Παγκόσμια Ημέρα Καταναλωτή, σήμερα Παρασκευή, 15 Μαρτίου, και το 2013 βρίσκει τον Έλληνα με ένα ριζικά αλλαγμένο καταναλωτικό προφίλ, με περιορισμένο διαθέσιμο εισόδημα, υπερχρεωμένο και πολύ πιο «ψαγμένο» και ευαισθητοποιημένο ως προς την τιμή, αλλά και την ποιότητα των προϊόντων που αγοράζει.
«Η οικονομική κατάσταση του Έλληνα καταναλωτή έχει επιδεινωθεί τραγικά και η αγοραστική του δύναμη έχει συρρικνωθεί σημαντικά», υπογραμμίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Παναγιώτα Καλαποθαράκου, γενική διευθύντρια της ΕΚΠΟΙΖΩ και πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ενώσεων Καταναλωτών «Η Παρέμβαση», και τονίζει: «Με την ανεργία σχεδόν στο 30% να μαστίζει τα ελληνικά νοικοκυριά και την μείωση των εισοδημάτων -μισθών και συντάξεων- στο 30-50%, πολλοί καταναλωτές δεν μπορούν πλέον να διατηρήσουν ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης, πολύ περισσότερο να πληρώσουν οφειλές προς τις τράπεζες, την εφορία κλπ».
Ο καταναλωτής σήμερα, σύμφωνα με την κ. Καλαποθαράκου, λειτουργεί περισσότερο ορθολογικά, ιεραρχεί τις ανάγκες του, θέτει προτεραιότητες και στρέφεται στην πραγματική οικονομία. Παράλληλα έχει αναπτύξει την αλληλεγγύη και την κοινωνική υποστήριξη και οι προτιμήσεις του στρέφονται στην κατανάλωση ελληνικών προϊόντων. Ωστόσο, κριτήριο για τις τελικές επιλογές του είναι η τιμή των προϊόντων, σε συνδυασμό με την ασφάλεια και την ποιότητα.
Το νέο προφίλ του Έλληνα καταναλωτή
Οι λέξεις κλειδιά που προσδιορίζουν τον Έλληνα καταναλωτή της κρίσης είναι: σύγκριση, ελληνικά (προϊόντα), προσφορές, όπως αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής Γεώργιος Ι. Δουκίδης, διευθυντής στο Εργαστήριο Ηλεκτρονικού Εμπορίου (ELTRUN) του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ειδικότερα, πάνω από το 80% των Ελλήνων καταναλωτών αναζητούν προσφορές (από ειδικά φυλλάδια, ίντερνετ κ.λπ.) και προσπαθούν να αγοράζουν περισσότερα μέσω προσφορών, αφού έτσι αυξάνουν το εύρος αγορών τους, λόγω περιορισμένου budget.
Επίσης, πάνω από το 80% αγοράζει περισσότερα ελληνικά προϊόντα γιατί πιστεύει ότι έτσι στηρίζει την εθνική οικονομία -αυτό είναι μία αντίληψη ιδιαίτερα δημοφιλής σε περιόδους κρίσης.
Τέλος, πάνω από το 75% συγκρίνει περισσότερο τις τιμές (αξιοποιώντας το ίντερνετ, αλλά και τις επισκέψεις στο σούπερ-μάρκετ) και επιλέγει με βάση το «προσωπικό» του πορτοφόλι. Σύμφωνα με τον κ. Δουκίδη, δεν είναι τυχαίο ότι έχουν ανέβει οι πωλήσεις των προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας. Άρα «αρχίζει και προσδιορίζεται μια συμπεριφορά “smart shopping” με στοιχεία “εθνοκεντρισμού”».
Όπως αναφέρει ο κ. Δουκίδης στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, μία ενδιαφέρουσα εξέλιξη είναι η αυξημένη χρήση του ίντερνετ. Το 2012 περίπου 2 εκατ. Έλληνες προέβησαν σε on line αγορές προϊόντων-υπηρεσιών, που ξεπέρασαν τα 2,5 δισ. ευρώ, σημειώνοντας αύξηση πάνω από 30%, σε σχέση με το 2011. Παρόλο που τα στοιχεία είναι χαμηλά σε σχέση με τον μέσο όρο της Ευρώπης είναι το μόνο κομμάτι της αγοράς που αναπτύσσεται.
Το σημαντικότερο όμως, σύμφωνα με τον κ. Δουκίδη, είναι ότι τα 2 εκατ. on line καταναλωτές, για το 50% των αγορών που έκαναν σε φυσικό κατάστημα, βρήκαν και σύγκριναν στοιχεία και τιμές μέσω του ίντερνετ. «Αν λάβουμε υπ’ όψη τα 6 εκατ. Έλληνες που χρησιμοποιούν το ίντερνετ, καταλαβαίνουμε τη δύναμη που θα έχει αυτό το ψηφιακό κανάλι για τον Έλληνα καταναλωτή στο άμεσο μέλλον», αναφέρει.
Το νέο προφίλ του Έλληνα καταναλωτή, όπως διαμορφώνεται σε συνθήκες βαθιάς ύφεσης, σκιαγραφεί νέα έρευνα του Ινστιτούτου Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΛΚΑ), που πραγματοποιήθηκε την περίοδο Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου 2012 σε δείγμα 2000 καταναλωτών από όλη την Ελλάδα.
Ειδικότερα, σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας ποσοστό 91% των καταναλωτών δηλώνει ότι έχει μειωθεί το εισόδημά του. Από αυτούς το 79% δηλώνει ότι έχει μειωθεί πάνω από 20% και 31% ότι έχει μειωθεί πάνω από 40%.
Στο 48% των νοικοκυριών, σύμφωνα με την έρευνα, υπάρχει τουλάχιστον ένας άνεργος.
Όσον αφορά στο πώς συμπεριφέρεται ο Έλληνας καταναλωτής στις αγορές του, από την έρευνα προκύπτει ότι ποσοστό 82% επιλέγει περισσότερες προσφορές, 80% συγκρίνει τις τιμές, 77% αγοράζει ελληνικά προϊόντα, 74% χρησιμοποιεί λίστα, 71% αγοράζει μόνο τα απαραίτητα, 70% αγοράζει γενικά φθηνότερα προϊόντα, 67% αγοράζει οικονομικές συσκευασίες, 65% αλλάζει «μάρκα», 62% αγοράζει προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας (private label), 59% επισκέπτεται περισσότερα καταστήματα και 58% ψάχνει προφορές σε φυλλάδια και στο ίντερνετ.
Έλλειψη ανεπτυγμένης καταναλωτικής παιδείας
Ενθαρρυντικό, όπως αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Καλαποθαράκου, είναι το γεγονός ότι ο Έλληνας αποκτά καταναλωτική συνείδηση. Έχει αρχίσει να αντιδρά κάτω και από την πίεση των συνθηκών (ακρίβεια, ανεργία). Δεν έχει πλέον περιθώρια και πρέπει να ψάξει, να συγκρίνει και να επιλέξει προϊόντα ή υπηρεσίες που ταιριάζουν στις ανάγκες του και στις οικονομικές του δυνατότητες.
«Η ακρίβεια και η υπερχρέωση μετά την ανεργία είναι τα σημαντικότερα προβλήματα στην ελληνική κοινωνία, στη λύση των οποίων πρέπει να συμμετέχουμε όλοι», τόνισε η κ. Καλαποθαράκου και παραδέχθηκε ότι χρειάζεται να γίνουν ακόμα πολλά, για να δημιουργηθεί και στην Ελλάδα ένα ισχυρό, δραστήριο, παρεμβατικό και αξιόπιστο κίνημα καταναλωτών.
«Δεν έχουμε ανεπτυγμένη καταναλωτική παιδεία. Στο χέρι όλων μας είναι να συνεισφέρουμε προς αυτή τη κατεύθυνση. Οφείλουμε συνεπώς να πλαισιώσουμε τις υγιείς, ανεξάρτητες ενώσεις καταναλωτών, διότι μόνο έτσι θα ακουστεί η φωνή μας και θα διεκδικήσουμε ομαδικά την ικανοποίηση των δικαιωμάτων και συμφερόντων μας», ανέφερε η κ. Καλαποθαράκου.
Εξάλλου, ένα σημαντικό όπλο που διαθέτουν οι καταναλωτές είναι, σύμφωνα με την κ. Καλαποθαράκου, το μποϋκοτάζ. Ωστόσο, για να έχει δυναντότητα επιτυχίας οφείλει να είναι στοχευμένο ως προς το προϊόν και την αναμενόμενη τιμή του, όσο και ως προς τη διάρκεια. «Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι μόνο το στοχευμένο μποϋκοτάζ μπορεί να φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Η απόφαση για την κινητοποίηση της κοινωνίας με αυτό το όπλο έχει μεγάλη ευθύνη και ασφαλώς θα το χρησιμοποιήσουμε εφόσον πληρωθούν οι προϋποθέσεις», τονίζει η κ. Καλαποθαράκου.
Από την πλευρά του ο πρόεδρος του Κέντρου Προστασίας Καταναλωτών (ΚΕΠΚΑ) Νίκος Τσεμπερλίδης επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι ο Έλληνας καταναλωτής δεν γνωρίζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του και έχει πολύ χαμηλή καταναλωτική συνείδηση. Ωστόσο, όταν αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα απευθύνεται στις καταναλωτικές ενώσεις προσπαθώντας να βρει λύση.
«Ο Έλληνας καταναλωτής δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι μόνο συλλογικά μπορεί να αντιδράσει και να διεκδικήσει τα δικαιώματά του. Ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης, ο καταναλωτής πρέπει να αφυπνιστεί, να ενισχύσει τη φωνή του, να ενταχθεί ως μέλος στις καταναλωτικές ενώσεις και να πιέσει προς όλες τις κατευθύνσεις διεκδικώντας τα δικαιώματά του».
Ο καταναλωτής σε διατροφική ανασφάλεια
Η παγκόσμια ημέρα καταναλωτή βρίσκει τον Έλληνα αντιμέτωπο με ένα ακόμα σοβαρό διατροφικό σκάνδαλο και τους θεσμικούς φορείς σε εγρήγορση με στόχο την προστασία της υγείας του καταναλωτή.
«Στο νέο περιβάλλον της απειλής μιας τεράστιας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, η απαίτηση για παραγωγή και διάθεση ασφαλών, ποιοτικότερων και επαρκών τροφίμων εμφανίζεται όσο ποτέ άλλοτε πιο επιτακτική» επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο αντιπρόεδρος του Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) Παναγιώτης Βασιλόπουλος.
Αν και η επιλογή και κατανάλωση τροφίμων εξαρτάται και από άλλους παράγοντες πέρα από την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών (όπως π.χ. μορφωτικό επίπεδο, φύλο κ.τ.λ.), σύμφωνα με τον κ. Βασιλόπουλο, αλλαγές ως προς τις διατροφικές συνήθειες των Ελλήνων σε περιόδους κρίσης, είναι πιθανές.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η άνοδος του ποσοστού του «φτωχού πληθυσμού» των Ελλήνων που δηλώνει ότι στερείται διατροφής που να περιλαμβάνει κάθε δεύτερη ημέρα κοτόπουλο, κρέας, ψάρι ή λαχανικά ίσης θρεπτικής αξίας.
Σύμφωνα με μελέτες που πραγματοποιεί κάθε χρόνο η Ελληνική Στατιστική Αρχή αναφορικά με το «Εισόδημα και τις Συνθήκες Διαβίωσης των Νοικοκυριών» το ποσοστό αυτό ανερχόταν στο 24,1% του εν λόγω πληθυσμού το 2009, ενώ δύο χρόνια αργότερα (2011) το ποσοστό αυτό σχεδόν διπλασιάστηκε (42,7%).
Ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) με γνώμονα τις προτεραιότητες και τους στόχους της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» που θέτει τους καταναλωτές στο επίκεντρο όλων των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης καταβάλλει μία σταθερή και συστηματική προσπάθεια για την λειτουργία ενός νέου, σύγχρονου και αποτελεσματικού συστήματος ασφάλειας για τα τρόφιμα στη χώρα μας.
Ενός συστήματος που δεν περιορίζεται στον κατασταλτικό και άμεσης επέμβασης χαρακτήρα του αλλά που επεκτείνεται στον προληπτικό και επιστημονικά τεκμηριωμένο έλεγχο της διατροφικής αλυσίδας, διασφαλίζοντας έτσι στον Έλληνα καταναλωτή μία αναβαθμισμένη ποιότητα και ασφάλεια τροφίμων.
Ο ΕΦΕΤ, σύμφωνα με τον κ. Βασιλόπουλο, συμμετέχει στον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας του Καταναλωτή και μεταφέροντας στη καθημερινή του δραστηριότητα τις αξίες αυτής της επετείου δεσμεύεται απέναντί στους καταναλωτές ότι ο έλεγχος της ασφάλειας των τροφίμων θα συνεχιστεί το ίδιο υπεύθυνα και ακόμη πιο εντατικά για την διασφάλιση του δικαιώματος των καταναλωτών να επιλέγουν ποιοτικότερα τρόφιμα.
Από την άλλη πλευρά, η Ελληνική Βιομηχανία Τροφίμων, με αφορμή την Παγκόσμια ημέρα καταναλωτή, επισημαίνει ότι εργάζεται συστηματικά και συντονισμένα για τη διασφάλιση της ποιότητας των τροφίμων σε κάθε στάδιο της διατροφικής αλυσίδας, από την παραγωγή μέχρι την κατανάλωση. Ταυτόχρονα, προωθεί τρόπους έγκυρης πληροφόρησης, με στόχο να στρέψει τους καταναλωτές προς την υιοθέτηση ισορροπημένων διατροφικών συνηθειών, οι οποίες μπορούν να προασπίσουν την υγεία τους και να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους.
