξιά είναι μεγάλο βάσανο.
– Κλασικό κείμενο με απόδοση στο σήμερα ή σύγχρονο κείμενο γραμμένο στο σήμερα;
Και τα δύο. Και επιπροσθέτως κλασικό με «χθεσινή» απόδοση και σύγχρονο γραμμένο στο «χθες».
– Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που θέσατε ως σκηνοθέτης στα «39 σκαλοπάτια» και καταφέρατε να βγάλετε εις πέρας;
Δεν έβαλα καμία πρόκληση, οπότε δυστυχώς δεν μπορώ να απαντήσω. Είμαι ευτυχής που η παράσταση βρήκε μεγάλη ανταπόκριση στην Αθήνα και, όπως φαίνεται, το ίδιο συμβαίνει και στη Θεσσαλονίκη που παίζεται τώρα.
– Γιατί σχεδόν πάντα γίνεται ένας ηθοποιός, σκηνοθέτης και όχι ένας σκηνοθέτης, ηθοποιός;
Σχεδόν πάντα ένας ποδοσφαιριστής ή μπασκετμπολίστας γίνεται προπονητής, ένας άλτης γίνεται προπονητής, ένας μουσικός γίνεται δάσκαλος και όχι το αντίθετο, σαν να υπάρχει μια διαδικασία ωρίμανσης σε ανθρώπους που ξεκίνησαν να κάνουν κάτι και ασχολούνται μετά από χρόνια με κάτι παρεμφερές. Ίσως χρειάζεται και η εμπειρία για κάποιον που δεν έχει σπουδάσει σκηνοθέτης και έρχεται πιο φυσιολογικά το να γίνει σκηνοθέτης ή να σκηνοθετήσει, ενώ συνεχίζει να είναι ηθοποιός. Υπάρχουν πάντως παραδείγματα (στον καλλιτεχνικό χώρο κυρίως, γιατί στον αθλητισμό η ηλικία είναι ένα εμπόδιο) που σκηνοθέτες έγιναν και ηθοποιοί.
– Να επιστρέψουμε στο έργο του Μπάρλοου, τα «39 σκαλοπάτια», εκεί όπου ο Richard Hannay είχε μια βαρετή ζωή, αλλά βρίσκει μια μυστηριώδη γυναίκα που τον οδήγησε σε μια ζωή με ανατροπές. Οι ανατροπές δεν έχουν ρίσκο;
Δεν ξέρω αν έχουν ρίσκο, αλλά δεν ήταν αυτός ο λόγος που άλλαξε η ζωή του Richard Hannay. Παρασύρθηκε χωρίς καλά καλά να το καταλάβει, δεν θεωρώ ότι ήταν μια απόφαση συνειδητή το να ρισκάρει στη ζωή του, ήταν περισσότερο για να ξεκολλήσει από τη βαρεμάρα του. Και πήγε όπως τον οδήγησαν τα γεγονότα. Τώρα αν η ανατροπή έχει ρίσκο, δεν ξέρω. Μου μοιάζει περισσότερο ρητορική ερώτηση.
– Ο ηθοποιός του σήμερα στην Ελλάδα έχει σημαντικές διαφορές από τον ηθοποιό της δεκαετίας του ‘90;
Σημαντικές διαφορές δεν θα έλεγα ότι έχουν. Μπορώ να κρίνω μόνο από αυτά που βλέπω στην τηλεόραση, γιατί τότε θέατρο δεν πήγαινα. Από αυτά και μόνο και χωρίς καμία διάθεση σύγκρισης (άλλη εποχή εκείνη), νομίζω ότι οι ηθοποιοί σήμερα, γενικά μιλώντας, είναι πολύ καλύτεροι. Γενικά. Το ότι υπήρχαν άνθρωποι που ξεχώρισαν τότε και έκαναν πολύ ωραία πράγματα φυσικά δεν το αμφισβητεί κανείς. Στην εποχή της τεχνολογίας, όμως, οι τρόποι για να εμπλουτίσουν τις γνώσεις και να επικοινωνήσουν με πράγματα που γίνονται και εκτός χώρας οι ηθοποιοί του σήμερα, είναι μάλλον πιο τυχεροί και προνομιούχοι.
– Έχετε συμμετάσχει σε πολλές και διαφορετικές παραγωγές, τόσο στο θέατρο όσο και στον κινηματογράφο. Υπάρχει κάποιος ρόλος που θεωρείτε για εσάς σημείο αναφοράς; Που δίχως αυτήν την εμπειρία ενδεχομένως να ήσασταν κάτι διαφορετικό;
Φυσικά, όλοι. Από τον μικρότερο στον μεγαλύτερο ρόλο. Και δεν γίνεται να επιλέξω έναν. Είναι κάποιοι ρόλοι στο θέατρο, στην τηλεόραση και στο σινεμά που ξεχώρισαν λόγω της προβολής ή της απήχησης που είχαν. Δεν καθορίζουν, όμως, αποκλειστικά αυτοί οι ρόλοι ή ένας από αυτούς αυτό που είμαι. Και δεν υπάρχει και τρόπος να το μάθουμε ποτέ, αν δεν έκανα κάποιον, τι θα γινόταν, κανείς δεν μπορεί να ξέρει. Επιπλέον, αυτό που μας καθορίζει -σαν επιλογή- μπορεί πολλές φορές να είναι μια άρνηση κι όχι μια συναίνεση για συνεργασία.
– Πειραματικό θέατρο με επιτυχία που δεν είναι σίγουρη ή κλασικό έργο με γεμάτο θέατρο;
Προτιμώ να υπάρχει μια ισορροπία. Ούτε αποκλειστικά το ένα ούτε αποκλειστικά το άλλο. Όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν, θέλω να κάνω και τα δύο. Και συμπεριλαμβάνω μέσα και το σινεμά.
– Κριτικές για τη δουλειά σας διαβάζετε; Σας απασχολεί τι γράφουν για εσάς;
Έχω σταματήσει εδώ και πάρα πολλά χρόνια να διαβάζω κριτικές. Δεν διαβάζω ούτε για μένα, ούτε για τις παραστάσεις που παίζω, ούτε για άλλες παραστάσεις και συναδέλφους. Δεν με ενδιαφέρει ούτε με απασχολεί. Έχουν γράψει τα χειρότερα για τις καλύτερες παραστάσεις που έχω παίξει και τα καλύτερα για τις χειρότερες. Επίσης, σε κάποια site ή και σε κάποια έντυπα η κριτική έχει να κάνει με το ποσό της διαφήμισης που παίρνουν, γνωστό εδώ και χρόνια. Γιατί να με ενδιαφέρει;
– Αν μπορούσατε να συναντήσετε μια προσωπικότητα που δεν βρίσκεται στη ζωή και να περάσετε 2 ώρες κουβεντιάζοντας, ποιος ή ποια θα ήταν;
Ο Άιρτον Σένα. Θα κουβεντιάζαμε για τον τρόπο που οδηγούσε στους αγώνες αυτοκινήτων της φόρμουλα ένα και για τη διαμάχη του με τον Προστ.
– Έχετε κι εσείς την αίσθηση πως η ζωή αλλά και οι άνθρωποι είναι πιο σκληροί σήμερα; Κάποτε λέγαμε πως ο Έλληνας είχε φιλότιμο. Μήπως ήταν ένα υπερεκτιμημένο αντίδοτο στη φτώχεια όλο αυτό ή απλά σήμερα έχει χαθεί ο δρόμος;
Εξαρτάται σε ποια περίοδο, πριν πόσα χρόνια, αναφέρεστε. Κάθε γενιά χαρακτηρίζει τις προηγούμενες σαν πιο αθώες, αν και λόγω του χρονικού χάσματος, ιδία άποψη δεν μπορεί να έχει κάποιος. Η ιστορία θα μπορούσε να είναι πιο αντικειμενικός κριτής. Πάντως, φιλότιμο υπάρχει και σήμερα, όπως και κακία και σκληρότητα υπήρχε στο παρελθόν, όπως και όλα θα υπάρξουν στο μέλλον. Είναι η σκοπιά που κοιτάζουμε τα πράγματα που πολλές φορές τους αποδίδουν χαρακτηριστικά αλλοιωμένα από την πραγματικότητα και τα φωτίζουν είτε αρνητικά είτε θετικά.
– Κύριε Παπαδημητρίου, συνηθίζουμε να χρησιμοποιούμε τον στίχο του Καβάφη πως σημασία δεν έχει ο προορισμός αλλά η διαδρομή. Αν δεν υπήρχε όμως η Ιθάκη, δεν θα υπήρχε και το ταξίδι…
Προτιμώ τα εξής: «O μόνος δρόμος είναι ο δρόμος» – Άλκης Αλκαίος. «Την καλησπέρα μου στα ιδανικά σας» – Νίκος Καρούζος. «Το σύμπαν και η ανθρώπινη βλακεία είναι άπειρα. Αν και δεν είμαι σίγουρος για το πρώτο» – Άλμπερτ Αϊνστάιν.
