Στις 9 Αυγούστου η κακοκαιρία «Θάλεια» έπληξε την Εύβοια, με το νησί να θάβεται κάτω από μεγάλες ποσότητες λάσπης, 8 άνθρωποι να χάνουν τη ζωή τους και πάνω από 1.700 σπίτια να έχουν υποστεί σημαντικές ζημιές.

Την Τρίτη 18 Αυγούστου δημοσιεύθηκαν τα επιστημονικά και τεχνικά αποτελέσματα και δεδομένα που αφορούν στις πλημμύρες που έπληξαν τις περιοχές της Εύβοιας.

Τα αποτελέσματα αυτά προέκυψαν στο πλαίσιο επιστημονικής αποστολής, με τη συμμετοχή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και σε συνεργασία με την Επιχειρησιακή Μονάδα METEO του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και την επιστημονική ομάδα του Τμήματος Γεωγραφίας του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών.

Το κύριο συνοπτικό αίτιο για την εκδήλωση της «Θάλειας» ήταν ένα αποκομμένο βαρομετρικό χαμηλό σύστημα μέσης και ανώτερης τροπόσφαιρας, σχεδόν στάσιμο, στην περιοχή της Νότιας Αδριατικής και του Ιονίου Πελάγους.

Τις πρώτες πρωινές ώρες του Σαββάτου 8 Αυγούστου 2020 το κέντρο της διαταραχής εντοπιζόταν στους χάρτες ανάλυσης στην περιοχή του Ιονίου (Σχήμα α), ενώ 12 ώρες αργότερα κινήθηκε νοτιοανατολικά πάνω από τον ηπειρωτικό κορμό της χώρας και το κέντρο του εντοπιζόταν στο Κεντρικό Αιγαίο Πέλαγος τα ξημερώματα της Κυριακής 9 Αυγούστου 2020 (Σχήμα β).

Τις βραδινές ώρες του Σαββάτου 08 Αυγούστου και λόγω της επίδρασης με την τοπογραφία, αναπτύχθηκαν κοντά στο έδαφος περιοχές έντονων συγκλίσεων ανέμου (σχήμα αριστερά) οι οποίες οδήγησαν στην ανύψωση εξαιρετικά ασταθών αερίων μαζών πάνω από το Βόρειο Αιγαίο.

Η παρουσία εξαιρετικά ασταθών αερίων μαζών και η απότομη μεταφορά τους αποτυπώνεται στο παρακάτω σχήμα όπου παρουσιάζεται η συγκέντρωση υδρατμών μέσα στην ατμόσφαιρα (σχήμα δεξιά).

Η ισχυρή ροή υγρών αερίων μαζών κάθετα στους ορεινούς όγκους της Ανατολικής Εύβοιας οδήγησε στη μηχανική ανύψωση των ασταθών αερίων μαζών με αποτέλεσμα την απότομη άνω μεταφορά τους.

Επιπροσθέτως, η κατανομή των ανέμων καθ’ ύψος ευνόησε την δημιουργία ελικοειδούς ροής πάνω από την Εύβοια διαμορφώνοντας το κατάλληλο περιβάλλον για την ανάπτυξη πολύωρων και στάσιμων υπερκύτταρων καταιγίδων.

Τα συμπεράσματα και οι προτάσεις

Έντονη βροχόπτωση

Η πολύ έντονη βροχόπτωση υψηλής έντασης που σημειώθηκε στην περιοχή της κεντρικής Εύβοιας και κυρίως στα μεγαλύτερα υψόμετρα γύρω από τη Δίρφη και δυτικά της αποτελούν την κύρια αιτία των πλημμυρικών φαινομένων.

Με βάση τα στοιχεία η καταιγίδα έμεινε για αρκετές ώρες πάνω από την περιοχή και ανατροφοδοτήθηκε δίνοντας πολύ μεγάλα ποσά βροχόπτωσης.

Μεγάλη χωρική εξάπλωση των φαινομένων

Η μεγάλη έκταση των φαινομένων προκύπτει αφενός από την χωρική εξάπλωση της καταιγίδας αλλά και το γεγονός ότι ο μεγάλος όγκος των υδάτων παρελήφθη από δύο λεκάνες απορροής οι οποίες απορρέουν στο βόρειο και στο νότιο Ευβοϊκό σε μεγάλες αποστάσεις από τον πυρήνα της καταιγίδας αλλά και μεταξύ τους.

Η μορφολογία των λεκάνων ήταν επίσης σημαντική: Οι έντονες μορφολογικές κλίσεις των λεκανών ενίσχυσαν τον όγκο της απορροής και τον ρυθμό της διάβρωσης προκαλώντας κατολισθήσεις και άλλες αστοχίες στα ορεινά.

Ο όγκος και η ραγδαιότητα της βροχής δημιούργησε το πρωτοφανές φαινόμενο έντονης αυλάκωσης και χαράδρωσης σε επιφανειακούς γεωλογικούς σχηματισμούς βάθους έως και δύο μέτρων ακόμα και σε ανώτερα σημεία των λεκανών εκεί που ξεκινά η επιφανειακή απορροή.

Ο ρόλος της πυρκαγιάς 2019

Η πυρκαγιά του 2019, συνετέλεσε στην αύξηση των φερτών υλικών και του όγκου των υδάτων. Ο ρόλος της όμως περιορίζεται σε ένα μόνο κλάδο της λεκάνης απορροής του Μεσσάπιου (Ψαχνά) και επομένως εκτιμάται ότι έχει περιορισμένο ρόλο στην εκδήλωση των φαινομένων.

Ιδιαίτερη μορφολογία στις εκβολές

Στην εκβολή του Ποταμού Λήλαντα η μορφολογία που απαντάται είναι εκείνη του άλλου βιακού ριπιδίου με αποτέλεσμα ο φυσικός χώρος πλημμύρας να σχηματίζει μια μορφή βεντάλιας από τον οικισμό «Λευκαντί» έως τον οικισμό «Άγιος Νικόλαος». Κατά συνέπεια ο χώρος αυτός πλημμύρισε και πλημμυρίζει σε κάθε πλημμυρική απορροή του ποταμού.

Ανθρώπινες παρεμβάσεις και υποδομές

Κατά θέσεις οι ανθρώπινες παρεμβάσεις μείωσαν κρίσιμες διατομές οι οποίες ενίσχυσαν τα πλημμυρικά φαινόμενα.

Εκτιμάται ότι η περιοχή χρήζει εκπόνησης σχεδίου ολοκληρωμένης διαχείρισης περιβαλλοντικών επιπτώσεων και άμεσων επεμβάσεων στις λεκάνες απορροής που επλήγησαν.

Επιπρόσθετα, η κατασκευή ανασχετικών φραγμάτων ανάλογα με την περίπτωση και την τοποθεσία θα μπορούσε να ανασχέσει την ροή των υδάτων ενώ παράλληλα θα εξυπηρετούσε άλλες ανάγκες σχετικές με την ύδρευση και την άρδευση.

Ειδικότερες προτάσεις που θα μπορούσαν να έχουν εφαρμογή στην περιοχή με θετικά αποτελέσματα:

  • Ειδικά χωροταξικά – φυσικογεωγραφικά – γεωπεριβαλλοντικά σχέδια ευαίσθητων περιοχών (π.χ. εκβολές Λήλαντα, Πολιτικά), το οποία θα έχουν ως στόχο και την μείωση των επιπτώσεων από μελλοντικές καταστροφές
  • Πρότυπα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης στις συγκεκριμένες υδρολογικές λεκάνες
  • Ανάπτυξη και πιλοτική εφαρμογή τοπικού συστήματος ενημέρωσης – ειδοποίησης μέσω κινητής τηλεφωνίας.

Δείτε αναλυτικά τη μελέτη