Η Ayesha είναι εννιά χρονών. Καθώς ο πατέρας της την ακουμπά μαλακά πάνω σε ένα στρώμα, μέσα στην κλινική, το μόνο σημάδι ότι είναι ζωντανή είναι το στήθος της που ανεβοκατεβαίνει καθώς αναπνέει. Αν εξαιρέσει κανείς αυτή την κίνηση, η 9χρονη είναι εντελώς ακίνητη, σε πλήρη αντίθεση με τα άλλα παιδιά που τρέχουν γύρω από την παιδιατρική κλινική των Γιατρών Χωρίς Σύνορα μέσα στον προσφυγικό καταυλισμό της Μόριας, στη Λέσβο.
Εδώ και δύο εβδομάδες, όπως γράφει στην εφημερίδα Guardian η νευρολόγος Dr Jules Montague, η Ayesha δεν έχει ανοίξει τα μάτια της. Ούτε έχει πει μία λέξη. Η ομάδα ψυχικής υγείας στο hotspot πιστεύει πως ίσως πρόκειται για ένα από τα πρώτα περιστατικά του «συνδρόμου παραίτησης».
Η Montague βρίσκεται στη Λέσβο μελετώντας τις ψυχολογικές συνέπειες του τραύματος σε αυτά τα παιδιά, που πολλές φορές αφήνουν πίσω τους βίαιες συγκρούσεις στις πατρίδες τους και φτάνουν σε έναν άθλιο καταυλισμό, όπου οι συνθήκες είναι χαοτικές και απάνθρωπες. «Η κατάσταση της Ayesha συμπυκνώνει αυτό που μπορεί να συμβεί όταν ένα παιδί χάνει κάθε ελπίδα», σημειώνει.
Το σύνδρομο παραίτησης περιγράφει μία κατάσταση ακραίας απόσυρσης που μπορεί να διαρκέσει μήνες ή και χρόνια και συμβαίνει στο πλαίσιο σοβαρού ψυχολογικού τραύματος. Εκατοντάδες περιπτώσεις έχουν αναφερθεί σε πρόσφυγες και παιδιά που ζητούν άσυλο στη Σουηδία, ενώ άλλοι περιγράφουν παρόμοιες καταστάσεις στο κέντρο κράτησης του Ναούρου, όπου στέλνει η Αυστραλία τους μετανάστες. Τα παιδιά αυτά απλώς κλείνουν τα μάτια τους και σταματούν να μιλούν, να τρώνε και να πίνουν, αφήνοντας τους μύες τους να ατονήσουν. Παιδιά που λίγες εβδομάδες πριν ήταν εντελώς καλά, ξαφνικά χρειάζεται να φορούν πάνα και να τρέφονται με σωληνάκι. Η πρόγνωση είναι αβέβαιη, αλλά τα παιδιά που αναρρώνουν συχνά το πετυχαίνουν όταν οι οικογένειές τους φτάνει σε ένα μέρος σταθερό- ειδικά όταν αυτό γίνεται και ασφαλές.
Στην Ayesha, το σύνδρομο δεν εμφανίστηκε αμέσως μετά που είδε τον 9χρονο αδελφό της να πεθαίνει σχεδόν δίπλα της, στο Αφγανιστάν, από έκρηξη βόμβας. Δεν εμφανίστηκε όταν υποβλήθηκε σε μεγάλες χειρουργικές επεμβάσεις στο δεξί της πόδι, όπου χρειάστηκε την τοποθέτηση μεταλλικού στηρίγματος, ούτε καν όταν διέσχισε τη θάλασσα πάνω σε λέμβο, αναζητώντας ασφαλές καταφύγιο στην Ελλάδα. Μέχρι τότε εξακολουθούσε να μιλά και να τρώει. Σύμφωνα με τον πατέρα της, έγινε κατατονική πριν λίγες εβδομάδες, όταν ένα νεαρό αγόρι μαχαιρώθηκε μέχρι θανάτου κοντά στη σκηνή τους.
«Υπήρχε αίμα, ακούγονταν σειρήνες» εξηγεί. «Όλοι φώναζαν. Άρχισε να ουρλιάζει. Και ξαφνικά δεν είχε άλλη λέξη να πει». Πριν η οικογένεια φύγει από το Αφγανιστάν ήταν γλυκιά και άταχτη. Έπαιζε με κούκλες, τις άρεσαν τα πάρκα και να βλέπει αξιοθέατα. Τώρα κάθε πρωί κρύβει το πρόσωπό της στα χέρια της, πιθανώς μην μπορώντας πια να διαχειριστεί το παρελθόν, το παρόν ή το μέλλον της.
Όπως περιγράφει η Katrin Glatz Brubakk, παιδοψυχολόγος στην κλινική των Γιατρών χωρίς σύνορα στη Λέσβο, τα παιδιά που υφίστανται ένα τέτοιο πλήγμα στη συναισθηματική τους ρύθμιση αντιδρούν με δύο τρόπους. Κάποια παιδιά, σαν την Ayesha, κλείνονται στον εαυτό τους αναζητώντας ένα μέρος απόλυτης απομόνωσης. «Αυτά τα παιδιά έρχονται εδώ και αναμένουν ασφάλεια, αλλά δεν τη βρίσκουν. Προσλαμβάνουν τον κόσμο σαν ένα κακό μέρος και αποσύρονται» περιγράφει. Άλλα σωματοποιούν επιθετικά την αδυναμία τους. «Υπάρχει ένα 2χρονο εδώ που δεν μπορεί να συλλάβει την έννοια του αυτοτραυματισμού. Δεν έχει όμως μέσα και υποστήριξη για να ρυθμίσει τα συναισθήματά του. Αυτό το αγόρι και άλλα παιδιά δαγκώνονται και γρατζουνίζονται, χτυπούν τα κεφάλια τους στον τοίχο μέχρι να ματώσουν».
Την κατάσταση επιδεινώνουν οι τραγικές συνθήκες στον καταυλισμό. Τα παιδιά αντιμετωπίζουν έλλειψη τροφής και στέγης, κανονικού σχολείου, συχνά ακόμα και οικογενειακής στήριξης- πάνω από χίλια παιδιά πρόσφυγες και μετανάστες είναι ασυνόδευτα στην Ελλάδα. Αυτός είναι ο μεγαλύτερος αριθμός που έχει καταγραφεί από τις αρχές του 2016.
«Στη διάρκεια των συνεντεύξεων με ασθενείς και τις οικογένειές τους για την εμπειρία της στη Μόρια, μου έγινε σαφές πως είναι μικρή η ελπίδα να αναρρώσουν μέχρι να βρουν ένα μέρος όπου να μπορούν να γίνουν καλύτερα. Η Μόρια δεν είναι αυτό το μέρος, ούτε τα τραγικά προσφυγικά καμπ των ελληνικών νησιών» εξηγεί η Montague.
Στις σκηνές της Μόριας και σε κοντέινερ, σε έναν χώρο που προοριζόταν μετά βίας για 3.000 ανθρώπους, ζουν 13.500 άνθρωποι. Περιμένουν επί ώρες για να πάρουν βασικά είδη διατροφής κάθε μέρα. Η σεξουαλική παρενόχληση είναι συνηθισμένη- ακόμα και σε βάρος παιδιών. Η Oxfam είχε καταγράψει γυναίκες που προτιμούσαν τις νύχτες να φορούν πάνες για να μην χρειάζεται να πάνε, μέσα στο σκοτάδι, στις τουαλέτες. Την περασμένη εβδομάδα ξέσπασε φωτιά, ένας άνθρωπος έχασε τη ζωή του.
«Αυτό είναι ένα μέρος που μπορεί μόνο να επιδεινώσει το ψυχολογικό τραύμα, όχι να το εξομαλύνει. Μέχρι η Ayesha και η οικογένειά της να βρουν ένα μέρος με σταθερότητα, είναι πιθανό εκείνη να παραμείνει απόμακρη από τον κόσμο. Και όσο οι συνθήκες παραμένουν ίδιες στη Μόρια, πιστεύω πως είναι αναπόφευκτο κι άλλα παιδιά να αντιμετωπίσουν την ίδια μοίρα» καταλήγει η Montague στο κείμενό της στον Guardian.
