Η νέα σειρά του Netflix, «Apple Cider Vinegar», αφηγείται την ιστορία της Belle Gibson, μιας influencer στον χώρο της ευεξίας, η οποία απέκτησε πιστό κοινό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καταγράφοντας τη «μάχη» της με τον καρκίνο.
Το 2015, αποκαλύφθηκε ότι η Gibson ήταν απατεώνισσα. Ποτέ δεν είχε καρκίνο και είχε πει ψέματα σχετικά με τις φιλανθρωπικές δωρεές της προς άρρωστα παιδιά και οργανισμούς. Η σειρά παρουσιάζει την άνοδο και την πτώση της, εστιάζοντας σε ψυχολογικούς παράγοντες που επηρέασαν την απάτη της.
Ωστόσο, η ιστορία της Gibson δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μια μεμονωμένη απάτη. Αντίθετα, αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου φαινομένου που επιτρέπει σε άτομα – χωρίς την απαραίτητη επιστημονική γνώση – να αποκτούν αξιοπιστία και επιρροή στο διαδίκτυο.
Η Belle Gibson και η άνοδος των influencers ευεξίας
Τη δεκαετία του 2000, η «επανάσταση των blogs» άλλαξε τον τρόπο που παράγεται και καταναλώνεται η πληροφορία. Τα blogs επέτρεψαν σε δημιουργούς περιεχομένου να μοιράζονται τις προσωπικές τους εμπειρίες, ενώ σχηματίστηκαν μεγάλες διαδικτυακές κοινότητες γύρω από θέματα όπως η υγεία και η αυτοβελτίωση.
Η Gibson εκμεταλλεύτηκε αυτήν την τάση, δημιουργώντας το blog «The Whole Pantry», όπου περιέγραφε τη φερόμενη μάχη της με μια σπάνια και ανίατη μορφή καρκίνου του εγκεφάλου. Υποστήριζε ότι είχε απορρίψει τις συμβατικές θεραπείες και προωθούσε την ιδέα της αυτοΐασης μέσω της διατροφής, της θετικής σκέψης και των εναλλακτικών θεραπειών, όπως η αγιουρβεδική ιατρική, η κρανιοϊερή θεραπεία και η οξυγονοθεραπεία.
Το blog της εξελίχθηκε σε εφαρμογή το 2013 και σε βιβλίο το 2014. Η δημοσίευση του βιβλίου από έναν έγκριτο εκδοτικό οίκο, καθώς και η συνεργασία της με γνωστά brands, ενίσχυσαν την αξιοπιστία της.
Η Gibson μεταπήδησε στον κόσμο των social media με κύρια πλατφόρμα επικοινωνίας το Instagram, όπου χρησιμοποιούσε φωτογραφίες, συγκινητικές αφηγήσεις και εμπνευσμένα μηνύματα για να δημιουργήσει μια αίσθηση οικειότητας με τους ακολούθους της.
Οι influencers της ευεξίας, όπως επισημαίνεται σε άρθρο στο The Conversation, χτίζουν σχέσεις εμπιστοσύνης παρουσιάζοντας τον εαυτό τους ως αυθεντικό και ανεξάρτητο από κυβερνήσεις και φαρμακευτικές εταιρείες.
Η Gibson, μέσα από το βιβλίο της, προωθούσε τη φιλοσοφία της αυθεντικότητας. Αυτή η περσόνα δεν της χάρισε μόνο διαδικτυακή φήμη, αλλά της επέτρεψε να καλλιεργήσει μια παρακοινωνική σχέση με το κοινό της.
Πρόκειται για συναισθηματικούς δεσμούς που δημιουργεί το κοινό με δημόσια πρόσωπα, οι οποίοι, παρότι είναι μονόπλευροι, μπορεί να μοιάζουν αληθινοί και προσωπικοί. (Διαβάστε αναλυτικότερα: Παρακοινωνικές σχέσεις: Γιατί «κολλάμε» με τους διάσημους)
Μια «βιομηχανία» απατεώνων ευεξίας
Μετά το σκάνδαλο, η κοινή γνώμη αναζήτησε τους υπεύθυνους. Η κριτική στράφηκε προς τα μέσα ενημέρωσης που εξύμνησαν την Gibson, προς τις εκδοτικές εταιρείες που δεν διασταύρωσαν τους ισχυρισμούς της και προς τη βιομηχανία της ευεξίας που συχνά προωθεί παραπληροφόρηση και ψευδοεπιστήμη.
Η Gibson έγινε διάσημη σε μια εποχή χαμηλής εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς. Η προσωπική της εμπειρία αντιμετωπίστηκε ως πιο αξιόπιστη από την επιστημονική γνώση.
Όπως και πολλοί influencers εναλλακτικής υγείας, έτσι και εκείνη εξέφραζε δυσπιστία απέναντι στη συμβατική ιατρική, προωθώντας αμφιλεγόμενες πρακτικές όπως η θεραπεία Gerson (μια δίαιτα που υποτίθεται ότι θεραπεύει τον καρκίνο μέσω συγκεκριμένης διατροφής, συμπληρωμάτων και κλύσματος) και η κατανάλωση μη παστεριωμένου γάλακτος.
Η Gibson επικαλέστηκε τις παρενέργειες της χημειοθεραπείας και της ακτινοθεραπείας ως εργαλείο για να προωθήσει τον εναλλακτικό της τρόπο ζωής ως μια πιο ελπιδοφόρα και «φυσική» επιλογή.
Παρόλο που το 2017 καταδικάστηκε για παραπλανητική και απατηλή συμπεριφορά και της επιβλήθηκε πρόστιμο 410.000 αυστραλιανών δολαρίων, το φαινόμενο της εξαπάτησης στον χώρο της ευεξίας δεν μειώθηκε.
Αντιθέτως, όπως τονίζεται στο The Conversation, αναδείχθηκαν νέες περιπτώσεις δημιουργών περιεχομένου που εκμεταλλεύονται την ανάγκη των ανθρώπων για ελπίδα και ίαση, προωθώντας ψευδοεπιστημονικές θεραπείες, όπως τα κουκούτσια βερίκοκου και το τσάι από φύλλα γκραβιόλας, ως αντικαρκινικές λύσεις.
Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, όπως το TikTok, τα Instagram Reels και τα YouTube Shorts, έχουν αλλάξει τα δεδομένα. Σήμερα, κάποιος μπορεί να αποκτήσει εκατομμύρια προβολές μέσα σε λίγες ώρες, χωρίς καν να έχει χτίσει σταδιακά ένα κοινό, όπως έπρεπε να κάνει η Gibson.
Το πρόβλημα της παραπληροφόρησης στον χώρο της ευεξίας είναι μεγαλύτερο από την ίδια την Gibson. Παραμένει ένα ανησυχητικό φαινόμενο που συνεχώς εξελίσσεται, τροφοδοτούμενο από την ανάγκη των ανθρώπων για ελπίδα, την έλλειψη εμπιστοσύνης στην ιατρική και την αλγοριθμική ενίσχυση της παραπληροφόρησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Οι τεχνικές χειραγώγησης των απατεώνων της ευεξίας
Οι απατεώνες της ευεξίας, όπως επισημαίνουν ψυχολόγοι στο Parade, χρησιμοποιούν εξειδικευμένες τεχνικές ψυχολογικής χειραγώγησης για να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των θυμάτων τους. Σύμφωνα με ειδικούς ψυχολόγους, υπάρχουν συγκεκριμένες στρατηγικές που τους βοηθούν να πετύχουν αυτόν τον σκοπό
► Συναισθηματική χειραγώγηση. Οι απατεώνες εντοπίζουν τις ευάλωτες πτυχές των ανθρώπων, όπως οικονομικά προβλήματα ή μοναξιά, και εκμεταλλεύονται αυτά τα συναισθήματα για να δημιουργήσουν μια ψεύτικη αίσθηση οικειότητας. Χρησιμοποιούν συγκινητικές ιστορίες που περιέχουν έναν συνδυασμό αλήθειας και ψέματος, ώστε να φαίνονται πιο πειστικές. Ακόμα και αν κάποιος παρατηρήσει ασυνέπειες, οι επιτήδειοι αυτοί διαθέτουν την αυτοπεποίθηση να κάνουν το θύμα να πιστέψει ότι εκείνο έχει κάνει λάθος.
► Συναισθηματική απορρύθμιση και αίσθηση επείγοντος. Μια πολύ συνηθισμένη τακτική είναι η δημιουργία άγχους ή φόβου, ώστε το θύμα να δράσει παρορμητικά, χωρίς να σκεφτεί λογικά. Όταν κάποιος βρίσκεται σε συναισθηματική σύγχυση, είναι πιο πιθανό να κάνει μη ορθολογικές επιλογές. Οι απατεώνες της ευεξίας παρουσιάζουν τα προϊόντα ή τις θεραπείες τους ως τη μοναδική λύση σε ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας, εκμεταλλευόμενοι την αγωνία των ανθρώπων για την ευεξία τους.
► Μίμηση και επίκληση αυθεντίας. Πολλοί από αυτούς τους απατεώνες παρουσιάζουν τον εαυτό τους ως ανθρώπους που πέρασαν από τις ίδιες δυσκολίες με το κοινό τους. Αυτή η τακτική δημιουργεί μια ψευδαίσθηση οικειότητας και αλληλεγγύης. Παράλληλα, προσπαθούν να αναδειχθούν ως αυθεντίες στον τομέα της υγείας και της ευεξίας, προβάλλοντας ψεύτικα ή υπερβολικά επιτεύγματα.
► Αρχή της αμοιβαιότητας. Οι επιτήδειοι χρησιμοποιούν μικρές χάρες ή δωρεάν δείγματα ως μέσο χειραγώγησης, δημιουργώντας μια αίσθηση υποχρέωσης στο θύμα. Όταν έρθει η ώρα να ζητήσουν χρήματα ή υποστήριξη, το θύμα νιώθει ότι πρέπει να ανταποδώσει την καλοσύνη, ακόμα και αν αυτό δεν είναι προς το συμφέρον του.
Πώς να προστατευτείτε από τους απατεώνες της ευεξίας
Η καλύτερη άμυνα απέναντι σε αυτούς τους επιτήδειους είναι η συνειδητή και κριτική σκέψη. Ακολουθούν μερικές συμβουλές για να αποφύγετε την παγίδα τους:
- Ακούστε το ένστικτό σας: Αν κάποιος προσπαθεί να σας πείσει να αγνοήσετε τις αμφιβολίες σας, είναι σημάδι χειραγώγησης.
- Αποφύγετε την παρόρμηση: Πάντα να δίνετε στον εαυτό σας χρόνο για να εξετάσετε μια προσφορά πριν δεσμευτείτε.
- Αναρωτηθείτε αν είναι πολύ καλό για να είναι αληθινό: Αν ένα προϊόν ή μια θεραπεία υπόσχεται εξαιρετικά αποτελέσματα χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση, πιθανότατα πρόκειται για απάτη.
- Μην υποκύπτετε σε πιέσεις: H τακτική του κατεπείγοντος χρησιμοποιείται πολύ συχνά για να σας κάνουν να δράσετε γρήγορα. Αν αισθάνεστε πίεση, κάντε ένα βήμα πίσω και σκεφτείτε λογικά.
Η ενημέρωση και η κριτική σκέψη είναι τα πιο ισχυρά εργαλεία απέναντι στους απατεώνες της ευεξίας. Προστατεύστε τον εαυτό σας και τους γύρω σας, υιοθετώντας μια πιο προσεκτική και κριτική προσέγγιση στις υποσχέσεις που ακούτε.
