«Αυτά είναι ό,τι έχει απομείνει από τα αδέλφια μου που απελάθηκαν το 1942. Είμαι η μητέρα και η γιαγιά σας και θέλω να θυμάστε εμένα και την οικογένειά μου, την οικογένεια Κοέν, ώστε να μην σβηστεί ποτέ από τις μνήμες σας».
Η επιθυμία αυτή της γιαγιάς του, Ρίτας Κοέν, χαραγμένη στο πάνω μέρος ενός κουτιού με ό,τι είχε απομείνει από την οικογένειά της -μια σειρά από γράμματα- που ξεκληρίστηκε από το μένος των ναζί κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οδήγησαν τον Δρα Ρόνι Αλφαντάρι (Rony Alfandary), από το Πανεπιστήμιο Bar-Ilan του Ισραήλ, να ανασυνθέσει ορισμένα κομμάτια του «παζλ» της ιστορίας τους…
Μία οικογένεια, τρεις τόποι (ο γενέθλιος -η Θεσσαλονίκη- το Παρίσι και η Παλαιστίνη), διακόσια πενήντα γράμματα φυλαγμένα μακριά από τη φθορά και τη λήθη του χρόνου και το κουτί αυτό της γιαγιάς Κοέν, που θέλησε κατ’ αυτόν τον τρόπο να κρατήσει «ζωντανή»
τη μνήμη της οικογένειάς της, συνθέτουν την «ταυτότητα» της έρευνας του Δρα Αλφαντάρι, ο οποίος θα μιλήσει, σήμερα το απόγευμα, στο διεθνές συνέδριο «Το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα: η γενοκτονία και οι συνέπειές της», που διεξάγεται στη Θεσσαλονίκη.
«Βρίσκομαι εδώ ως μάρτυρας της απώλειας της μνήμης. Βρίσκομαι εδώ ως ο μεγαλύτερος εγγονός της Ρίτας Κοέν, που είδα τα δάκρυά της και άκουσα το γοερό της κλάμα, χρόνια μετά αφότου είχε χάσει την οικογένειά της στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ποια στρατόπεδα συγκέντρωσης; Ακόμη κι αυτό το κομμάτι της ανώφελης αυτής πληροφορίας έχει χαθεί…» γράφει στην εισαγωγή της εισήγησής του ο Δρ Αλφαντάρι.
Τα γράμματα που είχε φυλάξει η γιαγιά του, μαζί με εκείνα άλλων μελών της οικογένειας, που βρέθηκαν στη συνέχεια είναι ό,τι έχει απομείνει -υπό τη μορφή κειμένου- από την οικογένεια Κοέν, που έζησε στη Θεσσαλονίκη. Τα γράμματα, που εντοπίστηκαν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο «αφηγούνται» τα χρόνια πριν από τον πόλεμο και αποκαλύπτουν τον τραυματικό αντίκτυπο που εξακολουθεί να «κουβαλά» η μνήμη της Shoa (του Ολοκαυτώματος)…
Η μαρτυρία που «μεταφέρει» ο Δρ Αλφαντάρι από τη μελέτη αυτών των γραμμάτων ανασυνθέτει κομμάτια από τη ζωή της οικογένειας της γιαγιάς του, της Ρίτας Κοέν, λίγο προτού το μεγάλο κακό… Η ίδια είναι εκ των κεντρικών προσώπων των γραμμάτων, όπως και ο αδελφός της Λέων, ο παραλήπτης και των περισσότερων γραμμάτων, ο μεγαλύτερος αδελφός της Ισαάκ -και οι δυο ζούσαν στο Παρίσι- και η αδελφή της Ινές, ο «κρίκος» της οικογένειας στη Θεσσαλονίκη.
Η Ρίτα Κοέν πέθανε το 1989 στο Τελ Αβίβ, σε ηλικία 87 ετών, αφήνοντας πίσω της το κουτί με τα γράμματα που είχε λάβει από τη μητέρα, τους αδελφούς της και την αδελφή της, την Ινές, από το 1930 έως και το 1941. Το κουτί ήταν η αρχή του «μίτου» που ξετύλιξε την ιστορία της οικογένειας και οδήγησε, το 1998, στον δεύτερο σταθμό -και το δεύτερο πακέτο γραμμάτων- σ’ ένα σπίτι στο Παρίσι, απ’ όπου ο νεότερος αδελφός της Ρίτας Κοέν, ο Λέων, τής έστελνε τα γράμματά του κι εκεί όπου ο ίδιος λάμβανε τα δικά του από την Ινές, τους αδελφούς του, Μπενιαμίν, Ελιάχο, Ντίνο και Σαμ, που έμεναν στη Θεσσαλονίκη και την αδελφή του Ρίτα, από την Παλαιστίνη. Η ροή των γραμμάτων στο κουτί διακόπτεται το 1941, γράφει ο Δρ Αλφαντάρι, σύμφωνα με τον οποίο τόσο ο Λέων Κοέν όσο και ο μεγαλύτερος αδελφός του Ισαάκ και η γυναίκα του Μάρθα οδηγήθηκαν αργότερα στο Άουσβιτς…
Το τρίτο πακέτο γραμμάτων εντοπίστηκε μόλις πριν από έναν χρόνο, στο ίδιο διαμέρισμα στο Παρίσι. Το περιεχόμενο των γραμμάτων, αναφέρει ο Δρ Αλφαντάρι, ποικίλει. Από τις γραμμές τους «ξεπηδούν» ανακοινώσεις γάμων, αλλά και νέα δυσάρεστα- για κάποια αρρώστια ή οικονομικές και άλλου τύπου δυσκολίες, όπως αυτές με τις οποίες ήρθαν αντιμέτωποι η Ρίτα και ο σύζυγός της Σμουέλ, όταν πρωτοεγκαταστάθηκαν, στην Παλαιστίνη, τη δεκαετία του ’30.
Το 1939 «έφερε» μαζί του και την προοπτική του πολέμου και ο φόβος που πλανάται στην ατμόσφαιρα φαίνεται πως έχει «εισχωρήσει» και στο μελάνι των γραμμάτων που αντάλλασσαν τα μέλη της οικογένειας Κοέν από τη Θεσσαλονίκη, το Παρίσι, την Παλαιστίνη. Κέντρο της οικογένειας στη γενέθλια πόλη, τη Σαλονίκη, είναι η Ινές, η στενή σχέση της οποίας με την αδελφή της Ρίτα αποτυπώνεται γλαφυρά στα γράμματα που ανταλλάσσουν. «Καταλαβαίνει (η Ινές) πόσο λείπει στη Ρίτα το σπίτι της και καταβάλλει ιδιαίτερη προσπάθεια να την κρατά ενήμερη, αν και είναι πολύ λίγα τα ευχάριστα νέα που μπορεί να της γράψει» σημειώνει χαρακτηριστικά ο Δρ Αλφαντάρι.
Τα γράμματα γίνονται ολοένα και πιο αραιά μεταξύ του 1940 και τις αρχές του 1941. Οι Γερμανοί βρίσκονται ήδη στην πόλη και τα πρώτα «μηνύματα» από την καταστροφή που έμελλε να ακολουθήσει -με την άλλοτε ακμάζουσα εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης να αφανίζεται στα στρατόπεδα θανάτου των ναζί- είναι ήδη έκδηλα. Το τελευταίο γράμμα που εστάλη από τη Θεσσαλονίκη (την Ινές) στην Παλαιστίνη, όπως αναφέρει στη μελέτη που θα παρουσιάσει στο συνέδριο ο Δρ Αλφαντάρι, φέρει ημερομηνία 1 Φεβρουαρίου 1941. Δεν διαφέρει πολύ από τα προηγούμενα, αλλά στις τελευταίες του σειρές περιέχει μια φράση που αποτυπώνει έκδηλα την ανησυχία που είχε αρχίσει να ζώνει τα μέλη της οικογένειας Κοέν, αλλά και τον υπόλοιπο πληθυσμό της πόλης: «εξακολουθούμε να ελπίζουμε και να περιμένουμε καλύτερες μέρες»…
*Το συνέδριο “Το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα: η γενοκτονία και οι συνέπειές της” διοργανώνουν οι συντάκτες του Journal of Genocide Research (του επίσημου επιστημονικού περιοδικού του Διεθνούς Δικτύου των Μελετητών Γενοκτονίας) και η Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών του Διεθνούς Πανεπιστημίου. Το συνέδριο πραγματοποιείται με τη στήριξη των US Mission in Greece και Γερμανικού Προξενείου Θεσσαλονίκης.
