Η μηνιγγίτιδα είναι μια σοβαρή λοίμωξη που μπορεί να επηρεάσει βρέφη, παιδιά και ενήλικες. Πόσο επικίνδυνη είναι πραγματικά; Ποια είναι τα πρώτα συμπτώματα που πρέπει να μας ανησυχήσουν; Και πόσο σημαντικός είναι ο εμβολιασμός στην πρόληψη της ασθένειας;
Στο Newsbeast μίλησε η κα Κλεονίκη Ρόκα, Παιδίατρος, MD, PhD, Διευθύντρια ΕΣΥ, Πανεπιστημιακή Ογκολογική Αιματολογική Μονάδα, Α’ Παιδιατρική Κλινική Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» και απαντά σε όλες τις ερωτήσεις που απασχολούν τους γονείς.
Τι είναι η μηνιγγίτιδα και γιατί θεωρείται τόσο επικίνδυνη για τα παιδιά;
Μηνιγγίτιδα είναι η φλεγμονή των μεμβρανών που περιβάλλουν και προστατεύουν τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό, είναι δηλαδή η φλεγμονή των μηνίγγων.
Συνηθέστερα προκαλείται από λοίμωξη, οφειλόμενη κυρίως σε βακτήρια/μικρόβια (βακτηριακή μηνιγγίτιδα) ή ιούς (ιογενής μηνιγγίτιδα). Σπανιότερα είναι δυνατό να προκαλείται από μύκητες ή παράσιτα. Η ιογενής μηνιγγίτιδα είναι πιο συχνή, ωστόσο η βακτηριακή μηνιγγίτιδα είναι βαρύτερη και είναι δυνατό να οδηγήσει σε επιπλοκές, ακόμη και θάνατο.
Η μηνιγγίτιδα μπορεί να εμφανιστεί σε όλες τις ηλικίες, αν και φαίνεται ότι τα παιδιά διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν βακτηριακή ή ιογενή μηνιγγίτιδα.
Πώς μπορεί ένας γονέας να αναγνωρίσει τα πρώτα συμπτώματα της νόσου;
Τα συμπτώματα της νόσου ποικίλλουν ανάλογα με την ηλικία του ασθενή, αλλά και την αιτία. Τα αρχικά συμπτώματα είναι δυνατό να εμφανιστούν αμέσως ή λίγες ώρες μετά από εικόνα «κοινού κρυολογήματος», διαρροϊκών κενώσεων, εμέτων ή άλλων συμπτωμάτων λοιμώξεως.
Συνήθη συμπτώματα είναι ο πυρετός, η κεφαλαλγία, η ευαισθησία στο φως, η δυσκαμψία στον αυχένα, η ναυτία, η κακή διάθεση ή ανορεξία, η ευερεθιστότητα, η σύγχυση και η εύκολη κόπωση. Είναι επίσης δυνατό να εμφανιστούν σπασμοί ή εξάνθημα.
Ειδικά για τα βρέφη, τα συμπτώματα συνήθως είναι μη ειδικά. Συμπτώματα που πρέπει να οδηγούν σε άμεση εκτίμηση από τον παιδίατρο είναι η μείωση στην πρόσληψη τροφής, η υπνηλία, η ευερεθιστότητα, το υψίσυχνο κλάμα και η μη ανακούφιση ακόμη και όταν τα πάρουμε στην αγκαλιά μας. Ενδέχεται επίσης να προέχει και να σφύζει η πηγή τους (το μαλακό ευένδοτο σημείο στο κεφαλάκι). Θα πρέπει να τονίσουμε ότι τα βρέφη και ιδιαίτερα τα νεογνά ενδέχεται να μην εμφανίσουν υψηλό πυρετό, συνεπώς οι γονείς δεν πρέπει να επαναπαύονται αν δουν τα παραπάνω συμπτώματα και το παιδί τους δεν έχει πυρετό.
Να σημειώσουμε ότι εκτός από τα βρέφη και τα νεογνά, άλλες ομάδες παιδιών που θεωρούνται αυξημένου κινδύνου να νοσήσουν από μηνιγγίτιδα είναι παιδιά με συχνές λοιμώξεις παραρρινίων κόλπων, πρόσφατες κακώσεις κεφαλής, με κατάγματα κρανίου ή πρόσφατο χειρουργείο στον εγκέφαλο, παιδιά με κοχλιακά εμφυτεύματα, καθώς επίσης και παιδιά που δεν έχουν εμβολιαστεί ή είναι μερικώς εμβολιασμένα για την ηλικία τους. Ευάλωτες ομάδες θεωρούνται επίσης οι ασθενείς με ανοσοκαταστολή ή ανοσοανεπάρκεια, καθώς και οι ασθενείς που δεν έχουν σπλήνα.
Σε κάθε περίπτωση, οι γονείς καλό είναι να συμβουλεύονται τον παιδίατρό τους και να είναι πρόθυμοι στο να εξεταστεί το παιδί τους όταν αυτό τους προταθεί.
Πόσο γρήγορα μπορεί να εξελιχθεί η μηνιγγίτιδα και ποιοι είναι οι πιθανοί κίνδυνοι αν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα;
Η βακτηριακή μηνιγγίτιδα θεωρείται η πιο επικίνδυνη και δυνητικά θανατηφόρα. Συνήθως εξελίσσεται σε ημέρες, αλλά ενδέχεται να οδηγήσει σε θάνατο σε λίγες ώρες. Παρ’ όλα αυτά, η έγκαιρη διάγνωση και κατάλληλη θεραπεία φαίνεται να επιτρέπουν σε περίπου 7 από τα 10 παιδιά που θα νοσήσουν από βακτηριακή μηνιγγίτιδα να αναρρώσουν χωρίς καμία επιπλοκή. Οι υπόλοιποι ασθενείς ενδέχεται να παρουσιάσουν σημαντικά προβλήματα από το νευρικό σύστημα όπως κώφωση, επιληπτικές κρίσεις, παράλυση ή και μαθησιακές διαταραχές.
Ποια εμβόλια υπάρχουν για την πρόληψη της μηνιγγίτιδας και ποια στελέχη καλύπτουν;
Θα πρέπει να τονίσουμε ότι η βακτηριακή μηνιγγίτιδα ανάλογα με την ηλικία είναι δυνατό να προκαλείται από διαφορετικά μικρόβια, όπως ο μηνιγγιτιδόκοκκος, ο πνευμονιόκοκκος κ.ά. Tα υπάρχοντα εμβόλια για την πρόληψη της βακτηριακής μηνιγγίτιδας είναι τα παρακάτω.
- To εμβόλιο Haemophilus influenzae τύπου b (Hib): για την πρόληψη λοίμωξης από το ομώνυμο βακτήριο που προκαλεί συνηθέστερα λοιμώξεις όπως πνευμονία και μηνιγγίτιδα σε παιδιά ηλικίας 2 μηνών μέχρι 5 ετών
- To εμβόλιο πνευμονιόκοκκου, συζευγμένο (PCV): κυκλοφορούν δύο εμβόλια το 13-δύναμο (PCV13) και το 15-δύναμο (PCV15), στο οποίο περιλαμβάνονται δύο επιπλέον ορότυποι, για την πρόληψη σοβαρών πνευμονιοκοκκικών λοιμώξεων, συμπεριλαμβανομένης της μηνιγγίτιδας από τους συγκεκριμένους ορότυπους του πνευμονιοκόκκου
- Το εμβόλιο πνευμονιόκοκκου, πολυσακχαριδικό (PPSV23) συνιστάται να γίνεται επιπλέον του συζευγμένου σε άτομα ≥2 ετών με αυξημένο κίνδυνο νόσησης από πνευμονιοκοκκικές λοιμώξεις
- Το εμβόλιο μηνιγγιτιδόκοκκου, συζευγμένο μονοδύναμο για την οροομάδα C (ΜCC) και τετραδύναμο για τις οροομάδες A,C,W135,Y (MCV4) με σκοπό την ενεργητική ανοσοποίηση και πρόληψη διηθητικής νόσου από τους συγκεκριμένους ορότυπους της N. meningitidis
- Το εμβόλιο μηνιγγιτιδόκοκκου οροομάδας Β, πρωτεϊνικό (ΜenB-4C ή MenB-fHbp) με σκοπό την προστασία από την διηθητική μηνιγγιτιδοκοκκική νόσο που προκαλείται από την οροομάδα Β του βακτηρίου N. meningitidis
Σε ποια ηλικία πρέπει να γίνεται ο εμβολιασμός και πόσες δόσεις απαιτούνται;
Ο σχεδιασμός των εμβολιασμών βασίζεται σε επιδημιολογικά δεδομένα και λαμβάνει κατ’ αρχάς υπόψη την ηλικία του παιδιού, καθώς συγκεκριμένα μικρόβια προκαλούν συνηθέστερα μηνιγγίτιδα σε διαφορετικές ηλικίες. Σημαντικό επίσης είναι να λαμβάνονται υπόψη τα επιδημιολογικά δεδομένα της εκάστοτε περιοχής στην οποία διαμένει το παιδί και φυσικά η διαθέσιμη επιστημονική γνώση και τεκμηρίωση.
Στην χώρα μας, η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών λαμβάνει υπόψη τα ανωτέρω δεδομένα και εκδίδει ετησίως το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών για παιδιά και εφήβους. Σύμφωνα λοιπόν με το πρόσφατο εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών για τα παιδιά και εφήβους για το 2024, τα εμβόλια που προφυλάσσουν από συγκεκριμένους ορότυπους μικροβίων σχετιζόμενους με εμφάνιση μικροβιακής μηνιγγίτιδας είναι τα εξής:
Εμβόλιο Haemophilus influenzae τύπου b (Hib)
Ο αριθμός των δόσεων εξαρτάται από την ηλικία έναρξης του εμβολιασμού
- Παιδιά 2–6 μηνών: 3 αρχικές δόσεις και 1 αναμνηστική δόση 12–15 μηνών
- Παιδιά 7–11 μηνών: 2 δόσεις και 1 αναμνηστική δόση 12-23 μηνών
- Παιδιά που πρωτοεμβολιάζονται σε ηλικία 12–23 μηνών: 2 δόσεις
- Παιδιά που πρωτοεμβολιάζονται σε ηλικία 24 μηνών και άνω: 1 δόση
Εμβόλιο πνευμονιόκοκκου, συζευγμένο (PCV), PCV13 ή PCV15
Ο αριθμός των δόσεων εξαρτάται από την ηλικία έναρξης του εμβολιασμού
- Παιδιά 2–4 μηνών: 2 αρχικές δόσεις PCV και 1 αναμνηστική δόση στους 12 μήνες
- Παιδιά 5–11 μηνών: 2 δόσεις και 1 αναμνηστική δόση στους 12 μήνες
- Παιδιά που πρωτοεμβολιάζονται σε ηλικία 12–23 μηνών: 2 δόσεις PCV
- Παιδιά που πρωτοεμβολιάζονται σε ηλικία 24 μηνών και άνω: 1 δόση PCV
- Πρόωρα με ηλικία κύησης κάτω των 37 εβδομάδων: προτείνεται σχήμα 3 δόσεων και μία επιπλέον αναμνηστική δόση
Εμβόλιο μηνιγγιτιδόκοκκου, συζευγμένο μονοδύναμο οροομάδας C (ΜCC) και τετραδύναμο οροομάδων A,C,W135,Y (MCV4)
- Το μονοδύναμο ΜCC γίνεται σε 1 δόση στους 12 μήνες
- Το τετραδύναμο ΜCV4 συνιστάται στην ηλικία των 11–12 ετών (με αναπλήρωση έως και τα 18 έτη), ανεξάρτητα αν έχει προηγηθεί εμβολιασμός με MCC
Εμβόλιο μηνιγγιτιδόκοκκου οροομάδας Β, πρωτεϊνικό (ΜenB-4C ή MenB-fHbp)
- Το εμβόλιο MenB-4C χορηγείται σε υγιή βρέφη σε δύο δόσεις στις ηλικίες 2 και 4 μηνών και μια αναμνηστική δόση στην ηλικία 12-15 μηνών. Ανάλογα με την ηλικία διενέργειας του 1ου εμβολιασμού διαφοροποιείται ο αριθμός των δόσεων.
- Το εμβόλιο MenΒ (ΜenB-4C ή MenB-fHbp αναλόγως με την ηλικία) συνιστάται από την ηλικία των 2 μηνών έως 18 ετών σε ομάδες αυξημένου κινδύνου, όπως βρέφη και παιδιά με ανατομική ή λειτουργική ασπληνία.
- Το εμβόλιο MenB-fHbp για παιδιά και εφήβους σε υψηλό κίνδυνο γίνεται σε ηλικία τουλάχιστον 10 ετών και απαιτούνται 3 δόσεις.
Στην περίπτωση που ένα παιδί δεν έχει εμβολιαστεί ή δεν είναι πλήρως εμβολιασμένο για την ηλικία του, υπάρχουν συστάσεις από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών για τη διενέργειά τους.
Είναι όλα τα εμβόλια υποχρεωτικά ή κάποια είναι προαιρετικά;
Στην Ελλάδα, όπως και σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υποχρεωτικά εμβόλια είναι για τον κοκκύτη, την ιλαρά, την παρωτίτιδα, την ερυθρά, τη διφθερίτιδα, τον τέτανο, την πολυομυελίτιδα, τον αιμόφιλο της ινφλουέντζας. Στη χώρα μας υποχρεωτικός είναι επιπλέον ο εμβολιασμός για την ηπατίτιδα τύπου Β και τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV). Το εμβόλιο για τη μηνιγγίτιδα τύπου Β συνιστάται να γίνεται, ωστόσο η δωρεάν χορήγησή του γίνεται μόνο σε παιδιά έως 18 μηνών, κάτι που ξεκίνησε από τον Αύγουστο του 2024.
Υπάρχει περίπτωση ένα παιδί να νοσήσει από μηνιγγίτιδα παρά τον εμβολιασμό;
Ναι, ένα παιδί που έχει εμβολιαστεί για την μηνιγγίτιδα ενδέχεται να νοσήσει. Αυτό συμβαίνει γιατί αν και τα εμβόλια έναντι του μηνιγγιτιδόκκου έχουν υψηλή ειδικότητα στο να προσφέρουν προστασία έναντι συγκεκριμένων στελεχών της μηνιγγίτιδας, δεν παρέχουν 100% προστασία έναντι όλων των τύπων. Επιπλέον, δεν πρέπει κανείς να ξεχνάει ότι η μηνιγγίτιδα προκαλείται, εκτός από στέλεχη / ορότυπους της N.meningitis, και από άλλα μικρόβια για τα οποία ενεχομένως υπάρχουν άλλα εμβόλια, αλλά και από ιούς.
Υπάρχουν παρενέργειες από τα εμβόλια της μηνιγγίτιδας και πόσο συχνές είναι;
Όπως συμβαίνει με όλα τα φάρμακα, τα εμβόλια ενδέχεται να προκαλέσουν ανεπιθύμητες ενέργειες σε ορισμένα άτομα. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες είναι σπάνιες και συνήθως είναι ήπιες και μικρής διάρκειας, με συνηθέστερη την εμφάνιση ήπιου πυρετού ή πόνου και ερυθρότητας στο σημείο της ένεσης. Γενικά, πρέπει να τονισθεί ότι τα εγκεκριμένα εμβόλια θεωρούνται πολύ ασφαλή, έχουν δοκιμασθεί πολλά χρόνια και ότι η μη διενέργεια εμβολιασμού στα παιδιά μας ενέχει σαφώς μεγαλύτερους κινδύνους τόσο για τα παιδιά μας όσο και για ολόκληρη την κοινωνία.
Εκτός από τον εμβολιασμό, υπάρχουν άλλα προληπτικά μέτρα που μπορούν να λάβουν οι γονείς για να προστατεύσουν τα παιδιά τους από τη μηνιγγίτιδα;
Άλλα προληπτικά μέτρα που μπορούν να λάβουν οι γονείς είναι:
- H υγιεινή των χεριών και η εκμάθηση αυτής στα μικρά παιδιά για τον περιορισμό των λοιμώξεων συνολικά
- H αποφυγή στενής επαφής με άτομα που παρουσιάζουν συμπτώματα λοίμωξης αναπνευστικού
- Η υιοθέτηση υγιεινού τρόπου ζωής με ισορροπημένη δίαιτα, φυσική άσκηση και επαρκείς ώρες ύπνου καθώς ενισχύουν τη φυσική κατάσταση και το ανοσοποιητικό σύστημα
- Η διαχείριση και φύλαξη των τροφίμων με σωστό τρόπο για την αποφυγή τροφιμογενών νοσημάτων που επίσης μπορεί να προκαλέσουν μηνιγγίτιδα
- Η εκπαίδευση και ενημέρωση των γονέων ώστε να αναγνωρίζουν πρώιμα και έγκαιρα συμπτώματα όπως πυρετός, πονοκέφαλος, αυχενική δυσκαμψία, φωτοευαισθησία, και να αναζητούν ιατρική εκτίμηση
- Τέλος, ο πλήρης εμβολιασμός όχι μόνο με εμβόλια έναντι του μηνιγγιτιδόκκου, αλλά και με τα εμβόλια για άλλα βακτήρια που προκαλούν μηνιγγίτιδα και η στενή επαφή, ενημέρωση και εκτίμηση από τον παιδίατρο
Πώς τα εμβόλια για την μηνιγγίτιδα επιδρούν στην υγεία της κοινότητας;
Η συμβολή του εμβολιασμού στην υγεία του γενικού πληθυσμού είναι υψίστης σημασίας καθώς εκτός από την μείωση της συχνότητας της μηνιγγιτιδοκοκκικής νόσου, προλαμβάνονται οι εξάρσεις και οι επιδημίες, προστατεύονται οι ευπαθείς ομάδες, μειώνεται η θνησιμότητα και θνητότητα, ενώ συγχρόνως ενισχύεται η ανοσία της αγέλης.
