Ο Συνήγορος του Πολίτη, με την κύρωση από την Ελλάδα του προαιρετικού πρωτοκόλλου της σύμβασης κατά των βασανιστηρίων, απέκτησε ειδική αρμοδιότητα στην πρόληψη των βασανιστηρίων και άλλων μορφών σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας.
Η ανεξάρτητη Αρχή ορίστηκε ως «Εθνικός Μηχανισμός Πρόληψης» και μπορεί να επισκέπτεται όλους τους χώρους στέρησης της ελευθερίας, με ή χωρίς προηγούμενη ενημέρωση των αρμόδιων Αρχών που προΐστανται των χώρων αυτών.
Αποστολή του Συνηγόρου είναι να προλαμβάνει και να ελέγχει τυχόν προσβολές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και να συμβάλει στη βελτίωση των συνθηκών κράτησης, σε χώρους όπως οι φυλακές, τα αστυνομικά τμήματα και τα κέντρα κράτησης, όπου παρατηρούνται προβλήματα, σύμφωνα και με εκθέσεις της Αρχής, η οποία παράλληλα μπορεί να παραγγέλλει πραγματογνωμοσύνη και να δημοσιεύει εκθέσεις.
Από τον Συνήγορο του Πολίτη υπενθυμίζεται ότι προσφάτως, ο Nils Muiznieks, επίτροπος του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, στην έκθεση του που δημοσιεύθηκε στις 16 Απριλίου 2013, μετά την επίσκεψη του στην Ελλάδα, είχε καλέσει τη χώρα να επικυρώσει το Πρωτόκολλο και να ορίσει επίσημα τον Συνήγορο του Πολίτη ως εθνικό μηχανισμό πρόληψης, διαθέτοντας ταυτόχρονα τους απαραίτητους πόρους.
Σημειώνεται ότι η Ελλάδα κύρωσε με τον νόμο 4228/10-1-2014 το Προαιρετικό Πρωτόκολλο στη Σύμβαση κατά των Βασανιστηρίων (OPCAT) της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών.
Ήδη ο Συνήγορος, στο πλαίσιο της γενικής αρμοδιότητάς του και λειτουργίας του, κάλυπτε σε ένα βαθμό τις απαιτήσεις του συγκεκριμένου ρόλου, καθώς επισκέπτεται και διενεργεί ελέγχους σε σωφρονιστικά καταστήματα, αστυνομικά κρατητήρια και ψυχιατρεία.
Η επιλογή του Συνηγόρου του Πολίτη για τον ρόλο του Εθνικού Μηχανισμού Πρόληψης, όπως συμβαίνει ήδη με τους ομολόγους θεσμούς σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, διασφαλίζει τα εχέγγυα της ανεξαρτησίας και της θεσμικής τεχνογνωσίας που απαιτεί το διεθνές δίκαιο.
