Η ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελεί μία από τις σοβαρότερες απειλές για τη δημόσια υγεία στην Ευρώπη, προκαλώντας εκατοντάδες χιλιάδες πρόωρους θανάτους κάθε χρόνο.

Σύμφωνα τα τελευταία επίσημα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος (EEA), τα αιωρούμενα μικροσωματίδια (PM2.5) ευθύνονται για περίπου 239.000 θανάτους το 2022, ενώ άλλοι 48.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας της έκθεσης σε διοξείδιο του αζώτου (NO2).

Ωστόσο, οι επιπτώσεις δεν είναι ίδιες σε όλες τις χώρες, καθώς ορισμένες περιοχές πλήττονται πιο έντονα από την ατμοσφαιρική ρύπανση, επηρεαζόμενες από κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες, γεωγραφικές ιδιαιτερότητες και πολιτικές διαχείρισης.

Ποιες χώρες έχουν τον χειρότερο αέρα;

Οι υψηλότεροι δείκτες θνησιμότητας λόγω PM2.5 καταγράφονται στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Μεταξύ άλλων και στην Ελλάδα, όπου καταγράφονται 95 θάνατοι ανά 100.000. Σε απόλυτο αριθμό εκτιμάται πως τα θύματα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στη χώρα μας ανέρχονται σε 1.258 λόγω PM2.5 και σε 261 λόγω NO2.

Σύμφωνα με έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (OECD), το πρόβλημα στις περιοχές αυτές συνδέεται κυρίως με τη χρήση άνθρακα για θέρμανση στις κατοικίες και την αγροτική δραστηριότητα.

Τα Βαλκάνια και η Πολωνία βρίσκονται στη χειρότερη θέση, ενώ ακολουθεί και η Ιταλία, κυρίως το βόρειο τμήμα της, λόγω παρόμοιων πηγών ρύπανσης. Η οικονομική κατάσταση και οι παλαιότερες υποδομές σε αυτές τις περιοχές επιτείνουν την κρίση.

Θύματα λόγω PM2.5

Θύματα λόγω NO2

«Ο μεγαλύτερος διαχωρισμός στην Ευρώπη που βλέπουμε είναι μεταξύ ανατολής και δύσης και αυτό ευθυγραμμίζεται σε μεγάλο βαθμό με το ΑΕΠ και το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο των δύο ζωνών», δήλωσε στο Euronews η Zorana Jovanovic Andersen, καθηγήτρια περιβαλλοντικής επιδημιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης και μέλος της European Respiratory Society’s. στην επιτροπή περιβάλλοντος και υγείας.

Στις μεγάλες πόλεις της Δυτικής και Νότιας Ευρώπης, η ρύπανση από διοξείδιο του αζώτου (NO2) είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα. Η ρύπανση αυτή προκαλείται κυρίως από την κυκλοφορία αυτοκινήτων και τη βιομηχανική δραστηριότητα. Κεφαλαιώδεις πόλεις όπως το Παρίσι, η Μαδρίτη και η Αθήνα αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις στον περιορισμό των ρύπων.

Επιπτώσεις στην υγεία

Η έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση σχετίζεται με σοβαρές ασθένειες όπως:

  • Καρκίνος των πνευμόνων
  • Καρδιοπάθειες
  • Αναπνευστικές παθήσεις (χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια και το παιδικό άσθμα)
  • Εγκεφαλικά επεισόδια
  • Σακχαρώδης διαβήτης

Επιπλέον, επηρεάζει αρνητικά τα νεογέννητα και τους ηλικιωμένους, με το 4% των θανάτων σε άτομα άνω των 65 ετών να αποδίδεται στη ρύπανση.

Νέες πολιτικές και μέτρα

Το 2021, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) αναθεώρησε τις οδηγίες για την ποιότητα του αέρα, μειώνοντας τα επιτρεπτά όρια για το NO2 και τα PM2.5. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εισήγαγε πρόσφατα αυστηρότερους κανονισμούς, με στόχο να ευθυγραμμιστεί με τις οδηγίες του WHO έως το 2030.

Οι νέοι κανονισμοί επιτρέπουν στους πολίτες να προσφεύγουν στη δικαιοσύνη εάν οι κυβερνήσεις δεν συμμορφωθούν, ενώ προωθούν δράσεις για τη μείωση της ρύπανσης, όπως, εισαγωγή φόρου άνθρακα στη γεωργία (π.χ. Δανία) και παρακολούθηση της μαύρης αιθάλης και της αμμωνίας

Το μέλλον της Ευρώπης

Παρά τις βελτιώσεις, η ατμοσφαιρική ρύπανση παραμένει η κορυφαία περιβαλλοντική απειλή για τη δημόσια υγεία. Όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες, ακόμη και χαμηλότερα επίπεδα ρύπανσης από τα σημερινά ενέχουν κινδύνους για την υγεία.

Η ανάγκη για πιο πράσινες πόλεις, περιορισμό της ηχορύπανσης και αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής καθιστούν τον περιορισμό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης ύψιστη προτεραιότητα. Όπως χαρακτηριστικά τονίζει ο Mark Nieuwenhuijsen, διευθυντής της πρωτοβουλίας αστικού σχεδιασμού, περιβάλλοντος και υγείας του Ινστιτούτου της Βαρκελώνης για την Παγκόσμια Υγεία, «η ρύπανση παραμένει ένα παλιό πρόβλημα που χρειάζεται νέες λύσεις».